Δέκα στιγμές/ διάρκειες που μιλάνε παραμένοντας σιωπηλές

Μου ζητήθηκε μια λίστα με δέκα "αγαπημένα κάτι", δουλειά μάλλον εύκολη για την αξιοσέβαστη κατηγορία των εμμονικών στην οποία ανήκω. Ωστόσο προτίμησα να την κάνω πιο δύσκολη και να βάλω ένα πιο αυστηρό κριτήριο: την απουσία λόγου. Με έναν τρόπο είναι και δέκα πράγματα που ζηλεύω όντας "καταδικασμένος" να εκφράζομαι μόνο μέσα από τον γραπτό λόγο.

01. Ο Κόρτο Μαλτέζε που τον έχει πάρει ο ύπνος με το Utopia του Thomas More στην Αυλή του Μυστηρίου του Hugo Pratt

Στην πρώτη σελίδα ενός από τα πιο όμορφα, πιο τεθλασμένα και πιο μακρινά ταξίδια του Κόρτο Μαλτέζε αφού ο αφηγητής μας εξηγεί για τα τρία μέρη της Βενετίας που μπορούν να πάνε οι κάτοικοι της όταν "βαρεθούν τους νόμους και τους θεσμούς", ο Κόρτο ανοίγει με την Χρυσόστομη, έναν από τους πιο όμορφους διαλόγους στην ανυπόληπτη ιστορία των κόμιξ. Η σελίδα θα κλείσει με ένα σιωπηλό καρέ του Κόρτο να κοιμάται με το βιβλίο του More αγκαλιά. Είναι το σημείο, εκείνο το καρέ, που ανοίγει η πόρτα για να εκτυλιχτεί η ιστορία που ακολουθεί. Είναι την ίδια στιγμή όμως, και το παράπονο του να βρίσκεσαι στην Ουτοπία και ακόμα να παραμένεις ανικανοποίητος. Σε εκείνο το καρέ, βρίσκεται με έναν τρόπο όλη η πεμπτουσία της διαρκούς αναζήτησης του Κόρτο, αναζήτηση βαθιά οντολογική και ακόμα περισσότερο οριστικά και αμετάκλητα μάταιης αν την κρίνουμε με τα μέτρα και τα σταθμά "νόμων και των θεσμών". Ο Κόρτο κοιμισμένος με την Utopia, στην Ουτοπία αναζητεί στην αιωνιότητα το πέρασμα...

02. Τα πνευστά στο A change is gonna come στην εκτέλεση του Otis Redding

Το A Change Is Gonna Come το έγραψε ένα βράδυ ο Sam Cooke, όπου έδινε μια συναυλία κάπου στον αμερικάνικο νότο. Τότε ο Cooke ήταν ήδη πολύ διάσημος στις ΗΠΑ, αλλά παρόλη τη διασημότητα του δεν έβρισκε ούτε ένα ταξί να τον πάρει από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο. Ο Otis Redding θα πάρει αυτό το κομμάτι και εκτός από τη δική του φωνή θα καταφέρει στην ενορχήστρωση να προσθέσει κάποια από τα πιο όμορφα πνευστά που έχουμε ακούσει στη soul. Είναι το σημείο εκείνο όπου το πνευστό γίνεται πνεύμα και το πνεύμα ψυχή. Και εκεί σταματούν όλα, γιατί επιτέλους μπορείς να αντιληφθείς τι έχει ψυχή και τι όχι σε τούτο τον κόσμο, φέρνοντας έτσι, ακόμα και έναν άθεο, όσο πιο κοντά στο ένθεο γίνεται.

