Ασυμβίβαστοι Χάντκε, Βολφ, Ρίτσος

Περιοδικό Κ. (Κριτική), τεύχος 17 (Δεκέμβριος 2008)

Εγώ ο ίδιος δεν έχω την παραμικρή τύχη ενάντια στους δημοσιογράφους. Αλλά από την άλλη μεριά δεν έχουν και οι δημοσιογράφοι την παραμικρή τύχη εναντίον μου, δήλωνε ο Πέτερ Χάντκε για τις επιθέσεις των μέσων στο θεατρικό του έργο Το ταξίδι με το μονόξυλο (υπότιτλος: Υλικό για μια ταινία για τον πόλεμο) που φυσικά αφορούσε τον πόλεμο του Νάτο ενάντια στη Γιουγκοσλαβία. Ο ρόλος της γλώσσας και της εικόνας των ΜΜΕ στο έργο του εξετάζεται εδώ σ' ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον δοκίμιο από την Ίριδα Βατσέλλα. Ο Χάντκε γνωρίζει καλά τους τρόπους χειραγώγησης των δυτικών από τα μέσα και συνεχίζει να φωνάζει γραπτώς: Το μεγαλύτερο εμπόριο του κόσμου είναι η πληροφορία. Για αυτό μπορεί κανείς με εικόνες και λέξεις να κοροϊδέψει περισσότερο και να κερδίσει περισσότερα.

Ένα από τα πιο πλούσια τεύχη του περιοδικού ξεκινάει με ένα άλλο χορταστικό δοκίμιο του Αλέξη Ζήρα, σχετικά με ταυτότητες και ετερότητες της ελληνικής πεζογραφίας από το 1975 κι έπειτα. Outsiders, λογοτεχνία του δρόμου, μεταφορικές και πραγματικές μεθόριοι, ξένοι και ξενισμοί, διαπολιτισμοί και ενθοτικές μειονότητες, εσωτερικές εξορίες, κλειστές κοινότητες και ανοιχτές ταυτότητες: σε αυτή την επισκόπηση πολλών υποκατηγοριών συμπεριλαμβάνονται, επιτέλους, πάρα πολλά έργα πολλών λογοτεχνών, και όχι μόνο των "καθιερωμένων".

Τι καπνό φουμάρουν τα κρατικά βραβεία στο όλο παιχνίδι της εγχώριας πεζογραφίας; Γιατί οι αναγνώστες εμμένουν στις απλές αφηγηματικές φόρμες; Πώς σχετίζεται ο Πρόσπερ Μεριμέ με την Ελλάδα, τι ρόλο διαδραμάτισε το Παρίσι στην ελληνική ταυτότητα του στο έργο του Θράσου Καστανάκη; Δοκίμια για το έργο των Χριστόφορου Μηλιώνη, για την Μεσαιωνική Επική Ποίηση, ογδόντα σελίδες κριτικής βιβλίων. Στην αρχή του περιοδικού και στο τέλος άλλων πραγμάτων, ο Τάσος Δενέγρης έχει καταθέσει το ανέκδοτο ποίημα Ελεγείο για την πτώση της Βασιλεύουσας. Σπονδή.

Χάντκε ξανά, μέσω ενός χαρακτήρα του: Ξύπνα! Κανένας Θεός δεν σε κοιτάζει από ψηλά, μονάχα ο διηπειρωτικός δορυφόρος. Και αυτός όλα τα φανερώνει. [σ. 200]

Περιοδικό Πόρφυρας τεύχος 131 (Απρίλιος - Ιούνιος 2009)

Το πορφυρό αφιέρωμα που λάμπει στις κεντρικές σελίδες του περιοδικού αφορά μια εξαιρετική λογοτέχνη μιας αλλοτινής κόκκινης χώρας: η 80χρονη σήμερα Κρίστα Βολφ, κάποτε εκπρόσωπος της Ανατολικογερμανικής Λογοτεχνίας και πάντα σκληρή και διαπεραστική φωνή της σύγχρονης γερμανικής γραφής έχει την τιμητική της. Η συγγραφέας που έριξε τις έννοιες ευθύνη και ενοχή στο καθαρτήριο της γραφής, που βασανίστηκε όσο λίγοι για το πότε η μνήμη γίνεται μνήμα και πότε μνημείο, που ασκήθηκε στην αυτολογοκρισία και τον κρυπτικό λόγο για να ξεγλιστρά από τους χωροφύλακες του λόγου εξακολουθεί να παράγει έργο πυκνό και συχνά απαιτητικό, αλλά πλήρως αποδοτικό αν μπεις στον κόσμο του. Ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις, όπως π.χ. η σύγκριση με παρεμφερή έργα των Νίκου Μπακόλα και Περικλή Σφυρίδη από την Σωτηρία Σταυρακοπούλου.

