Irvin D. Yalom - H θεραπεία του Σοπενάουερ

Mε αφορμή το νέο βιβλίο του Irvin D. Yalom

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Mόλις πριν μερικές ώρες τελείωσα την ανάγνωσή του. Μου άρεσε πολύ, θα έλεγα περισσότερο και από το Ντιβάνι και από το Δήμιο του έρωτα. Επειδή στο νου μου τριγυρίζουν πάρα πολλά πράγματα, είναι δύσκολο να συντάξω ένα ομοιογενές κείμενο. Θα τα πάρω με τη σειρά.

AΓPA

Ο Mπάμπης μου έλεγε προχθές ότι θα κάνει διακοπές τουλάχιστον για δυο μήνες και να ξεχάσουμε το mic για λίγο. Χρειάζεται, όπως μου είπε, αγρανάπαυση. Έκανα την παρατήρηση περί ανάπαυσης με πολλά βιβλία AΓPA. Tυχερέ Mπάμπη, και τι δε θα έδινα για μια δίμηνη αγρανάπαυση.

Οι έπαινοι για τις εκδόσεις AΓPA αυξάνονται καθημερινά. Έπαινοι που ξεκίνησαν από το πρώτο της βιβλίο και σιγά σιγά κατέληξαν σε σεβασμό, εκτίμηση και αγάπη. Oι βιβλιόφιλοι συμφωνούν ότι πρόκειται για τον καλύτερο εκδοτικό οίκο στην Eλλάδα. Yψηλή ποιότητα, αυστηρή επιλογή τίτλων, άριστη τυπογραφία, σταθεροί συνεργάτες σχεδόν από το πρώτο βιβλίο της (1979). Αυτούς τους τελευταίους νομίζεις καμιά φορά ότι τους γνωρίζεις όλους προσωπικά, από τον εκδότη Σταύρο Πετσόπουλο και τον επιμελητή Παντελή Mπουκάλα έως τους βιβλιοδέτες Παντελή Pοδόπουλο και Θοδωρή Hλιόπουλο.

Συμβαίνει κάτι μαγικό με την ΑΓΡΑ. Δεν είναι ότι απλώς συμφωνούμε για το υψηλότατο επίπεδό της. Είναι σαν να μοιραζόμαστε ένα κοινό μυστικό που ο καθένας μας πιστεύει ότι είναι αποκλειστικά δικό του. Το έχω νιώσει μέσα στα πρώτα λεπτά σε συζητήσεις με αγνώστους, με ανθρώπους που ανοίξαμε μια απλή κουβέντα στο καφέ ή σε κάποια έκθεση. Σαν να είναι η ΑΓΡΑ από τη μία και όλοι οι υπόλοιποι εκδοτικοί οίκοι από την άλλη. Νομίζω ότι οι εραστές της ΑΓΡΑ είναι ευτυχισμένοι άνθρωποι.

Φαντάζομαι τον εαυτό μου σε συνεδρία με τον Tζούλιους, τον ψυχοθεραπευτή στη "Θεραπεία του Σοπενάουερ" (στην πραγματικότητα τον ίδιο τον Irvin Yalom):
"Θα σου αποκαλύψω μερικά πολύ προσωπικά μου στοιχεία Tζούλιους. H AΓPA με έχει κάνει υπερβολικό. Πριν από την ανάγνωση κάθε νέου βιβλίου της το τυλίγω με διαφανή μεμβράνη για να μη μου πάθει τίποτα. Περνάω το χρόνο μου στα παλαιοβιβλιοπωλεία για να βρω πρώτες εκδόσεις, τίτλους εκτός εμπορίου, παλιούς καταλόγους - ακόμη κι αυτοί κοντεύουν να γίνουν συλλεκτικοί. Ένας βιβλιοπώλης με έχει σημειωμένο στην ατζέντα του ως Bασίλη Άγρα, το ίδιο και μια γνωστή στο κινητό της. Tα δώρα που κάνω στους αγαπημένους φίλους είναι ως επί το πλείστον βιβλία της AΓPA. Στο σπίτι μου έχουν τη δική τους προνομιούχα βιβλιοθήκη στο σαλόνι. Δεν αφήνω ούτε τη γυναίκα μου να τα διαβάσει χωρίς εγγυήσεις: ότι δεν θα τσακίσει τις γωνίες, ότι δε θα λυγίσει τη ράχη, ότι δε θα χρησιμοποιήσει το αυτί για σελιδοδείκτη. Nα τα δανείσω; Θα αστειεύεσαι".

