Bob Dylan: Ο Τροβαδούρος του Εικοστού Αιώνα [μέρος 2ο]

Θα γνωρίσει μια δεκαεφτάχρονη δυναμική καλλονή, τη Σούζι Ρότολο (τη βλέπουμε αγκαλιά με τον Ντύλαν να βαδίζουν στους δρόμους της Νέας Υόρκης, στο εξώφυλλο του δίσκου The Freewheelin' Bob Dylan) και θα συνάψει μια παθιασμένη ερωτική σχέση μαζί της. Εκείνο τον καιρό θα γνωρίσει και την Τζόαν Μπαέζ, ήδη ηρωίδα του Κινήματος Διαμαρτυρίας, και αυτή θα τον συστήσει στο ευρύ κοινό, τραγουδώντας με την υπέροχή φωνή της ένα από τα αριστουργήματα του άγνωστου τότε Ντύλαν, το "Blowin' in the Wind".

Ο Ντύλαν δεν θα γράφει απλώς τραγούδια. Περιπλανιέται στα σοκάκια της Νέας Υόρκης και αφουγκράζεται το βουητό της μεγαλούπολης, ενώ, συνάμα, καταβυθίζεται στις προφητικές εικόνες των ποιητών. Ο Έζρα Πάουντ, ο Τ. Σ. Έλιοτ, ο Αρθούρος Ρεμπώ, ο Κάρολος Μπωντλαίρ, ο Ουίλιαμ Μπλέικ, θα είναι οι αγαπημένοι του ποιητές. Και δεν θα τους εγκαταλείψει ποτέ.

Στις 28 Αυγούστου του 1963, ο Ντύλαν θα απολαύσει μια στιγμή θριάμβου. Θα τραγουδήσει μπροστά σε διακόσιες χιλιάδες οπαδούς του Κινήματος Πολιτικών Δικαιωμάτων, μαζί με θρύλους της μουσικής όπως η Μπαέζ, η Μαχάλια Τζάκσον, οι Πήτερ, Πωλ & Μαίρη. Και αυτό θα είναι αρχή μιας Περιοδείας Που Δεν Τελειώνει Ποτέ, μιας σταδιοδρομίας με πάμπολλα σκαμπανεβάσματα, με πάμπολλες κρίσιμες καμπές, με έναν κυκεώνα αντιφάσεων (που πότε απομάκρυνε και πότε ξανάφερνε τον κόσμο κοντά στον Ντύλαν), μιας ζωής δοσμένης στην περιπέτεια της Τέχνης, αλλά και - κυρίως - στην τέχνη της Περιπέτειας.

Από τροβαδούρος της κάντρι και της φολκ μουσικής, ο Ντύλαν θα γίνει προάγγελος του χάους, θα γίνει ιεροφάντης του ροκ. "Είσαι Ιούδας!" θα του φωνάξουν σε μια συναυλία, στο Μάντσεστερ Φρι Τρέιντ Χολ, το 1966, όταν θα ακουστούν οι τελευταίες νότες του περιλάλητου "Ballad of a Thin Man" και αρχίσουν οι πρώτες ηλεκτρικές νότες του "Like a Rolling Stone". Κι ο Ντύλαν θ' αντιδράσει με οργή: "Κι εσύ είσαι ψευταράς!" Και θα πει με πείσμα στα μέλη της μπάντας του, των Hawks, "Παίξτε όσο πιο δυνατά γίνεται!" Επί δεκαετίες, ξέραμε ότι αυτό το επεισόδιο, που σημάδεψε την καριέρα του Ντύλαν, συνέβη στο Άλμπερτ Χολ του Λονδίνου, αλλά ήταν λάθος που οφειλόταν σε μια εσφαλμένη ετικέτα πάνω στη μαγνητοταινία όπου ήταν καταγραμμένη η συναυλία .

