Facing the other way - The story of 4AD. Του Martin Aston
Η ιστορία της εταιρείας του καλόγουστου αλλά δύστροπου Ivo Watts-Russell, μέσα σε 617 σελίδες. Του Αντώνη Ξαγά
(The Friday Project)
Εκείνη η παλιά παροιμία "τα εν οίκω μη εν δήμω" είχε μια στέρεα ρίζα στην καθημερινότητα, δεν βγήκε τυχαία. Όπως και η άλλη που λέει "όσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος". Γιατί πίσω από μια καλογυαλισμένη βιτρίνα αρμονικής οικογένειας μπορεί να κρύβονται ουκ ολίγα άπλυτα, μυστικά και άλλοι σκελετοί. Πόσο μάλλον όταν την οικογένεια δεν τη δένουν γονιδιακές συγγένειες αλλά αφορά καλλιτέχνες. Δύσκολο. Πολύ.
Ακόμη κι όταν μιλάμε για μύθους. Την 4AD. Για έναν μύθο ο οποίος δεν ποτίστηκε από αγιοποιημένους μάρτυρες, από bigger than life ήρωες, από πιπεράτα σκάνδαλα αλλά βασίστηκε στην εκλεκτική αισθητική (τον ορισμό του εστετισμού ίσως) πέρα από μόδες, σε μια "ολιστική" αισθητική η οποία εκτεινόταν πολύ πέρα από τη μουσική αυτή καθαυτή. Κάπως έτσι οι δίσκοι της εταιρείας απέκτησαν αξία ...συλλεξιμότητας (sic), κάποτε επιδιώκαμε και θέλαμε να έχουμε όλους τους δίσκους της (που θα έλεγε και ο Μπάμπης Αργυρίου). Φετιχισμός; Γιατί όχι, δίνει κι αυτός στη ζωή μια μαγεία (ότι δηλαδή σημαίνει και στα πορτογαλικά η ρίζα feitico). "Fetisch" δεν ήταν κι ένας δίσκος των Χ-Mal Deutschland; Στην 4AD;
Και το ίδιο το βιβλίο του Martin Aston, παλαίμαχου (αλλά όχι απόμαχου) μουσικού δημοσιογράφου (έχει γράψει και άλλα π.χ. για την Bjork και τους Pulp) δεν θα μπορούσε να μην έχει και αυτό μία εμπλουτισμένη έκδοση-φετίχ, με εξώφυλλο σχεδιασμένο, από ποιον άλλον, τον Vaughan Oliver, αριθμημένη, υπογεγραμμένη, "σπασμένη" σε δύο βιβλία, μαζί κι ένα διπλό CD με 43 τραγούδια, όλα αυτά καμιά ογδονταριά λίρες ακριβότερα από την "απλή" έκδοση, έτσι είναι, τα φετίχ πρέπει να πληρώνονται. Δεν θα σας πω ποια διάλεξα...
Το "Facing the other way" ακολουθεί με απόλυτη γραμμική αφήγηση την ιστορία της 4AD, από τη στιγμή της ίδρυσης της το 1979 από δύο υπάλληλους δισκοπωλείου, τον Ivo Watts-Russell και τον Peter Kent, από εκείνα τα πρώτα χρόνια με τις ...one-stand κυκλοφορίες και τις συγχυσμένες ακόμη επιλογές, μέχρι την κορύφωση, την ακμή, στη συνέχεια τα χρόνια του αμερικάνικου ονείρου, την εποχή της παρακμής φτάνοντας μέχρι και το σήμερα. Ερώτηση: υπάρχει η 4AD σήμερα; Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος; Ο Aston μας δίνει τη δική του έμμεση απάντηση: από τις 617 σελίδες του βιβλίου, η περίοδος μετά το 2000 απασχολεί μετά βίας ...46 σελίδες.
