Αυτόχειρες συγγραφείς, σαμουράι δωματίου, φωτογράφοι νεκρών
Γιώργος Βέης - Από το Τόκιο στο Χαρτούμ. Μαρτυρίες, συνδηλώσεις
Ένα απόσπασμα από την Γυναίκα της άμμου του Κόμπο Αμπέ παραχώρησε στον συγγραφέα την ιδέα του παρόντος βιβλίου. Η συνύπαρξη Ιαπωνίας και Σαχάρας στην ίδια σελίδα ενεργοποίησε την διαπίστωση - επιταγή του Τζορτζ Στάινερ, να αδράχνονται οι πρώτης τάξεως σκέψεις, να μην πάνε χαμένες οι καρποφόρες τάσεις του πνευματικού μας ρεύματος, ακόμα κι όταν έρχονται σε ανύποπτες στιγμές. Τόκιο λοιπόν: εδώ η αυγή έχει το δικό της ιδεόγραμμα και η κάθε μέρα την δική της τελετή υποδοχής. Ποιες είναι άραγε οι πρώτες πρωινές εικόνες για τον σύγχρονο παρατηρητή; Ο Βέης βλέπει ευπρεπείς αλκοολικούς στο μηχάνημα του σάκε και τρένα - σιωπηλές συνομοταξίες κινούμενων κυψελών - που δεν αργούν ποτέ.
Ένα πυκνό κείμενο αφιερώνεται στον Απολυταρχικό του Ρομαντισμού, τον Γιούκιο Μισίμα. Προτελευταίος σ' έναν αυτοσχέδιο κατάλογο αυτοχείρων Ιαπώνων συγγραφέων - διακεκριμένων εκπροσώπων του δημιουργικού λόγου, με πιθανές συνεπώς κοινές αφετηρίες της θανάσιμης προαίρεσης, προκαλεί το ερώτημα των λόγων αυτής της σχεδόν ομαδικής εκούσιας αποδημίας. Το ανίατο σύμπτωμα της οξείας μελαγχολίας ταλαιπώρησε και τον κατά το ήμισυ ημέτερο Λευκάδιο Χερν, που πρώτος διέγνωσε "την συστηματική, κάποτε βίαιη μεταμόρφωση της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου από επικράτεια του βουδισμού ζεν, που επί αιώνες υπήρξε, σε επίγειο παράδεισο της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας και του μεθοδικά οργανωμένου οικονομικού σχεδιασμού". Μήπως η ίδια η καθημερινή πράξη δημιουργικής γραφής στην σύγχρονη Ιαπωνία συχνά συνιστούσε προετοιμασία αυτοκτονίας;
Η περίπτωση του Μισίμα, εκείνου του εκρηκτικά παραγωγικού και σπάνια αφοσιωμένου λογοτέχνη που χαρτογράφησε διεξοδικά την ιαπωνική ψυχή και συγκλονιζόταν το ίδιο με τα χρυσάνθεμα και με τα ξίφη, είναι βέβαια η πλέον πολύπλοκη και εμβληματική. Πώς να αγνοηθεί το θεαματικό του πραξικόπημά του στο ιαπωνικό κοινοβούλιο και η αυτοκτονία του με χαρά - κίρι ενώ νωρίτερα το ίδιο πρωί είχε μόλις ολοκληρώσει την τετράτομη περιώνυμη Θάλασσα της Γονιμότητας; Ο Ιναζό Νιτόμπε, στο Μπουσίντο, τον Κώδικα των Σαμουράι, προέβλεπε με ακρίβεια την αιματηρή ρήξη ανάλογων προσωπικοτήτων με την νέα ιαπωνική πραγματικότητα. Το κείμενο του Βέη είναι μια ιδανική εισαγωγή στο έργο του παράδοξου δημιουργού, του οποίου μια εξαιρετική βιογραφία θα παρουσιάσουμε σύντομα.
Ιδιαίτερο κεφάλαιο αφιερώνεται στις "ενοικιαζόμενες αδελφές", που προσπαθούν να επανεντάξουν στην κοινωνία τους χικικομόρι, τους ιδιόρρυθμους γιαπωνέζους που κλείνονται εκούσια στο δωμάτιό τους για ασυνήθιστα μεγάλα χρονικά διαστήματα. Οι γυναίκες αυτές λειτουργούν γι' αυτούς τους "αλκοολικούς της μόνωσης" ως γέφυρα επανασύνδεσης με την πραγματικότητα, εφόσον εκείνοι καταδεχτούν να εγκαταλείψουν ειλικρινά την πολυετή κατ' οίκον μόνωση. Συχνά χρειάζεται να περιμένουν με τις ώρες στην παγωνιά, ώστε να καταφέρουν να τους βγάλουν έξω από την νησίδα υποτονικής, σχεδόν σβηστής ζωής, εκείνη την παράδοξη κιβωτό ονείρων στην οποία έχουν μετατρέψει το κλουβί τους. Επαρκής διάδοχος των Καβαμπάτα, Τανιζάκι και Μισίμα, ο Χαρούκι Μουρακάμι στο Κουρδιστό πουλί προβάλλει χαρακτήρες τρόπον τινά κρυπτο - χικικομόρι, κοινοποιώντας μας "απωανατολικές ψυχώσεις, προδρόμους ίσως άλλων ομαδικών ασθενειών".
