Δημήτρης Στεφανάκης - Φιλμ νουάρ
[Ψυχογιός 2012, 554σελ.]
Ένα ογκώδες ιστορικό μυθιστόρημα δεν είναι απαραίτητα φανταστικό, ειδικά όταν αναφέρεται σε ένα απόλυτα υπαρκτό πρόσωπο που έζησε στα μισά των δυο προηγούμενων αιώνων. Τουναντίον μάλιστα! Ο "μυθιστορηματικός" μανδύας βολεύει και απαλλάσσει τον γράφοντα από διάφορες, όχι ευχάριστες, συνέπειες. Αφορμή και κεντρικός ήρωας ο Βασίλης Ζαχάροφ [1849-1936] και ο λαθραίος έρωτάς του με την ισπανίδα δούκισσα Μαρία ντελ Πιλάρ που γνώρισε σε μια διαδρομή του Οριάν Εξπρές. Δεν τον έχετε ξανακούσει; Δεν είναι καθόλου παράξενο όπως θα διαβάσετε παρακάτω.
Ο μυστηριώδης κύριος Βασίλειος Ζ(αχαρίου) δεν αναφέρεται ποτέ με το υποτιθέμενο πλήρες πραγματικό του όνομα. Είναι ο μικρός Βασίλης που γεννήθηκε στα Μουγλά, έπαιζε κάπου μεταξύ Φιλιππούπολης και Οδησσού, ανδρώθηκε στην (Κωνσταντίνου)Πόλη, διάφυγε δια θαλάσσης στο Λονδίνο, μεταμορφώθηκε σε κόμη Ζάκαρι Ζαχάροφ, έγινε μίστερ Μπέιζιλ και μεσιέ Μπαζίλ [εις Παρισίους], "γιος του διαβόλου", σερ Μπέιζιλ και Ιππότης και Διοικητής της Λεγεώνας της Τιμής, Μπίλι και Μπέιζ για τους λιγοστούς [στα δάχτυλα του ενός χεριού] φίλους και... εντέλει ο πανίσχυρος Ζ.Ζ. Διέθετε πολυμάθεια, τέσσερις υπηκοότητες και επέτρεψε να διασωθούν μόνο μερικές φωτογραφίες του και ένα ολιγοδευτερόλεπτο φιλμάκι.
Τι δουλειά έκανε, θα αναρωτηθείτε. Οι χαρακτηρισμοί που του αποδίδουν όσοι [αρκετοί] ιστορικοί και μελετητές έχουν ασχοληθεί με το βίο και την πολιτεία του, είναι σαφείς και ακριβείς: Ο άνθρωπος πίσω από τα γεγονότα, Ο αθέατος υποκινητής, Ο μυστηριώδης ευρωπαίος, Ο μεγιστάνας του ξαφνικού θανάτου, Ο βασιλιάς των όπλων, Ο αρχιερέας του πολέμου, Ο έμπορος του θανάτου, ένας διεθνής επιχειρηματίας, Ο βασιλιάς των οπλισμών, Ο γυρολόγος του θανάτου, Ο μεγαλύτερος έμπορος όπλων της παγκόσμιας ιστορίας, Ο άνθρωπος των όπλων, Ο έμπορος των κανονιών, Ο μεγαλύτερος έμπορος όπλων όλων των εποχών, Ο γυρολόγος των πολέμων, Ο κάκιστος των κακών, Ο διαβολικότερος άντρας στον κόσμο.
Το μυθ/ιστόρημα ξεκινάει σαν μια αφήγηση του αναρχικού δον Μιγκέλ Θαραμπόν προς έναν νεαρό δημοσιογράφο στις αρχές του 1939 στο Παρίσι, η οποία αφήγηση διαρκεί μέχρι το ξέσπασμα του 2ου Παγκοσμίου. Η αναδρομή της ζωής του Ζ.Ζ. χωρίζεται σε πέντε περιόδους που προδιαγράφονται από ισάριθμα τσιτάτα του Κάφκα [1887-1888], του Βίτγκενστάιν [1889-1891], του Τάσου Λειβαδίτη [1893-1898], του συγγραφέα(;) [1908-1914] και του ντι Λαμπεντούζα [1918-1927]. Η επιλογή και η καταγωγή του απανθιζομένων δεν είναι τυχαία όπως δεν είναι τυχαία και η στιγμή της εξέλιξης μιας δεύτερης παγκόσμιας σύρραξης και ο υπαινιγμός ότι ο Ζ.Ζ. είναι ο αόρατος κρίκος μεταξύ των δύο μεγάλων πολέμων.
Η διαπλοκή και η μυστικοπάθεια του μεγάλου αυτού έλληνος είναι ατελείωτη. Η δράση και τα ταξίδια του σε όλον τον κόσμο χάριν της δουλειάς του κόβουν ανάσες. Πουλούσε όπλα σε όλους τους εμπλεκομένους οποιουδήποτε πολέμου [στον Α ένα, στον Β δύο, στον Γ τέσσερα κ.ο.κ.], χωρίς ενδοιασμούς και χωρίς προτιμήσεις, φροντίζοντας ακόμη και για τη χρηματοπιστωτική κάλυψη των αγοραστών του. Το ελληνικό κράτος, για παράδειγμα, ξόφλησε την τελευταία δόση των όπλων που αγόρασε πριν τον θάνατο του Ζαχάροφ τη δεκαετία του 1980!!!
