Κοινωνικά Απόβλητα;

Η ιστορία της πανκ σκηνής στην Αθήνα; 1979-2015; Καλά, οι Crass, οι αγαπημένοι Crass, οι σπουδαίοι Crass, ήδη από το ...1978 δεν βροντοφώναζαν "Punk is dead"; Τι έχουμε εδώ; Την εξιστόρηση του φαινόμενου μιας ...νεκρανάστασης; "Πεθαίνουν" άραγε τόσο εύκολα τα μουσικά είδη όσο εύκολα τα θάβουμε εμείς οι μουσικολογούντες; Υπάρχει λοιπόν πανκ σήμερα; Και τι σημαίνει πλέον πανκ σε καιρούς όπου η έννοια έχει απενοχοποιηθεί και δεν προκαλεί πλέον κανέναν "ηθικό πανικό", η δε μοϊκάνα και το πανκ ροκ μπορεί να προτείνονται ακόμη και σαν στυλ μόδας από κυριακάτικες εφημερίδες;

Πολλά τα ερωτηματικά ήδη, προσθέτει κι ο συγγραφέας ένα ακόμη, "Κοινωνικά απόβλητα;", το οποίο μάλιστα υπήρχε από παλιά εκεί, δεν ξέρω πόσοι το είχατε παρατηρήσει στο ομώνυμο πανκ συγκρότημα στο οποίο συμμετείχε, εκεί πίσω στο λυκόφως των 80s (το θυμόμαστε κυρίως από εκείνο το έξοχο split βινύλιο με τους ΑΝΤΙ). Σαν να προετοίμαζε με έναν τρόπο τον εαυτό του να αναζητήσει την απάντηση πολλά χρόνια αργότερα. Και το κάνει (ή τουλάχιστον το αποπειράται) μέσα σε αυτές τις πυκνές 662 (!) σελίδες (όπως είπε κι ένας φίλος, χάθηκε να έβαζε άλλες 4;)

Γενικά αποτελεί ένα εκδοτικό φαινόμενο των καιρών το γεγονός ότι πολλές διδακτορικές διατριβές εκδίδονται πλέον σε βιβλία και βρίσκουν το δρόμο για ένα ευρύτερο κοινό. Με θεματολογία μάλιστα η οποία, ειδικά στα αρτηριοσκληρωτικά μέρη μας, παλαιότερα θα ήταν αδιανόητη, ακαδημαϊκώς incorrect θα λέγαμε. Αυτό αντανακλά και μια στροφή και στον ίδιο τον πανεπιστημιακό χώρο, με ερευνητές να ασχολούνται πλέον και με νησίδες και γωνιές προγενέστερα ανεξερεύνητες ή αποσιωπημένες ως ταμπού (χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι π.χ. η εργασία του Δημήτρη Κουσουρή για τους δωσίλογους και τις δίκες τους), ή ακόμη και περιφρονημένες ως ανάξιες, φτηνές. "Σκεφτόμαστε στα σοβαρά το ευτελές", μια νέα τάση η οποία επιτρέπει να εμφανίζονται εργασίες όπως π.χ. εκείνη της Ορσαλίας-Ελένης Κασσαβέτη για την ελληνική βιντεοταινία των 80s. Ή η προκείμενη για το αθηναϊκό πανκ. Άραγε θα το φανταζόταν αυτό ποτέ ένας πάνκης της παλιάς εποχής, τότε που έτρωγε ξύλο και ροχάλα και κοινωνική καταφρόνια; Τότε πιθανότατα όχι. Σήμερα όμως ο χώρος "ήθελε διακαώς να ιστοριογραφηθεί" όπως σημειώνει και ο ίδιος ο Γιάννης Κολοβός.

Τον οποίο Γιάννη Κολοβό τον θυμόμαστε οι του χώρου και ως φανζινά (στις σελίδες των Σκιών του Β-23), αργότερα και σε πιο mainstream έντυπα, ενώ σήμερα είναι καθηγητής σε λύκειο. Κατά συνέπεια ο συγγραφέας έχει μια εμπλοκή με την σκηνή πραγματικά βιωματική, έχει βάλει και αυτός το λιθαράκι του, όχι μόνο ως απλός ακροατής αλλά και ως δημιουργός, ως δρων υποκείμενο, έτσι για να συνηθίζουμε και την γλώσσα του έργου. Είπαμε, περί διδακτορικής διατριβής πρόκειται (όσο επεξεργασμένη κι αν είναι, η φύση της δεν κρύβεται), μια εργασία συνεπώς η οποία θα πρέπει να περάσει από επιτροπές και εγκρίσεις, έτσι ο λόγος της οφείλει να ακολουθεί κανόνες, να είναι σοβαρός, στεγνός, να ακολουθεί ακαδημαϊκή ορολογία, να μιλάει δηλαδή για υποκείμενα, για τεχνουργήματα, για πληροφορητές, για υποπολιτισμό και για "υποπολιτισμικούς νέους" (σε έναν κάπως τολμηρό νεολογισμό-για υποκουλτούρα δεν τραγουδούσαν οι Αδιέξοδο;).

