Φερνάντο Πεσσόα - Ηρόστρατος

[εξάντας, αθήνα 2001, μετάφραση Χάρης Βλαβιανός]

Η αναζήτηση της αθανασίας στην Λισσαβόνα του '30
Ηρόστρατος: Εφέσιος πυρπολήσας κατά την νύκτα της γεννήσεως του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον εν Εφέσω περίφημον ναόν της Αρτέμιδος, δια να παραμείνη το όνομά του αθάνατον εν τη ιστορία. Με αυτή του την πράξη κέρδισε την υστεροφημία που τόσο ποθούσε, αφού το όνομά του δεν έπαψε έκτοτε να μνημονεύεται, παρά τη σχετική απαγόρευση που επέβαλαν οι αρχές της πόλης στους εφεσίους, ή μάλλον ακριβώς λόγω αυτής. Όποιος θυμάται τον κτήτορα του ναού παρακαλώ να μου το πει κι εμένα.

Κι επειδή όλοι μας κυνηγάμε τη φήμη κι όχι τα λεφτά, σκέφτηκα κάτι πολύ χρήσιμο για όλους. Γύρισα πίσω στο χρόνο κι έφερα τον Πεσσόα στην εποχή μας. Αφού τον ξενάγησα στα νέα ήθη και εθίματα των καιρών, στις ολυμπιακές μας εγκαταστάσεις και τις νέες δάφνες του αθλητισμού μας, του υπέβαλα τρία πολυσκελή ερωτήματα. Μήνιν συνέντευξη λοιπόν, κατ' αποκλειστικότητα.

Mic: Πως βλέπετε τα πράγματα σήμερα αγαπητέ Φερνάντο; Τρέχουμε πολύ για τα δικά σας δεδομένα; Το ολυμπιακόν πνεύμα ζει; Πέστε μας σαν να ζείτε στο σήμερα.

Η βραδύτητα της ζωής μας είναι τέτοια που δεν θεωρούμε τον εαυτό μας ηλικιωμένο στα 40. Η ταχύτητα των οχημάτων αφαίρεσε την ταχύτητα από τις ψυχές μας. Ζούμε ράθυμα και γι' αυτόν το λόγο πλήττουμε τόσο εύκολα. Η ζωή έχει καταντήσει θέρετρο για μας. Δεν εργαζόμαστε αρκετά και προφασιζόμαστε ότι εργαζόμαστε υπερβολικά. Κινούμαστε με τρομακτική ταχύτητα από ένα σημείο όπου τίποτα δεν συμβαίνει προς ένα άλλο όπου τίποτα δεν μπορεί να συμβεί, και αυτό το αποκαλούμε "ο πυρετώδης ρυθμός της σύγχρονης ζωής". Δεν είναι ο πυρετός της βιασύνης αλλά η βιασύνη του πυρετού. Η σύγχρονη ζωή είναι μία ταραγμένη σχόλη, μία γεμάτη ταραχή αποστροφή προς την πειθαρχημένη κίνηση.

Mic: Είστε αισιόδοξος για την πρόοδο των ολυμπιακών έργων; Οι τέχνες και τα γράμματα έχουν προοδεύσει;

Η αποτελεσματικότητα στις μέρες μας είναι λιγότερο σύνθετη. Η αναποτελεσματικότητα μπορεί συνεπώς να θεωρηθεί αποτελεσματικότητα, και να είναι όντως αποτελεσματική.
Οι μόνες τέχνες στις οποίες παρατηρείται κάποια προσήλωση στην τελειότητα ή την επίτευξη ενός υψηλού στόχου είναι αυτές από τις οποίες απουσιάζει η τέχνη - οι δραστηριότητες εκείνες, δηλαδή, που ονομάζονται αθλητισμός και που κάποτε δεν λογίζονταν επίπονες [άνω τελεία] αντίθετα, θεωρούνταν απαλλαγμένες από κάθε κόπο και μόχθο. Είναι μάταιο ν' αναφερθούμε στους αρχαίους έλληνες. Οι αρχαίοι έλληνες προσπαθούσαν να είναι τέλειοι σε ό,τι καταπιάνονταν - και στον αθλητισμό και στην ποίηση και στη φιλοσοφία. Οι ποιητές μας ούτως ή άλλως γράφουν ποίηση [άνω τελεία] οι στοχαστές μας ούτως ή άλλως στοχάζονται. Μόνο οι δρομείς μας τρέχουν στ' αλήθεια, γιατί τρέχουν προς το πουθενά. Οι αρχαίοι έλληνες ποθούσαν τη δόξα στον αθλητισμό γιατί ποθούσαν τη δόξα παντού [άνω τελεία] εμείς ποθούμε τη δόξα στον αθλητισμό και τα χόμπι γιατί δεν είμαστε σε θέση να την ποθήσουμε αλλού. Η πληθωρική ενεργητικότητα ενός παιδιού δεν μπορεί να συγκριθεί με την πληθωρική ενεργητικότητα μιας κρίσης μανίας.

