Το βιβλίο των χελιών (Μεταίχμιο)

Δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να συναντήσω χέλι. Η πιο κοντινή μου ανάμνηση που να αφορά το χέλι είναι από την στρατιωτική μου θητεία κι όταν ένα καλοκαίρι βρέθηκα να υπηρετώ σε μια βραχονησίδα δίπλα στη Σύμη. Όσο διάστημα βρέθηκα εκεί πλενόμουν με θαλασσινό νερό αφού δεν υπήρχε άλλη δυνατότητα και η λύση να πλυθώ μετά από είκοσι μέρες στη μονάδα μου φαίνονταν δυσβάσταχτη. Ορισμένοι συνάδελφοι φαντάροι προτίμησαν αυτή τη λύση δημιουργώντας ένα πιο ρεαλιστικό σενάριο ακραίων συνθηκών. Τότε λοιπόν υπήρχε μια φήμη πώς στη περιοχή κολυμπούσαν χέλια και θα έπρεπε να είμαστε αρκετά προσεχτικοί. Δεν τα είδα ποτέ κι ούτε άκουσα να τραυματίσουν κάποιον. Το πιο πιθανό ήταν ότι κάποιοι είχα αποφασίσει να μην πλυθούν μέχρι τον γυρισμό στη μονάδα.

Έπειτα με τα χρόνια ανακάλυψα πως τα χέλια τρώγονται – όπως και τα φίδια και τα βατράχια και τα σαλιγκάρια – κι ότι είναι εξαιρετικός μεζές. Ωστόσο κι αυτή την πιθανή συνάντηση σε ένα τραπέζι την απέφυγα και αποφάσισα πως οι πιο ακραίες μου γαστρονομικές εμπειρίες σταματούν στις μπάμιες.

Το ‘Βιβλίο Των Χελιών’ του Σουηδού Patrik Svensson κυκλοφόρησε το 2019 στη χώρα του και πολύ γρήγορα έγινε διεθνές μπεστ σέλερ. Η διαδικασία με την οποία ένα βιβλίο – στη περίπτωση μας που μιλάει για χέλια – γίνεται διεθνές μπεστ σέλερ πάντα μου προκαλούσε εντύπωση και για μένα είναι αινιγματική όπως και η ζωή των χελιών. Βέβαια υπάρχουν απαντήσεις τις οποίες δεν πολυψάχνω, ενώ για τη ζωή των χελιών υπάρχουν αναπάντητα ερωτηματικά. Για το θέμα έχει ασχοληθεί η επιστημονική κοινότητα αλλά και ορισμένα διακεκριμένα ιστορικά πρόσωπα όπως ο Αριστοτέλης κι ο Φρόυντ.

Το μυστικό της επιτυχίας του Svensson κρύβεται στην αγάπη και την φροντίδα που έχει ο ίδιος για το θέμα του. Για τα χέλια. Όχι όμως μόνο για τα χέλια. Πίσω κρύβεται η σχέση του με τον πατέρα του. Η επαφή, ο κώδικας επικοινωνίας με τον πατέρα που ορισμένες φορές μπορεί να τον ψάχνουμε σε όλη μας τη ζωή. Συχνά αυτός ο κώδικας είναι οι αναμνήσεις της παιδικής μας ηλικίας, τα οικογενειακά τραπέζια, οι εκδρομές, μία συζήτηση, το παιχνίδι, το ψάρεμα χελιών.

Το μυστήριο των χελιών κρατάει αιώνες. Ο πρώτος διάσημος που ασχολήθηκε με την περίπτωση τους ήταν ο Αριστοτέλης. Ο Αριστοτέλης δεν ήταν μόνο φιλόσοφος. Ήταν «παντογνώστης». Μόνο Έλληνας ταξιτζής του 21ου αιώνα μπορεί να συγκριθεί μαζί του. Ήταν από τους θεμελιωτές και προδρόμους της παρατήρησης. Με τα χέλια όμως σήκωσε τα χέρια ψηλά και επειδή έπρεπε να βγάλει ένα συμπέρασμα απέδωσε την γέννηση των χελιών σε ένα θαύμα της φύσης. Ότι με έναν τρόπο προέρχονται από την λάσπη. Κρατάμε μια πισινή η αλήθεια, γιατί το ζήτημα δεν λύθηκε οριστικά ποτέ, οπότε ποτέ δεν ξέρεις.