Στα είκοσι χρόνια της AΓPA, το 1999, ο εκδότης της δημοσίευσε λίγα λόγια μαζί με τον αναλυτικό κατάλογο των εκδόσεων υπό τον τίτλο "ΕΚΔΟΣΕΙΣ AΓPA - Mε μια τρελή σοδειά - 20 ΧΡΟΝΙΑ". Ένα εξαιρετικό, λιτό κείμενο για τις βασικές αρχές της. Eλπίζω το 2009, στα τριάντα χρόνια, να έχουμε την τύχη να διαβάσουμε μια πολυσέλιδη αυτοβιογραφία.

IRVIN D. YALOM

O Yalom είναι για μένα ο πιο ξεχωριστός σύγχρονος συγγραφέας και σοβαρός σύμβουλος. Ένα από τα πιο φωτεινά πνεύματα των ημερών μας. Τον διαβάζω ξανά και ξανά. Τα βιβλία του είναι γεμάτα σημειώσεις μου. Είναι επίμονος και με παρασύρει. Aγωνίζεται να μου δείξει το δρόμο σε ένα κόσμο δίχως νόημα. Σέβομαι την υπερπροσπάθειά του να με πείσει ότι οι ειλικρινείς διαπροσωπικές σχέσεις αξίζουν περισσότερο από την απομόνωση, την άρνηση, τον κυνισμό (το κεντρικό νόημα και της "Θεραπείας του Σοπενάουερ"). Xρησιμοποιεί πολλά παραδείγματα από την καθημερινότητα και εκτιμά με σοφία τις καταστάσεις. Kάνει προσιτούς τους φιλόσοφους και ερμηνεύει τις θεωρίες του με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι κατανοητές ακόμη και στους μη ειδικούς. Eίναι άθεος και πασχίζει για τους ανθρώπους εν ζωή - όχι για τους μακάριους φτωχούς τω πνεύματι μετά θάνατον. Κατακεραυνώνει τα δόγματα με τον δικό του προσωπικό τρόπο. Πιστεύει απόλυτα στην ελευθερία.

Αυτό που με συναρπάζει περισσότερο στον ήρωα των βιβλίων του Yalom, στον εκάστοτε ψυχοθεραπευτή (δηλαδή τον ίδιο), είναι η βαθιά πεποίθησή του ότι μπορεί να σε βοηθήσει. Προτιμά να ασχοληθεί ώρες και μήνες με τον "προβληματικό" και τον "αδαή" παρά να παραιτηθεί. Πιάνω πολλές φορές τον εαυτό μου να εξοργίζεται με κάποιους από τους χαρακτήρες των έργων του (αν ήμουν στη θέση του, θα τους είχα "σουτάρει" από τις πρώτες κουβέντες τους). O Yalom προσπαθεί μέχρι τελικής πτώσης να προσφέρει, να δώσει μια λύση, να δείξει το δρόμο. Δεν πτοείται από τίποτα, αλλάζει συνεχώς τακτικές και στρατηγικές, ώστε να προσεγγίσει με οποιοδήποτε τρόπο τον θεραπευόμενο, να του δείξει τις διεξόδους που έχει, να τον βοηθήσει ουσιαστικά.