Mic: Τι νάναι άραγε η φήμη και πως οικοδομείται τη σήμερον; Υπάρχουν πολλών ειδών φήμες; Πόσο μακράς διάρκειας είναι η υστεροφημία; Τι έννοια είχε η αιωνιότητα προ Αγγελόπουλου; Τον Θόδωρο τον σκηνοθέτη εννοώ.

Σε κάθε κοινωνία, και σε κάθε εποχή, υπάρχουν τρεις κοινωνίες και τρεις εποχές. Υπάρχει, πρώτ' απ' όλα και ως βάση όλων, η ανθρωπότητα και εκείνος ο απροσδιόριστος χρόνος της διάρκειάς της, που στη γλώσσα μας τυχαίνει να ονομάζεται "αιωνιότητα". "Ο άνθρωπος κατέχει την αιωνιότητα", γράφει ο Μπράουνινγκ, αν και μπορεί να εννοούσε κάτι διαφορετικό. Υπάρχει, στη συνέχεια, και πάνω απ' αυτή τη βάση, ο πολιτισμός στον οποίο η συγκεκριμένη κοινωνία και εποχή ανήκουν. Υπάρχουν, τέλος, οι μικρές συγκεκριμένες λεπτομέρειες του εδώ και τώρα που...
Αυτά τα τρία επίπεδα ενδέχεται να έχουν όμοια ή ανόμοια δομή.
Στην αρχαία Ελλάδα αλληλοσυνδέονταν. Η αρχαία Ελλάδα κι ο πολιτισμός είχαν ίση διάρκεια, με άλλα λόγια κοινή ουσία. Η αρχαία Ελλάδα και ο πολιτισμός της, καθώς αποτελούσαν την απαρχή της κριτικής κοινωνικότητας, δηλαδή του ίδιου του πολιτισμού, ήταν ταυτόσημα με την ουσία της πολιτισμένης ανθρωπότητας. Επομένως, όταν στην αρχαιότητα ένας ποιητής έγραφε ως έλληνας, έγραφε ως άνθρωπος. Ο παράδεισος αυτός δεν έχει ανακτηθεί. Οι αρχάγγελοι εξεδίωξαν τον άνθρωπο από αυτόν τον τόπο και στέκουν εις τον αιώνα φρουροί στις άχρηστες πύλες του.
Ο αρχαίος έλληνας ποιητής, για να αποκτήσει φήμη, έπρεπε να προσαρμοστεί σ' ένα περιβάλλον. Εμείς πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα σε τρία. Για να προσαρμοστούμε και στα τρία, ο καθένας μας θα πρέπει να αποκτήσει τρισδιάστατη υπόσταση, κάτι που υπερβαίνει ακόμη και τις φιλοδοξίες ενός παρανοϊκού.

Πεσσόα στα πορτογαλικά θα πει 'πρόσωπο'. Ένα πρόσωπο με πολλά πρόσωπα και ακόμη πιο πολλά προσωπεία. Τα ετερώνυμά του και οι μεταμορφώσεις του αγγίζουν τα όρια μιας παρανοϊκής ιδιοφυίας, με πρότυπο την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και στάση ζωής. Μετά απ' όλ' αυτά άρχισα ν' ανησυχώ για την ακεραιότητα του φίλου μας κι έτσι προτίμησα να στο ξαποστείλω από κει πού 'ρθε. Πίσω στις απαρχές της αιωνιότητας παρέα με τους αρχαίους ημών πρόγονους. Τρομάρα μας.