Οι μονήρεις αναχωρητές του ενός δωματίου περιφρονούν απόλυτα το μέλλον, ακριβώς όπως έκαναν και αρκετές γενιές πριν οι σαμουράι, αρνούνται να αντιμετωπίσουν τους άλλους και να εργαστούν και δημιουργούν ένα νέου τύπου στοχαστικό παράσιτο. Εξιλαστήριοι ναρκισσιστές ή εξελιγμένοι κυνικοί; Ό,τι και να είναι, αντιπροτείνουν την βεβαιότητα του δωματίου - κάστρου από την κόλαση της υποταγής στις εξωτερικές συναλλαγές του σώματος και της ψυχής. Προτιμούν να παραμένουν εφέστια πλάσματα, μεταξύ όντος και μη-όντος ή, πιθανώς, επαρκείς απελεύθεροι. Ο Βέης θυμάται το "Πάνθεον της μοναξιάς" του Φλωμπέρ, τον αμετάπειστο αυτοαποκλεισμό του Προυστ, την άνεση που βρίσκει μόνο στο στενό κελί του ο Πόρτσια και τον Μπατάιγ που είχε γράψει για την προοπτική εκφυλισμού της εργασίας σε νεύρωση και την οριακή αποξήρανση του Εγώ μέσα στα γρανάζια των δομών, μέσα στις οποίες ο αφοσιωμένος εργαζόμενος συγχέει την ύπαρξή του με την λειτουργία του.
Ένα κείμενο περί των ορίων του εικονισμού αφορά τον φωτογράφο της νεκρότητας, Καόρου Ιζίμα, με το ασυνήθιστο έως αντιεμπορικό θέμα του: νεαρές γυναίκες που δείχνουν νεκρές. Οι απαστράπτουσες "νεκρές φύσεις" του αποτέλεσαν γρήγορα "πρότυπο της νεωτερικής προβολής των αγαθών του επιχειρηματικού τομέα" αλλά και μια μορφή στοχαστικής εξοικείωσης με το βιολογικό πέρας. Τελικά η εικαστικά νεκρή δίνει τη θέση της στο αναβαθμισμένο, ζωοποιημένο σχεδόν ρούχο και η θυσία της δικαιώνεται με την αύξηση των πωλήσεων. Άλλωστε η απόσταση από την πραγματικότητα δεν είναι τεράστια: εκατό περίπου άτομα αυτοκτονούν κάθε μέρα στην Ιαπωνία, ενώ το Εγχειρίδιο της αυτοκτονίας μοσχοπουλιέται και ανατυπώνεται συνεχώς.
Από την Άπω Ανατολή μέχρι την Μαύρη Ήπειρο η μετάβαση μοιάζει αδύνατη και αβυσσαλέα. Όμως ο συγγραφέας αισθάνεται κι εδώ ευπρόσδεκτος - ίσως ένας κεντρικός χαρακτήρας του Γκράχαμ Γκριν (The Heart of the Matter) δίνει μια απάντηση: Γιατί αγαπώ τόσο πολύ αυτόν τον τόπο; Μήπως γιατί εδώ πέρα η ανθρώπινη φύση δεν έχει την ευκαιρία να μασκαρευτεί; Η ανάγνωση, άλλωστε του Γκριν και ιδίως οι μουλιασμένες παράγραφοι από τις βροχές επιβεβαιώνουν τον χαρακτήρα της λογοτεχνίας ως φαρμακείου για τους τροπικούς. Η τετραετής μεταφύτευση στην αφρικανική ενδοχώρα υπήρξε επιτυχής και καρποφόρα.
Ο οίνος των χουρμάδων (αράκι), απαγορευμένος στο καθεστώς της ποτοαπαγόρευσης που ισχύει από τα τέλη της δεκαετίας του '80, παράγεται και πίνεται ιεροκρυφίως, κάποτε και μέσα στην αποπνικτική σκόνη και την βρωμιά δίπλα σε υπερπλήρεις σακούλες σκουπιδιών και σε άλλα απόβλητα της καθημερινότητας. "Υποκατάστατο ολέθριο των οινοπνευματωδών στο οποίο έχει προστεθεί, για ευνόητους λόγους, μια ικανή ποσότητα διοξειδίου του θείου, από αυτό που φέρουν οι κοινές μπαταρίες, συνιστά το εφόδιο του πλούσιου και του φτωχού για ένα ταξίδι στον απόλυτο γνόφο μιας απόσυρσης". Κι έτσι η ακύρωση της μουσουλμανικής εθιμοτυπίας συνιστά ένα είδος ανταρσίας και μια αυτοκαταστροφική αντίδραση μαζί.
Το Χαρτούμ, πόλη θολή, μισοφασματική, μισοαληθινή, ανήκει στις επίπεδες πόλεις μήτρες, μακριά από τις επιθετικές πόλεις - φαλλούς όπως το Χονγκ Κονγκ ή το Μανχάταν. Το ζεματιστό χνότο της Σαχάρας φτάνει ως εδώ αλλά ο εφιάλτης της αφυδάτωσης ξορκίζεται από τους ντόπιους με το αργό, ιερατικό βάδισμα, σαν βουβή επίκληση σε ένα δροσερότερο επέκεινα, όσον κι αν ακούγεται παράλογο ή μεταφυσικό. Ο προσεκτικός ταξιδιώτης, ιδίως εκείνος που έχει μάθει να ξεχωρίζει εύκολα ανάμεσα στα ερείπια των μνημείων και στις μικροχαρές της ζωής, το απώτερο νόημα του χρόνο, θα μας έλεγε ότι όποιος ζει σ' αυτά τα μέρη γίνεται ο ίδιος σιγά σιγά κινούμενη ξηρασία κι απαντοχή, κινούμενη έρημος και όαση μαζί. [σ. 266].
Εκδ. Κέδρος, 2009, σελ. 342, με φωτογραφικό δεκαεξασέλιδο για το Τόκιο και οχτασέλιδο για το Χαρτούμ.
