Νίκος Δ. Πλατής - Μπαχαρικό Λεξικό

Πρόκειται για ένα πολύ περίεργο βιβλίο. Δεν είναι αμιγώς μαγειρικό ούτε αμιγώς ερευνητικό. Δεν είναι αμιγώς καταγραφικό ούτε αμιγώς χιουμοριστικό. Είναι στα σίγουρα αμιγώς υβριδικό. Τόσο υβριδικό που παραμένει μυστήριο το πώς συντέθηκε με τόσο χαοτική μορφή. Διαβάζοντας τον υπότιτλό του μπερδεύεσαι ακόμη πιο πολύ. Σίγουρα όμως σου ανοίγει και την όρεξη ν' αρχίσεις να το ξεφυλλίζεις.

Ένα παρ' ολίγον σοφό βιβλίο κουζινικού, γιατροσοφικού, λογοτεχνικού, λαογραφικού, (ελαφρώς) βιοχημικού και (στο έπακρο) ιστορικού περιεχομένου.

Πριν μπω στα ενδότερα κοιτάω τις άλλες εκδόσεις του κου Πλατή. Περίεργοι τίτλοι, πιπεράτοι, σπαρταριστοί, ανάμεσά τους πολλά παραμυθάκια κι αρκετά λεξικά, εξίσου περίεργα. Πεζικό οικολογικό λεξικό [Πυρ-Αίας, 1996]. Black out / Το μαύρο λεξικό [Άγρα, 1999]. Αθωνικό λεξικό [Άγκυρα, 2001] με εγκώμιο του Χατζηφώτη. Ονοματικό λεξικό [υπό έκδοση]. Ακόμη και τα ονόματα των εκδόσεων ηχούν περίεργα. Το μαύρο λεξικό είναι το πιο γνωστό του, όπου σταχυολογεί όλες τις φράσεις - εκφράσεις που έχουν ως επιθετικό προσδιορισμό το μαύρο. Με μπόλικο μαύρο χιούμορ και κέφι απαράμιλλο. Άρα το κατέχει το σπορ της λεξικογραφίας, σκέφτομαι.

Κι αρχίζω την περιπέτεια. Ως δομή ομοιάζει τρελά με το "Λεξικό των Χαζάρων" του Πάβιτς. Μπορείς να τ' ανοίξεις τυχαία σε μια οποιαδήποτε σελίδα χωρίς να έχεις οπωσδήποτε την αίσθηση της ασυνέχειας ή της αποσπασματικότητας. Κι αν την έχεις δεν τρέχει τίποτε. Στο κάτω-κάτω λεξικό αγόρασες. Μπορείς επίσης να το διαβάσεις χωρίς να είσαι μάγειρας, καλοφαγάς, ειδήμων ή γκουρμές. Οι λεξούλες αυτές σου χαμογελάνε, σε γαργαλάνε, σε τσιγκλάνε να ταξιδέψεις σε μέρη εξωτικά, αλλόκοτα. Ή σε καταστάσεις εξωφρενικές εκ πρώτης αλλά ιδιόμορφα μαγικές εκ δευτέρας όψεως. Πάρε μεζέ.

ελληνικός σανός. Η απόδοση στα ελληνικά του fenugreek, του μπαχαρικού που αρωματίζει και συντηρεί τον αυθεντικό παστουρμά (βλ. λ). Πρόκειται για ένα αρωματικό χόρτο παρόμοιο σχεδόν του τριφυλλιού, που αφθονούσε στην αλλοτινή ελληνική χλωρίδα και χόρταινε τα αλογάκια, τα γαϊδουράκια και τα μουλαράκια των παππούδων μας, όπως και τα κοπάδια που είχαν τσοπάνη, αλλά δεν ήσαν ψηφοφόροι (πρόβατα, γίδια κ.λπ). Είναι πια τόσο σπάνιος ο ελληνικός σανός στον τόπο μας, που είναι πλέον εισαγόμενο είδος (όπως και τα σκόρδα). Ο λόγος φυσικά για το τσιμένι (βλ. λ).
λάπατο, το. Το λάπαθο στο τοπικό ιδίωμα της Θάσου και των πέριξ περιοχών. Το αναφέρει στους στίχους ενός τραγουδιού του ο Αργύρης Μπακιρτζής: "Να κόβω λάπατα, παζιά, δυόσμο και κάνα γράβο" (Χειμερινοί Κολυμβητές). Αρωματίζει, μαζί με άλλα χόρτα του μπαξέ, τα "τατάρικα".