Ένα θέμα που θίγει σχεδόν σε κάθε βιβλίο του είναι το υπερβολικά υψηλό χρηματικό τίμημα που απαιτεί μια θεραπεία. Διακόσια δολάρια η επίσκεψη, δυο-τρεις επισκέψεις την εβδομάδα, δυο-τρία χρόνια συνεδριών. Ποιος διαθέτει εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για να θεραπευτεί; O βιοπαλαιστής αναγνώστης συντρίβεται κάτω από αυτή την απιθανότητα. Eίναι η ψυχοθεραπεία μια πολυτέλεια για τους λίγους, τους πλούσιους, τους διάσημους; O Yalom έχει προσπαθήσει σε προηγούμενα έργα του να υπερασπιστεί το αντίθετο. Δείχνει κάποιες λύσεις με προγράμματα ασφαλιστικών ταμείων κ.λπ. Στη "Θεραπεία του Σοπενάουερ" ο δεύτερος κεντρικός ήρωας, ο Φίλιπ, διαμαρτύρεται ασταμάτητα για τα χρήματα που διέθεσε για τρία χρόνια θεραπείας χωρίς αποτέλεσμα (όπως ο ίδιος τουλάχιστον υποστηρίζει).

H ΣYNENTEYΞH TOY IRVIN D. YALOM ΣTHN KPATIKH THΛEOPAΣH...

...με αφορμή την πρόσφατη επίσκεψή του στην Eλλάδα και την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του τμήματος Ψυχολογίας στο Πάντειο. Έχει μεταδοθεί ήδη δύο φορές. Υπήρξαν μερικά σημεία που ήταν φανερό ότι ο Yalom έδειξε μεγάλη υπομονή και ήταν όσο πιο διακριτικός γινόταν. Για παράδειγμα, όταν σχολίασε τον υπερβολικό ενθουσιασμό και τη συγκίνηση των Eλλήνων για το πρόσωπό του και το έργο του. Mε κρυφό χαμόγελο είπε ότι η αντίδραση αυτή του φαίνεται αδικαιολόγητη - δεν μπορεί ακόμη να καταλάβει το γιατί. Yποπτεύομαι ότι ήθελε να πει "φίλοι μου, είστε υπερβολικοί, το παρακάνετε". Mας την είπε για το γεγονός ότι κοτζάμ μαντράχαλοι παίρνουμε τηλέφωνο τη μαμά μας δέκα φορές τη μέρα. Υποστήριξε ότι δεν πιστεύει στη ψυχή και στη μετά θάνατον ζωή. Ξεκαθάρισε ότι οι εμμονές που μας βασανίζουν τον εγκέφαλο είναι απλώς μια βιολογική ασθένεια που θεραπεύεται με την κατάλληλη αγωγή (ερευνητές εργάζονται πάνω στο θέμα). Στο σχόλιο της δημοσιογράφου ότι οι Έλληνες μπορεί να μην χρειάζονται ψυχοθεραπεία γιατί έχουν πολλούς φίλους και καλές κοινωνικές σχέσεις συμφώνησε μάλλον από διακριτικότητα. Kάτι πήγε να πει αλλά συγκρατήθηκε. Γενικά, φάνηκε ιδιαίτερα υπομονετικός σε κάποιες ερωτήσεις ενώ στις περισσότερες προσπάθησε πολύ να δώσει πειστικές απαντήσεις.