Αλλά και ο τρόπος ζωής του θα τραχύνει, όπως η φωνή του. Ο Ντύλαν θα περάσει από τη λαίλαπα των καταχρήσεων, τα ναρκωτικά θ' αρχίσουν να καίνε το μυαλό του, κι ένα θρυλικό ατύχημα με τη μοτοσικλέτα του θα τον πείσει να λοξοκοιτάξει για λίγο προς τη μεριά της σύνεσης και της νουνέχειας. "Ήμουν ήδη τραυματισμένος από πολλές απόψεις προτού το ατύχημα", θα πει. "Πιθανόν να είχα πεθάνει αν συνέχιζα έτσι". Θα έρθουν ημέρες περισυλλογής και δημιουργικότητας. Και πολλές συναυλίες, με τους Hawks στο πλευρό του.

Οι Hawks θα μετονομαστούν σε The Band, θα συνεργαστούν στενά με τον Ντύλαν επί δεκαετίες, θα γίνουν ίσως η καλύτερη μπάντα που προσηλώθηκε στο ροκ. Η κεντρική μορφή τους, ο Ρόμπι Ρόμπερτσον, καρδιακός φίλος του Μπομπ Ντύλαν, θα επισκεφθεί μαζί του το βιβλιοπωλείο-στέκι των μπήτνικς, το City Lights Books, του ποιητή Λόρενς Φερλινγκέτι. Φωτογραφήθηκαν με τους ποιητές Μάικλ Μακλιούρ και Άλεν Γκίνσμπεργκ, και μάλιστα ο Ντύλαν σκόπευε να χρησιμοποιήσει τη φωτογραφία στο εξώφυλλο του δίσκου του Blonde on Blonde. Θα μείνει φίλος με τον Γκίνσμπεργκ, θα συνεργαστούν σε λογοτεχνικές και μουσικές βραδιές, αργότερα θα φωτογραφηθεί μαζί του, οκλαδόν και με την κιθάρα στα χέρια, στον τάφο του συγγραφέα και χρονικογράφου της Μπιτ Γενιάς, του Τζακ Κέρουακ.

Ο Ντύλαν πάντα διατηρούσε επαφές και με άλλες τέχνες πέρα απ' τη μουσική. Δεν θα σταματήσει ποτέ να γράφει ποίηση και πρόζα (βλέπε το βιβλίο του Tarantula αλλά και τις ζωγραφιές στην πρώτη συγκεντρωτική έκδοση των στίχων του Lyrics 1962-1985), αλλά θα ασχοληθεί και με τον κινηματογράφο. Αξιομνημόνευτη είναι η συνεργασία του με τον σπουδαίο Ινδιανοτεξανό σκηνοθέτη Σαμ Πέκινπα (ας μην ξεχνάμε την Άγρια Συμμορία, το αριστουργηματικό γουέστερν, και ένα από τα αγαπημένα φιλμ του Ντύλαν). Ο Πέκινπα θα μεταφέρει στην οθόνη την ιστορία του περιβόητου Μπίλι δε Κιντ, του Ουίλιαμ Χ. Μπόνεϊ, του θρυλικού παράνομου πιστολέρο για τον οποίο έχουν γράψει μεταξύ άλλων ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες και ο Ουίλιαμ Μπάρρουζ. Το ρόλο του Μπίλι ανέλαβε ο τραγουδιστής, ηθοποιός και φίλος του Ντύλαν, ο Κρις Κριστόφερσον. Ο Ντύλαν ανέλαβε να υποδυθεί τον Αλίας, έναν φίλο του Μπίλι δε Κιντ, και να γράψει το soundtrack της ταινίας. Ανάμεσα στα άλλα διαμάντια του soundtrack ξεχωρίζει το χιλιοτραγουδισμένο εμβληματικό άσμα "Knockin' on Heaven's Door".

