Διαβάζοντας Όστερ

Περιοδικό Διαβάζω, τεύχος 488 (Σεπτέμβριος 2008)

Μια από τις πιο αγαπημένες μου κινηματογραφικές σκηνές, είναι η τελευταία του Smoke (1995, Wayne Wang): ο Harvey Keitel, ιδιοκτήτης καπνοπωλείου - κέντρου συνάντησης συνομιλητών, επισκέπτεται την ηλικιωμένη μητέρα ενός μαύρου κλέφτη του καταστήματός του. Ο αρχικός του σκοπός να της επιστρέψει το πεσμένο πορτοφόλι του γιου της αλλάζει μόλις ανοίγει η πόρτα. Η γυναίκα είναι τυφλή, τον υποδέχεται σαν τον άσωτο υιό που την εγκατέλειψε, εκείνος ανταποκρίνεται στον ρόλο που του αποδίδεται. Ίσως κι εκείνη συναισθάνεται την αυταπάτη αλλά κι οι δυο υποδύονται τους ρόλους τους σαν βάλσαμο ψυχής, ίσως και για να μην περάσουν μόνοι τους τα Χριστούγεννα. Η ταινία σβήνει μέσα από μια σειρά συνεχόμενων ασπρόμαυρων φωτογραφικών καρέ και το σπαρακτικό τραγούδι του Tom Waits, You're innocent when you dream.

Το σενάριο της ταινίας (αλλά και την συν-σκηνοθεσία) υπέγραφε ο Πολ Όστερ, ένας από τους πλέον αγαπημένους σύγχρονους συγγραφείς, ενώ η τελευταία σκηνή αποτελούσε το θέμα του διηγήματός του Augie Wren's Christmas Story. Άλλωστε το Smoke ήταν μια ωδή στην καθημερινότητα της Νέας Υόρκης, σταθερό σημείο αναφοράς του Όστερ, και όχι μόνο λόγω της περίφημης Τριλογίας του [The New York Trilogy: City of Glass, Ghosts, The Locked Room (1985-1987)].

Μάστορας ενός ιδιότυπου ρεαλισμού όπου τα πάντα μπορούν να συμβούν, ο Όστερ βλέπει τον άνθρωπο "σαν μια ενότητα ταυτοτήτων, παρά σαν ένα πλάσμα, ανίκανο να γνωρίσει ολοκληρωτικά ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό" και διασκορπίζει τους ήρωές του σε πολλαπλούς αντικατοπτρισμούς και σωσίες. Οι χαρακτήρες του ισορροπούν σε λαβυρίνθους συμπτώσεων, παραλόγου και αμφισημίας των λέξεων και "για να ανακαλύψουν την αλήθεια πρέπει να κάνουν συνεχείς επιλογές και μοντάζ πάνω σε έναν κόσμο ατέλειωτων πιθανοτήτων".

Το στοιχείο που προσωπικά με γοητεύει αφάνταστα στη γραφή του Όστερ είναι όλη αυτή η παρουσίαση ενός σύμπαντος κυβερνημένου από την τύχη και τις συμπτώσεις.
Η συνειδητοποίηση του πόσο πολύ οι νόμοι του τυχαίου και των ασυνείδητων επιλογών αφορούν τη ζωή μας αλλά και το ίδιο το έργο του συγγραφέα. Σε ένα από τα τρία κείμενα που υπογράφει ο ίδιος σε αυτό το αφιέρωμα (και τα οποία συμπληρώνουν ένα σύνολο εξαιρετικών κειμένων βύθισης στην ιδιαιτερότητά του) αναφέρεται σε αυτό ακριβώς το στοιχείο: "Ο λάθος αριθμός" είναι μια διήγηση, για το πώς ένα λάθος τηλέφωνο ξετύλιξε μια ιδιαίτερη ιστορία στη ζωή του Όστερ, που με τη σειρά της έγινε κείμενο.

Το αφιέρωμα ολοκληρώνεται με τον ιδανικό τρόπο: με πλήρη κατάλογο των βιβλίων του με λίγα λόγια για την πλοκή, μια ακόμα λίστα βιβλίων στα οποία επέδρασε ή συμμετείχε αλλά και ταινιών με τις οποίες ενεπλάκη με τον ένα ή τον άλλο ή τον πιο πέρα τρόπο.

Ένα ακόμη ενδιαφέρον κείμενο ξεχωρίζει από την γνώριμη τευχιακή ύλη: μια πρώτη παρουσίαση του τελευταίου βιβλίου του έτερου ταυτισμένου με την Νέα Υόρκη συγγραφέα, του Don DeLilo (που, με την ευκαιρία, γοητευμένος κι αυτός από την γραφή του Όστερ, έγραψε πως πρόκειται "για παραδοσιακή αρχιτεκτονική με εντελώς μοντέρνο εσωτερικό"). Ο DeLilo προστίθεται στην λίστα των συγγραφέων που μιλούν για την 11η Σεπτεμβρίου και την μετα-εποχή της και ο τίτλος The Falling Man προφανώς δεν αναφέρεται μόνο σε εκείνους που έκαναν κατακόρυφη βουτιά από τα γραφεία τους εκείνο το μεσημέρι που άλλαξε τον κόσμο.

Η λογοτεχνική ενημέρωση δεν στερείται λυπηρών νέων (τα οποία συχνά μαθαίνουμε μόνο από τέτοια έντυπα): οι Αλεξάντερ Σολτζενίτσιν και Στέλλα Βογιατζόγλου έχουν περάσει στην απέναντι πλευρά. Θα κρατήσουμε όμως τις σελίδες τους στην αποδώ.