Είχε διασυνδέσεις με όλες τις μυστικές υπηρεσίες και συμμαχίες [Υψηλή Πύλη, Φόρεϊν Όφις, ΜΙ5, ΜΙ6, Σκότλαντ Γιάρντ, Σπέσιαλ Μπραντς, Κουέι ντ' Ορσέ, Σερβίς Συρετέ, Οχράνα, Σπέσιαλ Σέξιον, Μαύρη Χειρ, Αντάντ, Κομιντέρν, Τσέκα, Φράικορπς, γαλλική Κομμούνα]. Ήλεγχε εφημερίδες και πρακτορεία ειδήσεων σε Ρωσία, Ισπανία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Γερμανία, Αγγλία, Γαλλία... Είχε σχέσεις, αγωνιστικές ή ανταγωνιστικές, με παγκόσμιους εξοπλιστικούς και πετρελαϊκούς κολοσσούς [Ντορντενφέλντ, Βίκερς, Κρουπ, Σνάιντερ-Κρουζό, Μαξίμ, Εουσκαλντούνα, Χόλαντ, Άρμστρονγκ, Άγκλο-Πέρσιαν Όιλ (σήμερα ΜπιΠι), Ρόαγιαλ Ντατς (σήμερα Σσελ)].
Φέρεται να επηρέασε ή να διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε διάφορες σκοτεινές σελίδες: υποθέσεις Ντρέιφους, Τζακ Αντεροβγάλτη, Ράιλι, Ρασπούτιν, Λίμπκνεχτ-Λούξεμπουργκ, φον Κανάρη, Λομπάρντι, Μαξίμ Γκόρκι... εξεγέρσεις Ζουλού και Μπόερς... αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων [ντε Κουμπερτέν]... διεθνή πολιτική σκηνή [Κλεμανσό, Λόιντ Τζορτζ, Κάνοβας, Λένιν, γραμμή Μαζινό, Λουδοβίκος ΙΙ, Ντούτσε, Ζινόβιεφ, Φράνκο, Χίτλερ]... ελληνική [Τρικούπης, Σκουλούδης, Βενιζέλος, Βικελάς, Μπενάκηδες, Ράλληδες, Σπύρος Λούης, Κασσάνδρες, Δηλιγιάννης, Στάθης Λάμψας, Μεταξάς, Αβέρωφ]... κοσμική-καλλιτεχνική [Σάρα Μπερνάρ, Ζακ Νταλαμάς, Μόντε Κάρλο, Γαλλική Ριβιέρα, Νίκαια, Κυανή Ακτή, Κάννες]... ευζωία [πούρα Ουπμάν, κονιάκ Ναπολεόν ντι Μαρτέλ, σερβίτσια Λουί Μπουσερόν, βιολιά Στραντιβάριους, είδη Σανέλ]... ευρω-μεταφυσική [Θεός ή μη, Χριστός, Διάβολος].
Παρουσιάζεται ως εμβριθής αναγνώστης και μάρτυρας νέων λογοτεχνικών και δημοσιογραφικών τάσεων [Ροστάν, Μπαλζάκ, Προυστ, Ζολά, Ανατόλ Φρανς, Χένρι Μίλερ, Μαρξ, Κόναν Ντόιλ, Μπραμ Στόουκερ, Ρότσιλντ, Χερστ, Πούλιτζερ, Ντοστογιέφσκι, Γκαίτε... όλοι σε ένα χαρμάνι παλιών και νέων]. Περιγράφεται ως εικαστικός συλλέκτης [Φραγκονάρ, Νταβίντ, Γκόγια, Ενγκρ, Κορό, Ρέμπραντ] και λάτρης της όπερας, του θεάτρου, της κλασικής και.... ότι έπαιζε πιάνο [Σοπέν, Μπετόβεν, Μπαχ, Μότσαρτ]. Αν σας θυμίζει τον Τζέιμς Μποντ... ούτε κι αυτό είναι τυχαίο. Ο υπερκατάσκοπος του Φλέμινγκ είναι ένα πάντρεμα Ράιλι-Ζαχάροφ. Αν σας μοιάζει ως αντίποδας του "διάδοχου" Ωνάση... κι αυτό σωστό είναι.
Ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης αφηγείται με παραστατικό και συναρπαστικό τρόπο και κάνει αλλεπάλληλα φλας-μπακ σε εποχές, περιόδους και πρόσωπα. Διακόπτει την αφήγηση και τη συνεχίζει συστηματικά από άλλο σημείο, με το πρόσχημα των διαδοχικών συναντήσεων δημοσιογράφου και μάρτυρα, αποκαλύπτοντας αργά-αργά ένα τεράστιο παζλ, ανεβάζοντας και το δείκτη του σασπένς. Αφήνει εμάς τους αναγνώστες να ταυτοποιήσουμε αρκετά γεγονότα και πρωταγωνιστές, κάνοντας αντιπαραβολές με το σήμερα και... ενδεχομένως προβολές στο αύριο. Μας προσφέρει δε, ένα διαφορετικό παράθυρο στην παγκόσμια ιστορία πολλές φορές από την πίσω [την αθέατη] πλευρά των γεγονότων. Και παραθέτει μια τετρασέλιδη βιβλιογραφία για όσους επιθυμούν να ανατρέξουν στις πηγές...