03. Οι μύγες στο Bring Me The Head Of Alfredo Garcia

Ο Sam Peckinpah το 1974 στο Bring Me The Head Of Alfredo Garcia, καταφέρνει το ύστατο της λεπτομέρειας, που ταυτόχρονα εκτός από λεπτομέρεια είναι και ο πυρήνας αυτής της αφήγησης. O Warren Oates περιφέρεται σε όλη σχεδόν στην ταινία με ένα κεφάλι (του Alfredo Garcia φυσικά) σε μια σακούλα με πάγο που μάταια το προστατεύει από τις μύγες. Οι μύγες είναι παντού, οι μύγες είναι οι μικροί και καθημερινοί εργάτες της καθημερινής μας οξείδωσης, οι μύγες πανταχού παρούσες και απούσες έρχονται και ξανάρχονται στο προσκήνιο χωρίς ποτέ να φεύγουν -γιατί ποτέ δεν φεύγουν, μιας και εμείς επιλέγουμε να μην τις βλέπουμε- οι μύγες που είναι η μικρή ορχήστρα που συνοδεύει το ταξίδι της κεφαλής του Alfredo Garcia. Οι μύγες σε όλη την ταινία είναι μια αλληγορία και μια κυριολεξία πάνω, επί και εναντίον της σήψης. Σήψη η οποία θα τελειώσει μόνο διαμέσου μιας καθαρτικής γιορτής μπαρουτιού και μολυβιού κατά τα γνωστά πρότυπα του Peckinnpah. Την ίδια στιγμή και σε δεύτερο πλάνο ο σκηνοθέτης μας δίνει ένα από τα καλύτερα μαθήματα στη λεπτομέρεια και σε αυτό που μας διαφεύγει. Και κυρίως σε αυτό που πάντα θα μας διαφεύγει. Δηλαδή, τις μύγες.

04. Όλες οι φωτογραφίες της Debbie Harry από τον Chris Stein

Όλες οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Debbie Harry που τράβηξε ο Chris Stein. Όλες όμως χωρίς καμιά απολύτως εξήγηση, διότι απλά είναι όλες οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Debbie Ηarry που τράβηξε ο Chris Stein.

05. Οι εισαγωγές σε όλα τα τραγούδια των Ramones

Ένα πράγμα, ανάμεσα στα πολλά άλλωστε, για το οποίο οι Ramones είναι δημοφιλείς είναι οι εισαγωγές τους. Το αστείο εδώ είναι ότι ουσιαστικά οι εισαγωγές τους είναι ανύπαρκτες. Το ότι καταφέρνουν οι Ramones να είναι γνωστοί και για τις εισαγωγές τους, για τις ουσιαστικά και τυπικά ανύπαρκτες, να υπογραμμίσουμε ξανά, εισαγωγές τους αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μουσικά κατορθώματα και ταυτόχρονα ένα από τα μεγαλύτερα αστεία στην ιστορία της μουσικής -τουλάχιστον. Οι Ramones με έναν τρόπο δε χρειάζονται ποτέ προκαταρκτικά, εισαγωγές, προοίμια, προλόγους, ασκήσεις για ζέσταμα ή οτιδήποτε άλλο που να σε προετοιμάζει. Πηγαίνουν κατευθείαν στην ουσία, στο κέντρο και στον πυρήνα. Κάθε τραγούδι τους είναι ένας φόνος που συμβαίνει στις 5 πρώτες σελίδες, ένα φιλί στα πρώτα δέκα λεπτά αλλά κυρίως μια μπύρα που την πίνεις από το μπουκάλι κατευθείαν. Κυρίως, όμως αυτή η απουσία είναι πάντα μία απογύμνωση, ένας εξαίρετος punk μινιμαλισμός.

06. Όλος ο χρόνος μέχρι να ακουστεί η φυσαρμόνικα του Charles Bronson για πρώτη φορά στο Once Upon A Time In The West

Ο Sergio Leone μας κάνει το πιο κατατοπιστικό μάθημα στο πως χωρίς να μιλάς λες τα πάντα και επί σχεδόν 10 λεπτά προετοιμάζει τον θεατή για να ακουστεί η φυσαρμόνικα του Bronson (του Morricone δηλ αλλά εμείς τον Bronson βλέπουμε), τα τακτοποιεί όλα ψύχραιμα, μεθοδικά, εμμονικά σε μία ατελείωτη φλύαρη σιωπή. Σιωπή την οποία θα σπάσει στη συνέχεια η φυσαρμόνικα και η ανταλλαγή πυροβολισμών, για να κυριαρχήσει τελικά πάλι η προηγούμενη σιωπή. O Leone θα πάρει κάτι τετριμμένο, την ησυχία πριν από την καταιγίδα, και θα καταφέρει να το αποδώσει όσο πιο μοναδικά γίνεται. Έτσι καταφέρνει να είναι pop, αλλά την ίδια στιγμή να καθορίζει αυτός τι είναι pop, επισημαίνοντας τη σημασία όχι της αναζήτησης νοήματος αλλά της αναζήτησης της υποκειμενικής ματιάς.