Και παρόλο που είναι γραμμένο από έναν ακραιφνή οπαδό-μύστη καταφέρνει και κρατάει μια ισορροπημένη αφήγηση χωρίς υπερβολές. Ο συγγραφέας δεν επεδίωξε να γράψει έναν οδηγό επιτυχίας για ένα ...σαξές στόρυ, τέτοιες συνταγές ως γνωστόν δεν υπάρχουν κι ας τρέχουν οι διάφοροι wannabies μάνατζερ να αγοράζουν την αυτοβιογραφία του κάθε Jobs, πίσω από κάθε επιτυχημένο κρύβονται μυριάδες οι οποίοι έμειναν στη μέση (ή στην αρχή) της διαδρομής, είναι πολύ εύκολη η εκ των υστέρων "ντετερμινιστική" εξήγηση της επιτυχίας, η οποία και συνήθως αγνοεί μεταφυσικούς παράγοντες όπως η τύχη, η διαίσθηση, η συγκυρία. Οι οποίοι έπαιξαν κι αυτοί το ρόλο τους στην εξέλιξη της 4AD. Άλλοτε ευνοϊκό άλλοτε όχι (και όχι δεν αναφέρομαι στην απώλεια των Duran Duran ή της ...Divine!)
Η ιστορία της 4AD είναι παρολ' αυτά αποκαλυπτική και διδακτική, μια ιστορία η οποία ακολούθησε πιστά το πανάρχαιο σχήμα ακμή-παρακμή-μυθοποίηση. Είναι όμως συνάμα μια συμπυκνωμένη έκφραση όλης της εποποιίας των ανεξάρτητων εταιρειών της εποχής εκείνης, μια ιστορία ρομαντικού ιδεαλισμού ο οποίος τελικά συντρίβεται στα βράχια της στυγνής πραγματικότητας. Και θέτει το ερώτημα πόσο τελικά νόημα έχει να παίξεις σε ένα παιχνίδι του οποίου δεν αποδέχεσαι τους κανόνες; Ξεκινάς με αγνά καλλιτεχνικά οράματα και καταλήγεις μοιραία μπλεγμένος με συμβόλαια, δικηγόρους, ατζέντηδες, μεσάζοντες, έμπορους και εμποράκους, μπάτζετ και ισολογισμούς, ευφορία η οποία χάνεται στην ...εφορία, ο δίσκος σου γίνεται προϊόν (αλλοτρίωση το έλεγε αυτό ο Μαρξ), πως να κρατήσεις την αξιοπρέπεια σου, πώς να πουλήσεις χωρίς να ξεπουληθείς, δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις ούτε στρωμένοι δρόμοι. Πάντως μόνο μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον μια εμπορική επιτυχία (όπως για παράδειγμα εκείνη η αναπάντεχη των M/A/R/R/S με το "Pump up the volume") μπορεί να επιφέρει περισσότερη ζημιά παρά κέρδη.
Στο βιβλίο περιγράφονται γλαφυρά αυτές οι αντιφάσεις και οι συνέπειες τους, η διαρκής δηλαδή προσπάθεια ζεύξης στο ίδιο κάρο των ...ταύρων της εμπορικότητας και του αυστηρού (ενίοτε και εμμονικού) προσωπικού αισθητικού κριτηρίου. Ηράκλειο το έργο (του Ιάσωνα βασικά κατά την μυθολογία). Κι αυτόν τον λέγανε απλά και μόνο Ivo...
Παρένθεση: θυμάμαι τον Michael Gira σε ένα ντοκυμαντέρ της τσέχικης τηλεόρασης (υπάρχουν αποσπάσματα στο YouTube) να βάζει για μένα τα πράγματα στη θέση τους: "δεν με ενδιαφέρει πραγματικά η εναλλακτική κουλτούρα γιατί είναι απλά ένας άλλος τρόπος συμβιβασμού. Με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι που κάνουν καλή δουλειά κι ας είναι σε μια μεγάλη εταιρεία ή όχι". Τελεία.
