Σάκης Παπαδημητρίου - Τζαζ ιστορίες και ανησυχίες
[Εκδόσεις Απόπειρα, Αθήνα 2003]
"Όταν είμαστε μες στα σκατά ως το λαιμό, δεν μένει παρά να τραγουδήσουμε", είπε κάποτε ο Σάμιουελ Μπέκετ.
Αυτό κάνει εδώ και κάμποσα χρόνια ο Σάκης. Είτε με 'Μουσική επιτόπου', επενδύοντας κορυφαίες δημιουργίες του βωβού κινηματογράφου, είτε μες από τις τζαζιάρικες εκπομπές του στους ραδιοσταθμούς Μακεδονίας, Πρώτο, Τρίτο και εντέλει στον 9,58. Κείμενά του έχουν εκδοθεί αρκετά, όλα όμως προετοιμασμένα για βιβλίο. Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα ιδιόμορφο πάντρεμα αποσπασματικών προφορικών κειμένων που προέρχονται από τις ραδιοφωνικές του εκπομπές.
Κείμενα αυτοσχέδια, θραύσματα εν τη ρύμη του λόγου, εν εξάρσει, εν θερμώ, που κολυμπάνε άνετα με στιλ ελεύθερο, σε ρυθμό 'γράφτο όπως το λέω'. Με την ίδια "ανασφάλεια" που χαρακτηρίζει τον Μπάροουζ ή τον Μπέκετ. Με μια συγγραφική "αφέλεια" που ισοφαρίζεται από τον ενθουσιασμό ενός γνήσιου αυτοσχεδιαστή της τζαζ. Δεν πρωτοτυπούν εκφραστικά ούτε διεκδικούν δάφνες λογοτεχνικές. Ίσως να ακούγονται και κάπως παλιομοδίτικα, τα πρωιμώτερα εξ αυτών.
Έχουν όμως ένα πάθος υποβλητικό, κρύβουν ένα βάθος γνώσεων που συνοδεύεται από πικρή σοφία, από πόνο ψυχής και μια αρχέγονη ανησυχία ενός πραγματικού χειρώνακτα. Έχουν κάτι από το προσωπικό στιλ ενός εξτρεμιστή μουσικού.
Ιδού ένα απόσπασμα εντυπώσεων από την πρώτη συναυλία τζαζ στην Θεσσαλονίκη του 1963:
Στο δεύτερο μέρος η ατμόσφαιρα άλλαξε... Η καταπληκτική δεξιοτεχνία όμως των μουσικών δεν τους έδινε την ευκαιρία [στους θεατές] για παρατηρήσεις... Στο τέλος πια, η πρωτοποριακή αυτή μορφή της τζαζ τους είχε εξουθενώσει. Δεν μπορούσαν να αντιδράσουν. Δεν μπορούσαν να αρνηθούν ούτε και να επικροτήσουν... Ησυχία που θα ζήλευε κάθε συναυλία κλασικής μουσικής...
Τα θέματα ήταν σχεδόν όλα νευρικά, με κακόφωνα διαστήματα, αλλαγές στο ρυθμό, αντικανονικά περάσματα, δύσκολα να τα συγκρατήσει κανείς στο νου. Έμοιαζαν να προέρχονται από αυτοσχεδιασμούς. Δεν ακολουθούσαν τους γνωστούς κανόνες. Ίσα ίσα τους αρνούνταν, δεν τους λογάριαζαν. Ο συγχρονισμός στην εκτέλεση των συνθέσεων ήταν πράγματι κάτι μοναδικό. Ένα πειθαρχημένο σύνολο παρ' όλες τις επιφανειακές εξαλλότητες. Άλλες συνθέσεις ήταν γραμμένες για τρεις φωνές, οπότε οι συγκρούσεις των μουσικών φράσεων των οργάνων έμοιαζαν με ένα παράλογο, κομματιαστό διάλογο του Ιονέσκο.
Ο ρυθμός κρατούσε σε υπερένταση τον ακροατή, τρύπωνε μέσα του, ακριβώς γιατί δεν ήταν μονότονος ή εύκολος. Αντίθετα, ήταν νευρώδης, σπασμωδικός. Προχωρούσε στριφογυριστά, έσκαβε, τριβέλιζε. Ήταν εσωτερικός και όχι επιφανειακός. Οι μουσικοί, με τη βοήθεια του έντονου ρυθμού, έφταναν στην έκσταση. Έπαιζαν γρήγορες φράσεις, άσχετες μεταξύ τους ή με το θέμα. Ένα ασυγκράτητο παραλήρημα που προσπαθούσε να πλησιάσει την πιο πριμιτιβιστική μορφή της μουσικής, τις ίδιες τις ρίζες της...
Όταν είμαστε μες στα σκατά ως το λαιμό, δεν μένει παρά να αυτοσχεδιάσουμε, μας προτείνει ο Σάκης Παπαδημητρίου.
ΥΓ: Πολύ μας λύπησε και μας στεναχώρεσε η ολοσχερής καταστροφή του προσωπικού στούντιο ηχογραφήσεων του Σάκη. Γλύτωσε [ευτυχώς μέσα στη περίσσεια δυστυχία] μόνο το πιάνο του. Του ευχόμαστε από καρδιάς να στήσει γρήγορα ένα καλύτερο και μεγαλύτερο. Και να συνεχίσει να μας εκπλήσσει ευχάριστα.