Ακόμη, ποίηση Γιώργη Μανουσάκη και Frantisek Halas, διηγήματα των Φ.Δ. Δρακονταειδή και Γιάννη Καβάσιλα, σύγκριση της Έρημης Χώρας του Cawein και του Eliot (εκείνη του δεύτερου είχε κατηγορηθεί για υπερβολικά πολλές ομοιότητες με το Waste Land του πρώτου) ενώ σ' ένα άλλο ενδιαφέρον κείμενο η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη εντοπίζει στα Ανεμοδαρμένα ύψη της Έμιλυ Μπροντέ μια σύγχρονη εκδοχή του αρχαίου δράματος και μια πρώιμη διάνοιξη οδού προς Ίψεν και Στρίντμπεργκ. Εκείνα τα Ύψη όπου κανείς δεν συγχωρούσε κανέναν και το μίσος ήταν η άλλη όψη της αγάπης, η ίδια η Μπροντέ τα πλήρωσε με την ζωή της, όπως έγραψε ο Μπατάιγ στη Λογοτεχνία και το Κακό (La literature du mal). Και σκέφτομαι τις διακλαδώσεις της πορείας ενός βιβλίου: από τα αρχικά 4 ή 5 αντίτυπα που πούλησε ένα βιβλίο "βέβηλης κακίας από μια δύσθυμη αγροίκο συγγραφέα", όπως θεωρήθηκε τότε, μέχρι ετούτη την αναγνωστική όψη του σ' ένα εκλεκτό περιοδικό της βορειοδυτικότερης νήσου μιας χώρας. [σ. 144]

Περιοδικό Το Δέντρο, τεύχος 169-170 (άνοιξη - καλοκαίρι 2009)
Αφιέρωμα Γιάννης Ρίτσος

Ανασκαφή των ανεξάντλητων ορυκτών της πολύτροπης και εκτεταμένης ποίησης του Ρίτσου από Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Αλέξανδρο Αργυρίου, Κώστα Βούλγαρη, Φ.Δ. Δρακονταειδή, Σόνια Ιλίνσκαγια, Δημήτρη Κοσμόπουλο, Θανάση Μαρκόπουλο, Λευτέρη Ξανθόπουλο, Τάκη Σινόπουλο, Έρη Ρίτσου, ενθυμήσεις των Βασίλη Βασιλικού, Μήτσου Κασόλα, Γιάννη Κοντού, και πολλά ακόμη από παλαιότερους και νεότερους, ζώντες και τεθνεώτες. Πρώτα όλων τα 14 γράμματά του προς τον Τίτο Πατρίκο (1952-53) που βρισκόταν στο Σ.Ε. (Στρατόπεδο Εκτοπισμένων) στον Άη Στράτη.

Θα σταθώ στο κείμενο του Γιώργου Μπλάνα που με άγγιξε και προσωπικά. Αν το μεγαλείο της ποίησης δεν μπορεί να εκπορεύεται από έναν κοινό εγκέφαλο, αν ο Ρίτσος έπρεπε να αποτελεί μια ενσάρκωση του ιερού, πόσο μάλλον μετά τον σφετερισμό του έργου του από την ορθόδοξη Αριστερά (μπορεί τα "αριστερά" του ποιήματα να αποτελούσαν ένα ελάχιστο μέρος του έργο του, ενώ ο Φουτουρισμός, ο Σουπρεματισμός, ο Κονστρουκτιβισμός, το Παράλογο, ο Ουλτραϊσμός, ο Υπερρεαλισμός κ.ά. να διατρέχουν πολλές ποιητικές του συνθέσεις, όμως ταυτίστηκε με τα εντόπια σοσιαλιστικά οράματα), τότε αυτός ο ποιητικός μύθος στα εβδομήντα του αποφάσισε να τινάξει στον αέρα τη δημόσια εικόνα του και κάθε "επίσημη" ερμηνεία του έργου του, εκδίδοντας εκείνα τα αλησμόνητα εννέα πεζογραφήματα, το Εικονοστάσιο ανωνύμων αγίων με ήρωα τον Αρίοστο, γεμάτα στιγμιότυπα ζωής, έρωτα, παντοιότροπου σεξ, συνειρμικών σκέψεων, μνημών και φαντασιώσεων - παραδόξως από εκείνα εισήλθα στο έργο του. Στο τελευταίο θα δήλωνε πως ο Αρίοστος είναι ο ίδιος και πως αρνείται να γίνει ο Άγιος της επαναστατικής θρησκείας του Μαρξισμού. Ένας Αρίοστος Όχι Άριστος, Αναγραμματιζόμενος Ρίτσος ή Ariosto του Μαινόμενου Ορλάνδου μόλις τελούσε την σημαντικότερη πράξη διαλεκτικής αντιπαράθεσης ποιητή και αναγνώστη.

Από τα κείμενα της πάντα απολαυστικής πίσω πλευράς: η νομπελική ομιλία του Γιόζεφ Μπρόντσκι (Όποιος δεν διαβάζει θα το πληρώσει ακριβά), αφρικανική λογοτεχνία, φιλοσοφία και κινηματογράφος και, ως της εκπλήξεως, ο Πάκο Ιγκνάσιο Τάιμπο ΙΙ παίρνει στα χέρια του ένα πράσινο τετράδιο: μια προσωπική ποιητική ανθολογία του Τσε, ούτως ή άλλως αδηφάγου αναγνώστη ποίησης. Μπορείτε να μαντέψετε ποιους ποιητές ανθολογούσε ιδιοχείρως και γιατί; [246 σελ.]