Ο Ντύλαν θα ηχογραφήσει μερικά από τα σημαντικότερα άλμπουμ της ζωής του στις αρχές και τα μέσα της δεκαετίας του εβδομήντα - σε μιαν εποχή όπου κυριαρχούσε το φαντασμαγορικό κιτς, και όχι μόνο τη μουσική αλλά σχεδόν παντού. Μια διαρκής ενδοσκόπηση θα τον οδηγήσει, ύστερα από τη σύνθεση δυναμικών ή ελεγειακών αριστουργημάτων (όπως τα "Isis", "Idiot Wind", "One More Cup Of Coffee", "Hurricane", "Joey", και άλλα), σε μια στροφή στον καθολικισμό. Δεν ήταν ό,τι καλύτερο για την έμπνευσή του. Αλλεπάλληλες κακές, για ένα μέγεθος σαν τον Ντύλαν βέβαια, συνθέσεις θα συγκατοικούν με λαμπρές, μουσικά και στιχουργικά, στιγμές. Ωστόσο, μένει πάντα η ίδια φωνή: βραχνή, ερωτική, ειρωνική, σπαρακτική, δραματική, πανέξυπνη, συγκινητική, χλευαστική. Ο Ντύλαν μοιάζει διαρκώς να λέει: "Δεν είμαι, όχι, δεν θα είμαι ποτέ εκεί που περιμένετε να είμαι. Δεν θα με καθηλώσετε σ' ένα σημείο. Δεν θα μου βάλετε καμία ετικέτα. Δεν θα πάψω να σας εκπλήσσω". Και τα καταφέρνει.

Σύμφωνα με το βιογράφο του, θα γίνεται ολοένα και πιο εκκεντρικός. Υπάρχει ο Ντύλαν με την κιθάρα στα χέρια και ο Ντύλαν εκτός σκηνής, ο Ντύλαν της καθημερινής ζωής. Το πρόσωπό του θυμίζει όλο και πιο πολύ τις μεταμορφώσεις που υπέστη το πρόσωπο του Αντονέν Αρτό. Οι ρυτίδες σ' αυτό το πρόσωπο έχουν μια μεγάλη ιστορία να πουν. Ο Ντύλαν θα αποφεύγει τον κόσμο, θα ντύνεται παράξενα (αλλά και πολύ απλά πολλές φορές: ένα φοιτητικό φούτερ με κουκούλα και μπλουτζίν), θα κοιμάται συχνά με τα ρούχα, θα περιπλανιέται με τις ώρες μόνος του. Έχει συνεργαστεί με όλα τα μεγάλα ονόματα της μουσικής σκηνής. Με τον Τζόνι Κας, με τον Έρικ Κλάπτον, με τον Ρον Γουντ, με τον Νηλ Γιανγκ, με τον Κιθ Ρίτσαρντς, με τον Τζορτζ Χάρισον. Οι δίσκοι του πουλάνε εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο, αλλά ο ίδιος ζει αποτραβηγμένος, συχνάζει σε μικρά ιρλανδέζικα μπαράκια, κάθεται σε μια σκοτεινή γωνιά, πίνει αλλεπάλληλα ουίσκι και ακούει λατρεμένες του ιρλανδικές μπαλάντες.

Ύστερα από αποτυχίες όπως το Under The Red Sky, ύστερα από μια αρρώστια που λίγο έλειψε να του στοιχίσει τη ζωή και να μας στερήσει από το ταλέντο και τη φωνή του, μετά την εισαγωγή του στο νοσοκομείο στη Σάντα Μόνικα και την ανάρρωσή του από την περικαρδίτιδα που δυσκόλευε ακόμα και την ανάσα του, ο Ντύλαν θα μας προσφέρει τα δώρα της επιστροφής του και ενός συγκλονιστικού, ώριμου άλμπουμ. Πρόκειται, φυσικά, για το Time Out Of Mind. Ο Ντύλαν είχε φτάσει στα όριά του, και όπως είπε ο ίδιος, "Πίστευα ότι σε λίγο θ' αντάμωνα τον ΄Ελβις στους ουρανούς". Τα τραγούδια του Time Out Of Mind, είναι γραμμένα λίγο πριν από την εισαγωγή του στο νοσοκομείο, και εδώ δεν είναι μόνο το πρόσωπο του Ντύλαν γεμάτο ρυτίδες αλλά και η ίδια του η φωνή. Πιο βραχνή από ποτέ, αλλά και τόσο βαθιά ώριμη. Την ίδια φωνή ακούμε και στο τελευταίο έργο του Ντύλαν, το Love and Theft. Εκεί συναντάμε και τον στίχο ενός ανθρώπου με μεγάλη ιστορία πίσω του, ενός ανθρώπου που είδε πολλά, που γνώρισε τον έρωτα βαθιά, που γεύτηκε τη φιλία βαθιά, που είδε πολλούς αγαπημένους του να χάνονται πριν απ' αυτόν, που ξέρει ποια είναι η δύναμη της Ποίησης και της Αγάπης: "I can write you poems, make a strong man lose his mind", "Μπορώ να σου γράψω ποιήματα, που κάνουν ακόμα κι έναν άνθρωπο δυνατό να χάσει τα μυαλά του".