Ταυτόχρονα οφείλεις να στήσεις ένα "θεωρητικό μέρος" στο οποίο πρέπει οπωσδήποτε να καταδείξεις με τρόπο αδιαμφισβήτητο το πρωτότυπο του θέματος, να ορίσεις έννοιες οι οποίες μπορεί να φαίνονται (αλλά δεν είναι) αυτονόητες, να τεκμηριώσεις εξαντλητικά τη μεθοδολογία σου, οι επαναλήψεις είναι αναπόφευκτες, γενικά το ζουμί στις διατριβές μπορεί εύκολα να συμπυκνωθεί σε υποπολλαπλάσιο του μεγέθους τους. Ούτε και η συγκεκριμένη ξεφεύγει από τον κανόνα αυτό, ο Κολοβός πιάνει το θέμα του από τον γενικότερο τρόπο προσέγγισης μιας μικρής περιθωριακής ομάδας (φτάνοντας σε αναφορά έως τον Χάνδακα του 14ου αιώνα) και τις συναφείς κόντρες διαφόρων ακαδημαϊκών σχολών, στη συνέχεια ακονίζει και ξεκαθαρίζει με λεπτολογία τα εργαλεία του, τα Πως και τα Γιατί της έρευνας, περνάει ένας σεβαστός αριθμός σελίδων μέχρι να φτάσουμε στο κυρίως θέμα. Γενικά έχουμε να κάνουμε με ένα κείμενο απαιτητικό, το οποίο ναι, θα σε ανταμείψει στο τέλος, αλλά για τούτο προαπαιτεί προσήλωση και υπομονή.

Πάντως η βιωματική εμπλοκή του συγγραφέα ενώ θα φαινόταν με πρώτη ματιά ένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα, μοιάζει να του δημιουργεί και κάποια προσκόμματα και μερικά ζητήματα ισορροπίας. Όχι τόσο επειδή ελλοχεύει ο κίνδυνος της έπαρσης του τύπου "ήμουν κι εγώ εκεί", αυτόν τον αποφεύγει έξυπνα μένοντας πιστός στα μεθοδολογικά του εργαλεία. Εξίσου καλά αποφεύγει τον πειρασμό μιας με το ζόρι εκβιασμένης και εκ των υστέρων θρυλοποίησης (θα ήταν άκυρο άλλωστε για έναν χώρο ο οποίος είχε ανέκαθεν δυσανεξία στους θρύλους) αλλά και μιας απομυθοποιητικής ...απομάγευσης. Αναφέρομαι όμως περισσότερο στην αξιοθαύμαστη προσπάθεια του συγγραφέα να "καθυποτάξει την υποκειμενικότητα" χωρίς "να αποδομήσει την προσωπική του ιστορία" και να κρατήσει συναισθηματικές αποστάσεις, στο φόβο προφανώς ότι η προσωπική του εμπλοκή μπορεί να υπονομεύσει την επιστημονικότητα της έρευνας. Κι ας έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που η κβαντική θεωρία μας έχει αποκλείσει τη δυνατότητα ύπαρξης αντικειμενικού παρατηρητή, ακόμη και στο πιο ντετερμινιστικά καθορισμένο σύστημα. Τσάμπα το άγχος λοιπόν...

Επιστρέφοντας στον τίτλο του έργου, θα σημειώσουμε ότι κατά έναν τρόπο είναι ...παραπλανητικός. Γιατί δεν έχουμε να κάνουμε με μία κλασική ιστορία, μην περιμένετε τυπική γεγονοτολογία με σταθμούς, με ημερομηνίες, δεν απαριθμούνται ούτε αξιολογούνται δισκογραφίες (αν και ως παράρτημα υπάρχει μια πληρέστατη δισκογραφία του ελληνικού πανκ) ούτε βιογραφούνται "ήρωες" και πρωταγωνιστές. Σαφώς βέβαια υπάρχει μία γραμμικότητα στη ροή της αφήγησης, έτσι όπως αυτή παρακολουθεί το αθηναϊκό πανκ από τη στιγμή της δημόσιας εμφάνισης του, κάπου εκεί στα 1979 (χωρίς να δίνει ιδιαίτερη έμφαση -ευτυχώς!- στο κατά βάση στείρο ερώτημα "ποιος το έπαιξε πρώτος" - το οποίο πάντως και εδώ πιστώνεται στους Παρθενογένεσις). Το παρακολουθεί σε όλη τη νομαδική του πορεία, από τις αθηναϊκές γειτονιές, στα πρώτα στέκια, στο Πολεμικό Μουσείο (δεν το γνώριζα!), στην πανκομάνα Πλάκα των θεών έως την "μετακόμιση" και το ρίζωμα έκτοτε στα Εξάρχεια.