Θα βρεις επίσης πολλά ξένα λήμματα. Τόσα που δεν θάχεις απολύτως κανένα πρόβλημα σε όποια αγορά του κόσμου κι αν βρεθείς. Χώρια που θα ξέρεις να ξεχωρίζεις το καλό από το σκάρτο, όπως θα διαπιστώσεις παρακάτω.

pippuri. Το πιπέρι στα φιλανδικά.
lehsun. Ινδική λέξη που σημαίνει σκόρδο.
lavang. Στα ινδικά (hindi) το μπαχαρικό γαρίφαλο. Διαβάζεται λαβάγκ. Βλ. σχ. λ. kanda, zeera, kesar, kallimirchi και lasson.

Μπορείς ακόμη και να αποστασιοποιηθείς από τις έννοιες των προϊόντων που περιγράφει αφού ανάμεσά τους θα βρεις φαινομενικώς άσχετα λήμματα που στραπατσάρουν ηθελημένα τη δομή ενός αυστηρού λεξικογραφικού έργου. Θα βρεις ιστορικά αλλά και μυθικά πρόσωπα και όντα. Θα βρεις βουνά, χώρες, δρόμους, λίμνες, ποτάμια, νησιά και τόπους φανταστικούς. Θα βρεις επίσης διπλές και τρίδιπλες αναφορές στο ίδιο λήμμα σε ξεχωριστά εδάφια, όταν κρίνεται απαραίτητη από τον συγγραφέα μια τέτοια διάκριση.

Ευριπίδου. Ο δρόμος των μπαχαρικών στην αγορά της Αθήνας. Σ' αυτήν και τα περισσότερα μπαχαράδικα. Βλ. κ. λ. Σοφοκλέους.
"Κέδρος". Ιστορικός εκδοτικός οίκος που ίδρυσε η Αθηνά Καλλιανέση. Ένας από τους τίτλους βιβλίων που εξέδωσε και το Μπαχαρικό Λεξικό του υπογραφομένου συγγραφέα.
Spice Girls. Διάσημο αγγλικό μουσικό συγκρότημα αποτελούμενο από... πικάντικες γυναίκες (που ό,τι καλύτερο διαθέτουν είναι το στήθος τους). Βλ. κ. λ. Χάιγουελ.
Χάιγουελ, Τζέρι. Μέλος των αλλοτινών Spice Girls (βλ. λ.) Με μαύρο μπικινάκι και πικάντικες φιγούρες, διασκέδαζε φαντάρους εγγλέζους στο Ομάν (15 μέρες μετά το "τρομοκρατικό" κτύπημα στη Νέα Υόρκη).

Ανάμεσα στα λήμματα θα δεις και πολλές εικόνες. Σκίτσα φυτών και μπαχαρικών, γελοιογραφίες, βινιέτες από κόμικς, χειρόγραφα, επιστολές, γκραβούρες εποχής, αναπαραγωγές διαφημίσεων, χάρτες. Αλλά και φωτογραφίες που εικονίζουν φυτά, αγορές με λοφάκια μπαχαρικών, σκηνές από κινηματογραφικές ταινίες και θέματα άσχετα, ξεκάρφωτα όσο και οι αντίστοιχες λέξεις στις οποίες αναφέρονται [συγκροτήματα μουσικά, Τζοκόντα με μουστάκια, φουστανελάς παλαιστής του κατς, αστυνόμους με αντιασφυξιογόνες μάσκες, ως και κηδειόχαρτο].

Στο τέλος του βιβλίου σε περιμένει ένας οπτικός κατάλογος των τυποποιημένων μιγμάτων μπαχαρικών, τρόποι για να ξεχωρίσεις την ποιότητα και την καθαρότητά τους και ένας πρωτότυπος ενδεικτικός κατάλογος (ελληνικών και ξένων) μαγαζιών που πουλάνε τέτοια προϊόντα ή σχετίζονται με αυτά.

Διαπίστωσα λοιπόν, φίλε αναγνώστη, ότι είναι πολλαπλά χρήσιμο και διασκεδαστικό το παρόν βιβλίο. Διαφώνησα ουκ ολίγες φορές αλλά κι ενημερώθηκα σφαιρικά επί ανέμων και υδάτων. Κι επιπλέον χάρηκα που δεν διαβάζεται ούτε απνευστί ούτε σειριακά, γιατί σε πετάει διαρκώς από το ένα λήμμα στο άλλο. Κι αυτό το κάνει και συναρπαστικό και ξεκούραστο. Αρκεί να σου κάτσει καλά ευθύς εξαρχής και να μην το κλείσεις ώσπου να πω κύμινο (βλ. φρ).

Εκδόσεις Κέδρος, 2003