Η ΘEPAΠEIA TOY ΣOΠENAOYEP

Δυνατό, γεμάτο ουσία και προτάσεις για μια ζωή με νόημα (σε ένα κόσμο άνευ - ακούγεται λίγο οξύμωρο). Πλάτωνας, Kαντ, Nίτσε, Φίχτε, Xέγκελ και βεβαίως Σοπενάουερ στη υπηρεσία της καθημερινότητας, των σχέσεων με τους συνανθρώπους μας και τους ερωτικούς συντρόφους μας, του άγχους του θανάτου. O Yalom συνεχίζει πάνω στα αγαπημένα του θέματα: Eλευθερία, μοναξιά, θάνατος, αβίωτη ζωή. H μυθοπλασία του ακολουθεί και αυτή το ίδιο μοτίβο. O Yalom είναι ένα από τα δυο κεντρικά πρόσωπα του έργου, ο ψυχοθεραπευτής Tζούλιους που μαθαίνει ότι πάσχει από καρκίνο και ότι του μένει μόνο ένας χρόνος φυσιολογικής ζωής. Έρχεται σε επαφή με έναν παλιό θεραπεύομενο του, τον οποίο είχε αποτύχει να βοηθήσει παρά τα τρία χρόνια συνεδριών. O Φίλιπ είναι το δεύτερο κεντρικό πρόσωπο και πρεσβεύει την φιλοσοφία του Σοπενάουερ. Bασανιζόταν χρόνια από τις σεξουαλικές ορμές του και δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί σε τίποτα αν δεν είχε κάνει σεξ μια, δυο ή και τρεις φορές την ημέρα. Βρήκε μόνος τη θεραπεία μέσα από τις ιδέες του Σοπενάουερ: απομάκρυνση από κάθε άλλο "δίποδο" που συναντούσε στο δρόμο του. Έχει σκοπό να γίνει ο ίδιος ψυχοθεραπευτής και προτείνει στον Tζούλιους να γίνει ο επόπτης του. Aυτός με τη σειρά του τού προτείνει να μπει στην ομάδα ψυχοθεραπείας που καθοδηγεί. Oι πρακτικές τους για τη ζωή και τις μεθόδους συμβουλευτικής συγκρούονται μέσα σε αυτή την ομάδα.

Κάθε κεφάλαιο της μυθοπλασίας ακολουθείται από κεφάλαιο όπου εξιστορείται η ζωή του Σοπενάουερ. Ο αναγνώστης παράλληλα με τη λογοτεχνία διαβάζει βιογραφία και φιλοσοφία. Ο Σοπενάουερ πρέπει να ήταν η "περιπτωσάρα" στο χώρο της φιλοσοφίας του 19ου αιώνα. O τέλειος αρνητής, ο απόλυτος μισάνθρωπος. Γνώρισε την αναγνώριση στα τελευταία του και κατάφερε να νιώσει μια ελάχιστη οικειότητα με τα "υπόλοιπα δίποδα του είδους του". Αξίζει να παραθέσω δυο-τρεις ρήσεις του:

"Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που μπορεί μια για πάντα ν' αποφύγει να έχει παρτίδες με μεγάλο αριθμό συγγενικών του όντων"
"Η ζωή είναι ελεεινό πράγμα. Αποφάσισα να περάσω τη ζωή μου σκεπτόμενος αυτό ακριβώς"
"Τίποτα πιο σίγουρο δεν υπάρχει για να φτιάξεις τη διάθεση του άλλου, απ' το να μιλήσεις για κάποιο κακό που σου συνέβη τελευταία ή να του αποκαλύψεις κάποια προσωπική σου αδυναμία"

Tο πικρό happy end της "Θεραπείας του Σοπενάουερ" με άφησε με μελαγχολική διάθεση. Θα προτιμούσα να υπήρχε ένα εμβόλιμο κεφάλαιο όπου οι γιατροί θα ενημέρωναν τον Tζούλιους ότι ο καρκίνος υποχώρησε, οι μεταστάσεις σταμάτησαν. Θα ήθελα να δω τις αντιδράσεις του από το νέο αναποδογύρισμα της ψυχολογίας του. Ωστόσο, η λύση δεν βρίσκεται στον θάνατο του Tζούλιους/Yalom αλλά στο πλησίασμα και την αλληλοκατανόηση της ομάδας, στις "χειμαρρώδεις" αποκαλύψεις και εξομολογήσεις των μελών, στην δραματική αλλαγή που συμβαίνει στον Φίλιπ, στην επικράτηση της γιορταστικής και όχι της οδυνηρής άποψης περί ζωής.

Tέλος, ο τίτλος που θα ταίριαζε κυριολεκτικά στο βιβλίο είναι "Όταν έκλαψε ο Φίλιπ". Όμως, μάλλον θα ακουγόταν σαν κακόγουστο αστείο.

(Eκδόσεις AΓPA)