07. Η κιθάρα του Johnny Thunders στο You can't put your arms around a memory

Ένα τραγούδι σύγκρουσης και διαλεκτικής. Αλήθεια άραγε σε αυτό το τραγούδι, πόσα λέει ο Thunders και πόσα η κιθάρα του; Ποιος από τους δύο τα λέει καλύτερα; Ποιος από τους δύο αναζητά με περισσότερη εμμονή το κυριολεκτικό ή το μεταφορικό νόημα της απώλειας και της απουσίας; Ποιος από το δύο αγγίζει το καυτό σώμα του απολεσθέντος; Το τραγούδι θα ξεκινήσει σαν χορός, απαλός και ήρεμος αλλά λίγο αργότερα και αφού ο Thunders θα ντύσει την κιθάρα του το φόρεμα της ανάμνησης παρασυρμένος από την επιθυμία να αγκαλιάσει αυτή την ανάμνηση, η Κιθάρα θα αποκτήσει δύναμη και αυτεξούσιο, και θα αρχίσει ένα κυνηγητό που καταλήγει σε πάλη. Και καθώς εξελίσσεται όλο αυτό η Κιθάρα θα στεφθεί με ένα τρόπο νικήτρια. Αλλά και με ένα τρόπο ηττημένη. Θα συμβεί, απλά, αυτό που συμβαίνει με τις αναμνήσεις όταν μας υπερνικούν. Στέκονται επιβλητικές, απρόσιτες, ακανθώδεις και απαγορευτικές για κάθε εναγκαλισμό, ενώ την ίδια στιγμή θα αναγνωρίσουν την ήττα τους ως υπάρξεις της δικής μας βούλησης και μόνο. Σε εκείνη την ήττα έγκειται και η γενναιότητα αυτού του τραγουδιού.

08. Οι γραμμές του Andrea Pazienza

Ο πανέμορφος Andrea Pazienza, που σε ηλικία 32 ετών αποφάσισε να την κάνει, υπήρξε για τα κόμιξ μια από τις πιο σκληρές καινοτομίες τους. Ζώντας στην έντονη για την Ιταλία δεκαετία του '70, την αποτύπωσε εκτός από τις ιστορίες του, εκτός από τους διαλόγους και τις αφηγήσεις σου, κυρίως στις γραμμές του. Οι γραμμές του Pazienza του πως σχεδιάζει δηλ, ο όγκος και η βαρύτητα που θα δώσει σε κάθε γραμμή, αυτό που δηλαδή με απλά λόγια αποτελεί το θεμέλιο λίθο κάθε σχεδιαστή είναι με μια λέξη ακραία. Ακρότητα που βρίσκεται στον πυρήνα της δουλειάς του αλλά και στον πυρήνα της εποχής του. Οι γραμμές του θα είναι ή χοντρές, μεγάλες και έντονες, ή λεπτές, ισχνές και μικρές. Κάποιου είδους "μέτρια" γραμμή δεν υπάρχει στον Pazienza. Οι γραμμές του Pazienza ή Είναι ή Δεν-Είναι. Είναι-και-δεν-είναι, ή μπορεί-να-είναι-και-μπορεί-να-μην-είναι δε βρίσκουν θέση ούτε στην πιο μικρή λεπτομέρεια. H "ακραία" όμως αυτή γραμμή δεν είναι μανιχαισμός, δεν τροφοδοτείται δηλαδή, από το κύρος μιας αυθεντίας έστω και καλλιτεχνικής. Η "ακραία" αυτή γραμμή του Pazienza ξεκινά από το σημείο στο οποίο βρίσκεται ο ίδιος και η οπτική του, σημείο και γραμμή που παίρνει θέση απέναντι στο όσα συνέβαιναν στην Ιταλία στα 70s (και σε όσα συμβαίνουν ακόμα -μάλλον- στον υπέροχο κόσμο μας). Η γραμμή του Pazienza παίρνει θέση, δε δέχεται ναι μεν αλλά, ίσως και μπορεί. Ή είσαι ενάντια σε αυτόν τον κόσμο ή δεν είσαι.