Το περιοδολογεί επίσης σε γενιές, οι οποίες, διόλου παραδόξως, συνδέονται με δραματικά γεγονότα της εποχής, κάθε νεανική γενιά στην Ελλάδα έχει και τον μάρτυρά της, από τον Κουμή και την Κανελλοπούλου, στον Καλτεζά, τον Τεμπονέρα και από εκεί στον Γρηγορόπουλο, κάθε νεκρός και μια πανκ γενιά. Στον πυρήνα του βιβλίου υπάρχει μπόλικη έρευνα πεδίου, με συνεντεύξεις και αφηγήσεις, για τις πρώτες δύσκολες εποχές, τις κόντρες με λαϊκούς, καρεκλάδες και μπάτσους, για πανκ πικνικ στου Στρέφη, τη γένεση της Villa, το Σχίσμα, μέχρι το ζωντανό σήμερα, ένας πολύχρωμος κόσμος αναδεικνύεται μέσα από τις σελίδες. Επίσης κατά έναν ιδιαίτερο και πολύ έξυπνο τρόπο, η οπτική του δεν είναι αθηνοκεντρικά (ούτε ελληνικά) περιορισμένη, καταφέρνοντας να εγγράψει την ελληνική περίπτωση στο διεθνές πλαίσιο (μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η πανκ σκηνή ήταν εξαρχής ...παγκοσμιοποιημένα ανοιχτή και με ανοιχτές κεραίες για τα τεκταινόμενα στο εξωτερικό). Με πινελιές, με παρατηρήσεις και σχόλια ο συγγραφέας σχολιάζει και καλύπτει κάθε ανθυπογωνιά του πανκ, από το straight edge που ποτέ δεν βλάστησε ιδιαίτερα στα μέρη μας, το (δημιούργημα τελικά της Τατιάνας;) emo, το oi! με τις εχμμ δεξιές αποκλίσεις του έως το skate και την πρόσκαιρη μετάβαση στην ψυχεδελική trance.

Στην ουσία του όμως στο επίκεντρο του όλου έργου βρίσκεται ο άνθρωπος. Ο μέσος (ότι κι αν σημαίνει αυτό) πάνκης, η μέση πάνκισσα και οι μικροϊστορίες τους και πως αυτές διαπλέκονται με την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα. Πως ντύνονταν, ποιο στυλ επέλεγαν, πως η επιλογή μουσικής και ζωής ταυτιζόταν, πως η συμμετοχή στα πανκ δρώμενα επηρέασε την προσωπική πορεία, τις σχέσεις με το περιβάλλον, την οικογένεια, το σχολείο, το άλλο φύλο, τη δουλειά, το στρατό, τα πολιτικά κινήματα. Και τι συμβαίνει όταν τα χρόνια περνάνε, όταν γίνεσαι κι εσύ μέρος του μηχανισμού τον οποίο κάποτε κατηγορούσες, τι συμβαίνει ότι επέρχεται ο συμβιβασμός, η προσαρμογή, ο γάμος, και κυρίως τα παιδιά, όταν είσαι πλέον "ένας από τους άλλους". Ο συγγραφέας επίσης τολμά να αγγίξει και το "μηηη τζιζζ" θέμα του σεξισμού/μισογυνισμού στην σκηνή, θίγοντας την έμφυλη διάσταση της συμμετοχής και εστιάζοντας στον τρόπο που τον αντιμετώπιζαν οι ίδιες οι πάνκισσες (είτε από τις επάλξεις της σκηνής είτε από τα χαρακώματα του mosh pit).

Όλη δε αυτή η έρευνα πεδίου θα επιτρέψει στον συγγραφέα να περάσει σε κάποιες τολμηρές αλλά απαραίτητες σε μια τέτοια εργασία γενικεύσεις, στόχος άλλωστε είναι μέσα από την ατομική εμπειρία να διαγιγνώσκει κανείς γενικές τάσεις, να προκύπτουν κάποια patterns συμπεριφοράς, ασφαλώς όχι αυστηρά αιτιοκρατικά. Και εδώ, πέρα από διακηρύξεις γνησιότητας και ηρωικές κορώνες καθαρότητας, φτάνει να δώσει και μια καίρια απάντηση στο ερώτημα "τι σημαίνει πανκ σήμερα;". Έτσι, "πανκ σημαίνει να κάνεις πράγματα", να είσαι δημιουργικός. Κι αν η δουλειά και η ζωή σε έφεραν μέσα στο σύστημα, εσύ να προσπαθείς εκεί να διατηρήσεις τον προσωπικό σου ηθικό κώδικα, την diy οπτική (χαρακτηριστική η παρατήρηση πολλών αυτο-απασχολούμενων στον χώρο), στην χειρότερη να αντιμετωπίζεις την εργασία εργαλειακά, ως σκέτο βιοπορισμό και να αναπληρώνεις το υπαρξιακό κενό "κάνοντας πράγματα", παίζοντας σε συγκροτήματα, φτιάχνοντας φανζίν ή προσπαθώντας να μείνεις με κάποιον τρόπο δημιουργικός (χμμ, ξέρω κάμποσους τέτοιους τύπους πολύ καλά). Κάποιος μάλιστα από τους συνεντευξιαζόμενους το λέει σχεδόν καθαρά, το "πανκ με ωφέλησε στη δουλειά μου". Άκου μάνα που με κυνήγαγες τότε και αλήτη με ανέβαζες και με κατέβαζες! Ποια κοινωνικά απόβλητα ρε;

