Καιρός του Ποιήσαι: Η Ορθοδοξία ενώπιον της Πανδημίας του Κορωνοϊού

Η υγειονομική κρίση που πυροδότησε η ξαφνική επέλαση του κορωνοϊού (COVID-19) βρίσκεται εδώ και αρκετούς μήνες στην καθημερινότητα των περισσότερων κρατών της Γης. Έτσι, με το φως της επικαιρότητας να πέφτει πλέον (δικαιολογημένα) σε ζητήματα διαχείρισης του δεύτερου κύματος, στην αγωνία της όλο και πιο ευνουχισμένης καλλιτεχνικής δράσης και βέβαια στην ενημέρωση για την πρόοδο των πιθανών εμβολίων, πολλές από τις αρχικά πολύκροτες συζητήσεις γύρω από τις μεγάλες αλλαγές που επήλθαν στις ζωές μας κρέμονται πλέον εξαντλημένες στην εξουθένωση πολλαπλών ιντερνετικών δημοσιευμάτων και αλλεπάλληλων καυγάδων στο Facebook.

Το ζήτημα πάντως του πώς είδε και πώς αντιμετώπισε η Ορθοδοξία τον κορωνοϊό, συνεχίζει να αποτελεί μέρος του εν Ελλάδι σκηνικού· έστω κι αν επιπλέει απλώς (με όρους δημοσιότητας), πότε ως μέρος της ευρύτερης συζήτησης γύρω από τους συνωμοσιολόγους –όσους αρνούνται τη μάσκα, τον ιό, την τεχνολογία 5G, την ύπαρξη της Αυστραλίας– πότε ως «νεράκι» στον μύλο μιας πελαγωμένης αξιωματικής αντιπολίτευσης, η οποία κρέμεται από τις φωτογραφίες όσων ανερμάτιστων υπουργών εκκλησιάζονται δίχως έγνοια για τις προφυλάξεις που ταυτόχρονα επιβάλλουν, ώστε να ισοφαρίσει διάφορα ακατανόητα αυτογκόλ. Δεν πρέπει ωστόσο να μας εκπλήσσει η επιμονή του θέματος. Η βασική αιτία ρήξης ουδέποτε επιλύθηκε, ενώ όσοι πηγαίνουν εκκλησία τις Κυριακές διατηρώντας ...σώας τα φρένας, γίνονται σιωπηλοί (συνήθως) μάρτυρες ενός πλήθους που σε σημαντικούς αριθμούς (στην Αθήνα, τουλάχιστον) αδιαφορεί για τη χρήση μάσκας και επιμένει να συνωστίζεται προκειμένου να κοινωνήσει.

Είναι τέτοιες εικόνες που αναδεικνύουν το βιβλίο της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου Καιρός του Ποιήσαι: Η Ορθοδοξία ενώπιον της Πανδημίας του Κορωνοϊού σε έκδοση καίριας σημασίας. Οι επιμελητές Νικόλαος Ασπρούλης (αναπληρωτής διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου) & Nathaniel Wood (αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Fordham στη Νέα Υόρκη) συγκεντρώνουν εδώ 24 κείμενα, μέσω των οποίων καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα συζήτησης, εύστοχα διαχωρισμένο στις ενότητες «Θεολογικές Παράμετροι» και «Ποιμαντικές Προκλήσεις».

Οι συμμετοχές έχουν όλες το ενδιαφέρον τους, είναι δε γραμμένες με μια σπάνια χάρη –του είδους που θα ικανοποιήσει και όσους νιώθουν πνευματικά χωμένοι στην Ορθοδοξία (ή και γενικότερα στον Χριστιανισμό, θα έλεγα), αλλά και το φιλομαθές κοινό που διατηρεί θεολογικές ανησυχίες ακόμα κι αν δεν συμπορεύεται με την εκκλησία. Υπάρχει κάτι για όλους, εδώ: και υψιπετείς ερμηνείες της Θείας Ευχαριστίας με παραπομπές στον Κύριλλο Αλεξανδρείας (από τον ιερομόναχο μα και ερευνητή στο Κέμπριτζ π. Χρυσόστομο Κουτλουμουσιανό) και η βασισμένη στο Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο παράκληση του π. Elias Villis από την Εκκλησία του Σωτήρος στο Rye της Νέας Υόρκης να μην εξισώνουμε τον φόβο του συνανθρώπου με αμαρτία, αλλά και η τόσο αυτονόητη επισήμανση του μητροπολίτη Αργολίδος Νεκτάριου ότι «ο κορωνοϊός ήλθε στην Πελοπόννησο από τους προσκυνητές των Αγίων Τόπων».