Η δεύτερη διακεκριμένη προσωπικότητα που καταπιάστηκε με το ζήτημα των χελιών ήταν ο Φρόυντ. Το 1876 ο Φρόυντ βρέθηκε στην Τεργέστη με σκοπό να λύσει το μυστήριο των χελιών. Πως αναπαράγονται. Η έρευνα του διεξήχθη με πάθος και χιλιάδες χέλια ξεκοιλιάστηκαν για το καλό της έρευνας. Δεν ανακάλυψε τίποτα. Μετά την σεξουαλικότητα των χελιών ο Φρόυντ ασχολήθηκε με τη σεξουαλικότητα των ανθρώπων, ευτυχώς με πιο ευσπλαχνικό τρόπο.

Τα χέλια γεννιούνται στη Θάλασσα των Σαργασσών. Η γεωγραφία είναι πολύ κουλ. Η Θάλασσα των Σαργασσών βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του Ατλαντικού Ωκεανού. Από κει ξεκινάει το ταξίδι τους στην Ευρώπη και για αλλού και εκεί γυρίζουν ξανά για να αναπαραχθούν. Η έρευνα επιμένει σε αυτά τη στοιχεία. Μόνο που ποτέ δεν το έχουμε δει να συμβαίνει γιατί τα χέλια είναι κρυψίνοα. Η μόνη περίπτωση να μάθουμε τι ακριβώς συμβαίνει είναι να κολυμπήσουμε μαζί με τα χέλια τον Ατλαντικό και να πάμε χεράκι χεράκι μέχρι τη Θάλασσα των Σαργασσών. Κάτι καταφέραμε με θερμοπομπούς αλλά η προσπάθεια έμεινε στη μέση γιατί εξαφανίστηκαν και τα χέλια και οι θερμοπομποί.

Έχω ενθουσιαστεί τόσο με το βιβλίο που γράφω σαν να είναι δικές μου οι πληροφορίες. Όχι, είναι αποκλειστική δουλειά του Svensson. Να λοιπόν ένα μπεστ σέλερ.

Όπως και πολλά ακόμη θαλάσσια ή χερσαία είδη το χέλι κινδυνεύει να αφανιστεί. Το συγκεκριμένο είδος έχει το ντισαβαντάζ ότι δεν είναι αυτό που λέμε συμπαθητικό ζωάκι, το επιβλητικό ζώο της ζούγκλας ή η εντυπωσιακή φάλαινα. Δύσκολα θα γίνει μια συναυλία για το χέλι. Στο φινάλε θα τα ρίξουμε όλα στους Κινέζους και τις γαστρονομικές τους συνήθειες. Πάλι λάθος. Το χέλι το τρώνε παντού. Στη χώρα μας στο παρελθόν υπήρξε το δεύτερο σημαντικότερο αλίευμα. Αν δεν το γνωρίζετε εξάγουμε χέλια. Σε κάποιες περιοχές εκτρέφουμε χέλια. Ανακάλυψα το Ψαθοτόπι Άρτας. Η γεωγραφία είναι πολύ κουλ. Ένα χωριό κοντά στους βαλτότοπους όπου ένας επιχειρηματίας εκτρέφει χέλια από τη δεκαετία του ογδόντα. Να και κάποιος που δεν έφαγε το πακέτο Ντελόρ. Το ζήτημα είναι απλό. Υπάρχει ένα πρέπει. Να περιορίσουμε τις διατροφικές μας ανάγκες σε κρέας και ψάρια. Να αγαπήσουμε τον πλανήτη στην ολότητα του κι όχι περιοριστικά εντός της πόλης ή στο διαμέρισμα.

Να αγαπήσουμε τη φύση όπως ο Patrik Svensson τα χέλια.

Το βιβλίο κλείνει με δάκρυα. Για τις γλυκές μας αναμνήσεις. Για το κοντινό μέλλον που θα διαχειριστούμε χωρίς ποτέ να είμαστε έτοιμοι. Και με χαμόγελο όμως. Γιατί με σιγουριά κάποτε υπήρξαμε ευτυχισμένοι στην αγκαλιά κάποιου.

(μετάφραση: Αγγελική Νάτση)