Στην πραγματικότητα το βιβλίο θα μπορούσε να έχει και τίτλο "Η ζωή του Ivo". Γιατί η 4AD ήταν ο Ivo. Γνωρίζετε πολλούς ιδιοκτήτες εταιρείας να τους αποκαλούν με το μικρό τους; Γνωρίζετε πολλούς ιδιοκτήτες εταιρείας στους οποίους να έχουν αφιερώσει τραγούδι; (οι Cocteau Twins το "Ivo" από το "Treasure"). Γνωρίζετε πολλούς ιδιοκτήτες εταιρείας οι οποίοι να κατάφεραν να επιβάλουν την άποψη τους, που να έγιναν ακόμη και δημιουργοί κι ας μην ήξεραν να ξεχωρίσουν το ντο από το ρε; Επίσης, γνωρίζετε το σημερινό αφεντικό της 4AD;
Ο Uncle Ivo όπως τον έλεγαν οι μουσικοί του, ήταν πραγματικά αγύριστο κεφάλι, απόμακρος και/ή ντροπαλός, καταθλιπτικός και/ή ευαίσθητος, επίμονος με όσους πίστευε (γαϊδουρινή η υπομονή που έκανε με σχήματα όπως οι Colourbox ή οι Wolfgang Press), απόλυτος στις αποφάσεις του (κι ας κάνει σήμερα την αυτοκριτική του π.χ. για την εκδίωξη των Cocteau ή των Red House Painters). Το 1999 δεν άντεξε άλλο, τα πούλησε όλα και την έκανε. Σήμερα έχει αποτραβηχτεί εντελώς από τα δρώμενα, ακούει ελάχιστη μουσική, ζει κάπου στην αμερικάνικη έρημο μαζί με τα σκυλιά του, θα μπορούσε να πει κανείς ότι ακολούθησε τον ήχο ο οποίος τόσο του άρεσε στα 90s, όχι πάντως δεν ζει στην Mojave, κοντά στο Σάντα Φε είναι το σπίτι, δύο ώρες από εκεί όπου έπεσε η πρώτη δοκιμαστική ατομική βόμβα.
Η ραχοκοκαλιά του βιβλίου είναι ουσιαστικά οι συνεντεύξεις των μουσικών της εταιρείας και του ιδίου του Ivo βεβαίως-βεβαίως (όχι όλων, κάποιοι απουσιάζουν, ας πούμε η Liz Fraser η οποία αρνήθηκε προφανώς να ξύσει κι άλλες πληγές). Έχει ένα ενδιαφέρον πάντως η παρατήρηση ότι δεν είναι και λίγοι οι μουσικοί που έριξαν μαύρη πέτρα πίσω τους μετά το τέλος της συνεργασίας με την 4AD, μετά ...έκλεισαν σαν καλλιτέχνες και εξαφανίστηκαν από το προσκήνιο. Το δε γενικότερο κλίμα παλαντζάρει ανάμεσα σε αγαπησιάρικες αναμνήσεις, σε διάθεση "περασμένα-ξεχασμένα" αλλά και σε άθαφτα τσεκούρια του πολέμου και πολύ πίκρα, πίκρα κυανιούχα, τα βέλη και οι λεπίδες σφυρίζουν στον αέρα, κόντρες και ίντριγκες, σε κάθε πιθανό και δυνατό συνδυασμό:
Μουσικοί εναντίον εταιρείας, γιατί δεν τους πρόσεξε όσο κάποιους άλλους, δεν πήραν ότι δικαιούνταν ή απλά αισθάνονταν καταπιεσμένοι από το βαρύ όνομα και την ταυτότητα της 4AD. Μουσικοί εναντίον παραγωγού και τούμπαλιν, μουσικοί εναντίον μουσικών, το χρήμα και η δόξα, τα οποία κανείς δεν εμίσησε αμφότερα, ποιος έγραψε τι, ποιος συνεισέφερε πιο πολύ, "γιατί δεν με αφήνει κι εμένα να τραγουδήσω-πάω να φτιάξω δική μου μπάντα", πολλές φορές έμπαιναν στην εξίσωση και οι σεξουαλικές ορμόνες, πολλά συγκροτήματα είχαν ζευγάρια με τις αναπόφευκτες εντάσεις τους. Σε αυτό το πλαίσιο δίσκοι θρυλικοί αποκηρύσσονται από τους δημιουργούς τους, ο Simon Raymonde λέει π.χ. για το "Treasure" ότι το ακούει ακόμη πρόχειρα μισοτελειωμένο, ο Robin Guthrie θεωρούσε τα κομμάτια των This Mortal Coil "pretentious and miserable" κ.ο.κ. Ακόμη και τα περίφημα εξώφυλλα της 23 envelope και της v23 αργότερα δεν γίνονταν αποδεκτά αμαχητί, υπήρξαν και συγκροτήματα τα οποία αρνήθηκαν τη συνεργασία και κράτησαν τη δική τους εικαστική ματιά.
Κοντολογίς, όλοι εναντίον όλων που έλεγαν και τα Μωρά στη Φωτιά. Άνθρωποι... Και μάλιστα καλλιτέχνες, όχι και οι πιο εύκολοι άνθρωποι στον κόσμο, εκ ...φύσεως ιδιαίτερες φύσεις. Με ασθένειες. Διπολική διαταραχή. Κατάθλιψη. Μεγαλομανίες. Εγωπάθειες. Ναρκωτικά. Πολλά ναρκωτικά. Και ένα "αφεντικό" αντι-επικοινωνιακό. Και πάλι καλά λοιπόν. Στα Μπολσόι αν είδατε ρίχνουν βιτριόλι...
Από την άλλη όμως η αρμονία ποτέ δεν ήταν προαπαιτούμενο για τη δημιουργικότητα, πολλές φορές τα μεγάλα έργα προέκυψαν μέσα από τη σύγκρουση, τα πάθη και τις εντάσεις, ένας κεραυνός είναι πάντοτε αποτέλεσμα μιας υπερβολικής συσσώρευσης ηλεκτρικών φορτίων. Δύσκολη η ισορροπία...
Αν θέλουμε να αναζητήσουμε ένα μειονέκτημα στο βιβλίο (ίσως και πλεονέκτημα από μια άλλη σκοπιά) είναι η εξαντλητική (εντομολογική!) εστίαση στο αντικείμενό του. Η οποία και περιορίζει μοιραία το πιθανό εύρος αναγνωστών σε όσους ενδιαφέρονται για τα ενδότερα της 4AD. Επιπλέον δεν κάνει παρά μόνο ελάχιστη προσπάθεια να εντάξει τη μουσική σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η υπόλοιπη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα μπαίνει στο κάδρο μόνο περιστασιακά, μιλάμε δε για χρόνια όπου γινόταν πραγματικός χαμός στο Νησί από κάθε άποψη. Βέβαια η ίδια η 4AD ουδέποτε είχε κάποιο πολιτικό χαρακτήρα και αυτό τις το καταλόγιζαν πολλοί. Θα μου πείτε βέβαια και η αισθητική είναι κι αυτή πολιτική. Και θα πάω πάσο...
Τελικά ποια είναι η επίγευση; Μια στυφή γεύση απομυθοποίησης; Ναι και όχι. Είναι αυτό κακό; Ναι και όχι. Εν τέλει, οι άνθρωποι είναι πιο ωραίοι και πιο "πραγματικοί" μέσα από τις αδυναμίες τους, ακόμη και τις μικρότητες τους. Και τα έργα έχουν τη δική τους ιστορία (ή μύθο αν επιμένετε). Ακόμη κι αν όλα τελειώνουν με δάκρυ σε αυτή τη θνητή σπείρα, η ομορφιά μένει...