Όπως θα έλεγε και ο Ουίλιαμ Μπάροουζ, "Ο Μπομπ είναι ένας άνθρωπος που πήγε αποστολή στην Κόλαση και γύρισε σώος για να μας πει τι είδε εκεί".

Αυτά που "είδε εκεί", ο Ντύλαν μπόρεσε να τα κάνει συναρπαστικά αφηγηματικά τραγούδια, να τα βάλει σε στίχους που άλλοτε θυμίζουν ατόφια μπλουζ, άλλοτε απόλυτη ποίηση, και άλλοτε ταινίες μικρού μήκους σκηνοθετημένες από τον Όρσον Ουέλλες και τον Μπέλα Ταρ από κοινού. Ξέροντας ότι είναι τραγούδια, επιχείρησα να τα αποδώσω μένοντας πιστός στο πνεύμα του Ντύλαν, χρησιμοποιώντας ρυθμούς που παραπέμπουν στους δικούς του, αντλώντας συνάμα από τον πλούτο της ελληνικής ποίησης και στιχουργικής. Έπαιξα με τις ομοιοκαταληξίες, κάτι που ενίοτε είχε πολύ να κάνει με σκακιστικό πρόβλημα, ναι, κάτι που προκαλούσε πονοκεφάλους αλλά - τι ωραία! - αχνόφεγγε μετά, στο τέλος, ένα χαμόγελο ικανοποίησης, όχι τόσο στα χείλη μου όσο στο βλέμμα μου. Υπήρξαν και μερικές στιγμές που ένα βροντερό γέλιο ξεσπούσε εντός μου και αντηχούσε, το επόμενο δευτερόλεπτο, σε όλη τη γειτονιά κάνοντας τους γείτονες να σαστίσουν.

Οφείλω να ευχαριστήσω τις εκδόσεις Ιανός και τον Νίκο Καρατζά για την τιμή που μου έκαναν με το να μου εμπιστευτούν την απόδοση των lyrics του Ντύλαν. Θερμές ευχαριστίες οφείλω επίσης στην Σώτη Τριανταφύλλου, η οποία λειτούργησε σαν μυστικός πράκτορας και φρόντισε να πει καλά λόγια... πίσω από την πλάτη μου! Τέλος, ας μου επιτραπεί να αφιερώσω τον καρπό αυτού του μόχθου μου στην Ελένη Μαθιουδάκη, δωρίζοντάς της κάποιες όμορφες λέξεις του ίδιου του Μπομπ Ντύλαν: "Δεν υπήρξα ποτέ κάτι παραπάνω απ' αυτό: ένας μουσικός της φολκ που ατένιζε την γκρίζα ομίχλη τυφλωμένος από δάκρυα κι έφτιαχνε τραγούδια τα οποία επέπλεαν σε μια φωτεινή καταχνιά".

1. Βλ. Μπομπ Ντύλαν, Η Ζωή Μου, μτφρ. Χίλντα Παπαδημητρίου & Νίκη Προδρομίδου, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, Ιανουάριος 2005.
2. Βλ. το θαυμάσιο ντοκιμαντέρ No Direction Home, ένα πορτρέτο του Ντύλαν από τον μεγάλο Αμερικανό Σκηνοθέτη Martin Scorsese.
3. Βλ. Howard Sounes, Down the Highway: The Life of Bob Dylan, εκδ. Doubleday, Λονδίνο 2001.

Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης
Πλατεία Παπαδιαμάντη, Ιούλιος 2006

Διάβασε επίσης: Δεκατέσσερα τραγούδια του Bob Dylan