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει νομίζω στη μαρτυρία του π. Αθανάσιου Καρατζογιάννη, ο οποίος περιγράφει γλαφυρά την προσωπική του περιπέτεια με τον κορωνοϊό και τη νοσηλεία του σε εντατική στο Βέλγιο. Εξίσου σημαίνουσα είναι και η συνεισφορά του (διακόνου και λέκτορα στη Θεολογική Σχολή του Yale) Mark Roosien, που θυμίζει ότι ακόμα και ο Ιησούς γνώρισε την απουσία του Θεού πάνω στον Σταυρό, καλώντας συνάμα τους πιστούς να δουν την υποχρεωτική στέρηση της Κοινωνίας ως ευκαιρία επανεκτίμησής της, κόντρα στον κίνδυνο να γίνει «ένα ακόμα ραντεβού στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα». Τέλος, είναι έως και επαναστατική η ενατένιση της (καθηγήτριας φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Fordham) Crina Gschwandtner, καθώς βλέπει την υγειονομική κρίση πέρα από τα προφανή, αντιμετωπίζοντάς την ως «συνδυασμό ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών αναγκών». Ανατρέχοντας λοιπόν στη σχέση της ασθένειας με τη φτώχεια –όπως την έχει διατυπώσει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος– επισημαίνει το δομικό πρόβλημα αδικιών που εμφωλεύει στον σύγχρονο κόσμο· και προτρέπει να προχωρήσουμε πέραν της ατομικής φιλανθρωπίας, αν πράγματι πιστεύουμε στην παραδοσιακή χριστιανική συμπόνοια.

Μια ιδιαίτερη πτυχή, που φιλοτεχνείται σαν ψηφιδωτό από επιμέρους σημεία ανάμεσα στις σελίδες, είναι η διεθνής εικόνα της Ορθόδοξης αντίδρασης. Γίνεται ας πούμε λόγος για την Εκκλησία της Μολδαβίας, η οποία είδε στον κορωνοϊό μια αντιχριστιανική συνωμοσία υποκινούμενη από τη Δύση· ή για την Εκκλησία της Ρουμανίας, που έδωσε την ευκαιρία να προσέρχεσαι στην Κοινωνία με δικό σου κουταλάκι, χαρακτηρίζοντάς σε ταυτόχρονα ως πρόσωπο με αδύναμη πίστη. Περιγράφονται επίσης λεπτομερώς οι «οδυνηρές διαιρέσεις» που κλυδώνισαν τη Ρωσική Εκκλησία, ενώ σημειώνεται ότι επικριτές μέσα στους ίδιους τους κόλπους της βρήκε και η Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αμερικής –την οποία θαυμάσαμε για την καίρια σε συμβολικό επίπεδο συμπόρευσή της με τα Black Lives Matter αιτήματα των σύγχρονων Η.Π.Α.– όταν ζήτησε από τους ενορίτες να μην αγγίζουν με το στόμα τις εικόνες. Προκύπτει έτσι ένα εργαλείο διαλόγου απέναντι σε δύο αντιμετρικές απόψεις που άνθισαν (και) στο εγχώριο Facebook. Και κόντρα δηλαδή σε όσους συνωμοσιολάτρες διαδίδουν ότι στις σλαβικές χώρες όπου δεν έκλεισαν οι εκκλησίες δεν υπήρξαν κρούσματα, αλλά και κόντρα σε αυτούς που είδαν ένα «μόνο στην Ελλάδα» φαινόμενο, βρίσκοντας μία ακόμα ευκαιρία ώστε να κόψουν και να ράψουν την εντοπιότητά μας με βάση την όποια προκρούστεια κλίνη έχουν νοερά φιλοτεχνήσει περί Εσπερίας.

Το σημαντικότερο πάντως «μήνυμα» που εκπέμπεται από αυτήν τη συλλογική προσπάθεια είναι ότι, απέναντι στον κορωνοϊό, η Ορθοδοξία δεν μπόρεσε. Όχι μόνο επειδή υστέρησε σε νηφαλιότητα, αλλά επειδή οι νυν ιθύνοντες και η πλειονότητα ανάμεσα στο ποίμνιο απέδειξαν πολλαπλώς ότι δεν διαθέτουν το πνευματικό ανάστημα που θα τους επέτρεπε να αξιοποιήσουν την πλούσια παρακαταθήκη της. Αντί λοιπόν να συμπεριφερθεί ως «Εκκλησία της Εξόδου» (όπως την όρισε κάποτε ο Νίκος Ματσούκας), φάνηκε εσωστρεφής και αδύναμη να συμπορευτεί με τις ανάγκες των καιρών, προτιμώντας να εγγραφεί σε έναν διεθνοποιημένο χριστιανικό φονταμενταλισμό γεμάτο «συνωμοσιολογίες, φαντασιοπληξίες, υστερία και φοβίες», όπως εξαιρετικά συνοψίζει στο κείμενό του ο μητροπολίτης Νιγηρίας Αλέξανδρος.

Βάσει βέβαια μιας τέτοιας εικόνας, το Καιρός του Ποιήσαι μπορεί να ειδωθεί είτε απαισιόδοξα, ως φωνή βοώντος εν τη ερήμω, είτε αισιόδοξα –ως αχτίδα ελπίδας για ένα διαφορετικό μέλλον, προς το οποίο δείχνει και η γενικότερη διάθεση της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου για διάλογο με την κοινωνία. Είναι μια μάχη ανοιχτή, την οποία θα κρίνει ο πανδαμάτωρ χρόνος. Δεν αφορά πάντως μονάχα όσους νιώθουν πιστοί και συνδεδεμένοι με την εκκλησία, μα και όσους βλέπουμε την Ορθοδοξία ως θεμελιώδες «συστατικό» της παράδοσης και της ταυτότητας του τόπου μας.

Φωτογραφίες: Όλια Γκλούσενκο