09. Τα 8 δεύτερα μετά το a capella του Steve Wynn στο The Days Of Wine And Roses από το Live At Raji's

To Live At Raji's είναι το τελευταίο live που έδωσαν οι Dream Syndicate -μιας από τις πιο παραγνωρισμένες μπάντες των 80s- και σηματοδοτεί με πολλούς παραπάνω από έναν τρόπους το τέλος μιας εποχής. Όλος αυτός ο δίσκος αποτελεί μιαν εποποιία στους ήχους των 80's που ποτέ δεν κατάφεραν να βγουν στο προσκήνιο του mainstream. Στο The Days Of Wine And Roses, o Steve Wynn θα τραγουδήσει μόνος του την πρώτη στροφή του τραγουδιού με ένα εξαίσιο κρεσέντο στο τέλος, τότε είναι που μετά το μέτρημα του drummer Derrick Dunn θα μπει για 8 καταιγιστικά δεύτερα, μετρημένα ένα προς ένα, η κιθάρα του Paul Cutler. To The Days Of Wine And Roses είναι ένα τραγούδι το οποίο προσπαθεί να θυμηθεί, απεγνωσμένα, για να είμαστε ακριβείς, όχι επειδή όμως έχει ξεχάσει, αλλά επειδή πια αδυνατεί να συνδέσει το παρελθόν με το παρόν. Aυτά τα 8 δεύτερα, λοιπόν, καταλαμβάνουν πλήρως το χρόνο σε εκείνο το παρελθόν που συνέβει ένα καταλυτικό γεγονός στο οποίο ενυπάρχουν τα πάντα. Οχτώ πλήρη και ολόκληρα δεύτερα πληρότητας, μια στιγμή αυτάρκειας: μια γουλιά ενός ποτού, ένα γρήγορο φιλί, ένα μικρό άγγιγμα, μια γρήγορη αγκαλιά, ένα επίμονο βλέμμα, ένα δυνατό γέλιο, ένας μικρός οργασμός. Στην οχτάλεπτη εκτέλεση του τραγουδιού, αυτά τα 8 δεύτερα καταλαμβάνουν έναν ελάχιστο χρόνο, αλλά είναι τοποθετημένα με χειρουργική ακρίβεια σε εκείνο το σημείο που χρειάζεται να μιλήσεις, αλλά χωρίς να μπορείς να πεις τίποτα για μια στιγμή από εκείνες τις στιγμές που τις θυμάσαι, που τις θυμάσαι αναγκαστικά, επειδή έχουν σημαδέψει σκληρά, αμετάκλητα και οριστικά τις Μέρες του Οίνου και των Ρόδων.

10. Η βροχή στο μονόλογο του Roy Batty στο Blade Runner

Οι καπνοί από τα τσιγάρα και τις εξατμίσεις, οι υδρατμοί από τους εξαερισμούς και τα μαγειρεία, η υγρασία, η βροχή, η αιθαλομίχλη αποτελούν ίσως το πιο διαρκές και το πιο σταθερό σημείο αναφοράς σε όλο το Blade Runner. Διαρκώς παρόντα, ενίοτε και σε πρώτο πλάνο, να υποδηλώνουν ότι σε μια σχεδόν απονεκρωμένη επιφάνεια του πλανήτη οι μηχανές συνεχίζουν να δουλεύουν, οι άνθρωποι συνεχίζουν να αναπνέουν και στο ενδιάμεσο να βρίσκονται τα ανδροειδή για τα οποία μάλλον το μόνο που μένει είναι η καθαρτική βροχή στο τέλος της ταινίας. Βροχή που ως φυσικό φαινόμενο απαντάει ρωτώντας στην κατάφαση που σχηματοποιείται πλήρως από τον μονόλογο του Roy Batty. Μια βροχή η οποία μουρμουρίζει στο αυτί του Phillip K. Dick καθώς στάζει πάνω στο ταλαιπωρημένο σώμα του ανδροειδούς... Do androids dream of electric sheep?
_____

Το πρώτο βιβλίο του Βασίλη Αλεξάκη έχει τίτλο "Το Ένα Δέκατο Του 8" και κυκλοφορεί από τους Κινούμενους Τόπους.

Η σελίδα του βιβλίου στο facebook.