Και κάπως έτσι το πανκ, και δη το ελληνικό πανκ επέζησε. Και όχι μόνο, αλλά σήμερα ανθεί κιόλας, πιο δυνατό από ποτέ (για ενωμένο δεν ξέρω), πέρα και κάτω από τα ραντάρ ακόμη και των ειδικών MME, πέρα από αναβιώσεις και μόδες, και ας έχουν αλλάξει οι άνθρωποι και οι γενιές. Πως τα κατάφερε; Κατά τον Κολοβό ήταν η στεγανοποίηση του χώρου από την οποιουδήποτε τύπου εμπορικότητα και εμπορευματοποίηση εκείνη που του εξασφάλισε την επιβίωση σε εποχές όπου οι δισκογραφικές εταιρείες και οι "καλομαθημένοι" καλλιτέχνες τους έχουν βάλει μαύρες πλερέζες. Πως οι λιτοδίαιτοι επιβιώνουν καλύτερα σε εποχές λιμού; Γιατί το ελληνικό πανκ δεν υπέκυψε ποτέ σε εμπορικές σειρήνες, κανένας πανκ δίσκος δεν βγήκε ποτέ από μεγάλη πολυεθνική παρά την κατά καιρούς πολιορκία (σε τρανταχτή αντίθεση εδώ με το ροκ και τον εύκολο συμβιβασμό του), οι πάνκηδες δεν συνωστίστηκαν στους προθαλάμους εξουσίας, δεν τραγούδησαν για κόμματα, δεν πούλησαν ηρωικό παρελθόν (ξανά σε τρανταχτή αντίθεση με τους ροκάδες). Και το ελληνικό πανκ στάθηκε εξαρχής απέναντι στην κοινωνική συναίνεση της καταναλωτικής ευμάρειας και του lifestyle, στην κυρίαρχη αισθητική, με τις δικές του προσωρινές αυτόνομες ζώνες, τις ουτοπίες του, ήταν ανέκαθεν ο "θόρυβος στο σύστημα σας", είχε δε καλλιεργήσει την κουλτούρα του δωρεάν μοιράσματος πολύ πριν εμφανιστούν τα τσάμπα mp3 και τα free press.

Η στάση αυτή δεν ήταν εύκολη ούτε χωρίς συνέπειες, δεν κρατήθηκε ανέξοδα και χωρίς θυσίες. Εκείνο το δραματικό Σχίσμα οδήγησε στα άκρα, φιλίες και σχέσεις χρόνων χάθηκαν, μέσα από κατηγορίες για ...χουντοπάνκ και σταλινοπάνκ. Και απαίτησε μια σιδερένια ιδεολογική συνέπεια (η οποία βέβαια να σημειώσουμε ότι περιοριζόταν στα σχήματα της ημεδαπής τα οποία έτρωγαν πόρτα στην Villa αν είχαν παίξει σε κάποιο "εμπορικό μαγαζί", κάτι που δεν ίσχυε για τους ξένους συναδέλφους τους).

Τελικά λοιπόν οι Crass είχαν άδικο; Αλλά και οι άλλοι, πως τους λέγανε, που ούρλιαζαν "No future"; Ήταν οι Κασσάνδρες που τα 'λεγαν για να αποτρέψουν ένα μέλλον το οποίο έβλεπαν να έρχεται; Ήταν νεανικός φανατισμός και μηδενισμός; Όπως και να έχει, μπορεί "η Ελλάδα του σήμερα" (που ήταν και τίτλος τραγουδιού των Κοινωνικών Αποβλήτων;) να είναι αλλιώς, το πανκ μπορεί να μην διαταράσσει με το ίδιο τρόπο την Κοινή Ησυχία, αλλά είναι ακόμη εδώ. Με τον τρόπο του. Και όπως φαίνεται θα είναι για πολύ ακόμη καιρό...

(Εκδόσεις ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΕΣ)