Richard Dawkins - The God Delusion
Η ξαδέρφη μου στο χωριό μού είχε πει ότι δεν πηγαίνει στην εκκλησία της γειτονιάς της επειδή δε χωνεύει τον παπά της ενορίας. Και η γειτόνισσά της προσεύχεται καθημερινά στην Παναγία να πάθει κάτι η πεθερά της και να σταματήσει να τής κάθεται στο σβέρκο. Κάτι τέτοια είδε και ο Richard Dawkins, τού γύρισε το μάτι, κι έγινε άθεος. Και μετά έγραψε κι ένα βιβλίο για να αποδείξει ότι δεν υπάρχει Θεός. Κάθε τρεις και λίγο, δεν παραλείπει να μάς αναφέρει ότι η πλειονότητα των ανθρώπων με ανώτατη μόρφωση είναι άθεοι. Αυτό πάλι είναι, για παράδειγμα, σα να γράφω εγώ κριτική για το νέο δίσκο των Trembling Blue Stars και να σάς λέω, κοιτάξτε παιδιά, από τους 100 ανθρώπους που ακούνε Trembling (αν είναι τόσοι, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα), οι 80 έχουν πτυχίο πανεπιστημίου, και άρα, αν δε σας αρέσουν, ίσως θα ήταν καλή ιδέα να ξαναπεράσετε για λίγο από τα θρανία.
O Dawkins δεν είναι κάποιος τυχαίος: πρόκειται για το διασημότερο εν ζωή βιολόγο, με το γνωστότερο έργο του να είναι το "The Selfish Gene", στο οποίο είχε ισχυριστεί -σε πολύ γενικές γραμμές- πως τα γονίδια των ζωντανών οργανισμών είναι αυτόνομοι φορείς που στοχεύουν στην αυτοσυντήρησή τους. Η ιδέα ήταν αρκούντως πιασάρικη για να κάνει το "εγωιστικό γονίδιο" διάσημο, επισκιάζοντας την ένσταση ότι, ναι μεν πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα εικασία, η οποία ωστόσο μένει αναπόδεικτη. Με αποδείξεις ή χωρίς, ο Dawkins έγινε από τους λίγους επιστήμονες που έκανε best-seller ένα μη εκλαϊκευμένο επιστημονικό βιβλίο και εισχώρησε και στη σύγχρονη pop κουλτούρα (και για του λόγου το αληθές, τσεκάρετε τον τίτλο του δεύτερου κομματιού από το πρόσφατο album των Travis).
Ο Dawkins σίγουρα γνωρίζει καλά την αξία ενός προκλητικού τίτλου, αλλά τουλάχιστον στο "The God Delusion", είναι μάλλον ανεπαρκής να τον στηρίξει. Το βασικό του πρόβλημα είναι ότι έχει επιλέξει να πραγματευτεί ένα θέμα πίστης, κι έτσι, το εγχείρημά του είναι καταδικασμένο εξαρχής. Όταν ισχυρίζεται ότι ο Θεός δεν υπάρχει επειδή ένας τόσο τέλειος δημιουργός δεν μπορεί να έχει προέρθει από το μηδέν, στηρίζεται αξιωματικά και αυθαίρετα στην εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου. Αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από επιστημονική ανεντιμότητα, μιας και σίγουρα συνειδητοποιεί πολύ καλά ότι τίποτα δεν τον νομιμοποιεί να εφαρμόσει μια υπάρχουσα θεωρία πάνω σε κάτι που είναι προς το παρόν ανεξήγητο. Η σκέψη του οδηγείται σε αδιέξοδα, μην έχοντας τίποτα άλλο από το να καταφύγει σε πιθανολογίες. Κι επειδή αυτά εξαντλούνται μάλλον γρήγορα (άλλωστε για πόσες σελίδες να γυροφέρνεις ένα ζήτημα που είτε το δέχεται κανείς, είτε το απορρίπτει;), στο υπόλοιπο του βιβλίου αποφασίζει να σπάσει πλάκα με την Αγία Γραφή, καθώς και να καταγράψει διάφορες βαρβαρότητες που έχουν γίνει στο όνομα κάποιας θρησκείας. Κι εκεί βγαίνει προφανώς εκτός θέματος, μιας και το να διαβάσεις την Παλαιά ή την Καινή Διαθήκη σα να διαβάζεις σενάριο σαπουνόπερας είναι λάθος δικό σου, και όχι της θρησκείας. Κι επίσης, αν κάποιος "πιστός" στουκάρει ένα αεροπλάνο πάνω σε έναν ουρανοξύστη, τότε αυτό είναι τραγικά παρερμηνευμένη πνευματικότητα, όπως επίσης και πλάνη δική σου αν θεωρήσεις τη θρησκεία καθεαυτή ως πηγή αυτού του κακού, αντί να το χρεώσεις σε στενά, φανατισμένα και σαλεμένα μυαλά.
Βέβαια, ο Dawkins έχει ένα γερό κίνητρο που γράφει αυτό το βιβλίο: ως άθεος αισθάνεται (και είναι) θύμα ρατσισμού. Αυτό όμως, όσο κι αν εξηγεί τη μαχητικότητά του, δε δικαιολογεί ούτε το ειρωνικό του ύφος, ούτε και την εσκεμμένα προχειροκρυμμένη περιφρόνησή του απέναντι σε όσους είναι θρησκευόμενοι. Με λίγα λόγια, ο Dawkins θα μπορούσε να φτιάξει ένα άκρως ενδιαφέρον βιβλίο, αν δεν τον είχε συνεπάρει η τόση έπαρσή του για το ακλόνητο των επιχειρημάτων του και αν αντιμετώπιζε με ψυχραιμία τις αντίθετες πεποιθήσεις. Έτσι όπως το έγραψε όμως, δε διαφέρει πολύ από τον Ιεχωβά που σε περιμένει στη γωνία με τη "Σκοπιά" στο χέρι για να σου κάνει κατήχηση.
Όχι-και-τόσο-άσχετο: Πριν από πέντε-έξι χρόνια, βρέθηκα σε ένα μοναστήρι στη Χίο, το οποίο είχε μια βιτρίνα γεμάτη κρανία. Στεκόσουν να κοιτάξεις, και σε έπιανε δέος. Ο επιστάτης που μάς συνόδευε ήταν ένας πράος άνθρωπος, απλός και στωικός, που μάς είπε, με ένα ύφος σα να μάς κλείνει το μάτι, "είναι καλό να βλέπει κανείς μερικά κρανία πού και πού".
- - -
Μια δεύτερη άποψη θα βρείτε εδώ