Suffer little children
Nancy Huston - Ίχνη ρήγματος
Τέσσερις εξάχρονοι αφηγητές με μοιρασμένα φύλα και διαφορά είκοσι ετών ο ένας από τον άλλον, με ευθεία κληρονομική διαδοχή μεταξύ τους και αντίστροφη χρονική πορεία [2004, 1982, 1962, 1944-1945]: ιδού ο ευρηματικός καμβάς όπου η εξαιρετική καναδή συγγραφέας πλέκει το αριστουργηματικό της μυθιστόρημα και εμπλέκει την Ιστορία μέσα στα πόδια και τις [α]συνειδήσεις τους. Ο λόγος τους διαφέρει αλλά έχουν ένα κοινό σημείο: είναι ανελέητοι παρατηρητές, με την κυνικότητα των παιδιών που γνωρίζουμε και την ειρωνεία με την οποία μας ακτινογραφούν και την οποία καθόλου δεν γνωρίζουμε.
Σολ, 2004: Ο εξάχρονος αφηγητής είναι ευτυχής που ο Θεός τον ευνόησε: γεννήθηκε στην πλουσιότερη πολιτεία της πλουσιότερης χώρας του κόσμου, που είναι εξοπλισμένη με το τελειότερο οπλικό σύστημα, ο Μπους είναι φίλος αυτού του Θεού και μάλλον κυκλοφορούν μαζί με καουμπόικες μπότες σε κανένα παραδείσιο ράντσο. Οι τριαντάρηδες γονείς του μικρού έχουν, όπως παρατηρεί ο ίδιος, περισσότερα αυτοκίνητα απ' ό,τι παιδιά, και συμβίβασαν τις θρησκευτικές τους διαφορές με κοινή επιλογή τον προτεσταντισμό, που δέχεται και το χάπι που τον κράτησε μοναχογιό. Εφόσον ο μπαμπάς βρίζει τους Ιρακινούς στην τηλεόραση, ο μικρός ανακάλυψε το anafilito.net, που είναι γεμάτο βιασμούς κοριτσιών και αγοριών από το Ιράκ. Για να μην είναι μόνος του οι γονείς του αγόρασαν ωραία ηλεκτρονικά παιχνίδια, αλλά ο ίδιος όταν κλείνεται στο δωμάτιό του καταβροχθίζει το Google για μια ιδέα του κόσμου. Όλα τα έχει εκεί: καρτούν, σεξ, τρόπους να κάνουμε τους Ιρακινούς να πιστέψουν στον Ιησού, εικόνες της βασιλείας του Μπους και του Σβαρτζενέγκερ. Όταν βαρεθεί παίρνει τα Playmobil, τα στοιβάζει σε πυραμίδες όπως στο Αμπού Γκράιμπ, τα κρεμά από το ρεύμα και τα υποχρεώνει να συνουσιάζονται.
Ο μικρός, βέβαιος για την ανωτερότητά του ανάμεσα σε ανήλικους και ενήλικους, δέχεται διαρκώς τις διαβεβαιώσεις του πατέρα του πως ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας περιλαμβάνει θανάτωση όλων των κατοίκων εκείνης της μακρινής χώρας. Ευτυχώς ο ίδιος δεν χρειάζεται να πολεμήσει: η εταιρεία του έχει επαρκή συμμετοχή στην εξολόθρευσή τους. Ήδη από το πρώτο αυτό μέρος ανοίγει ένα πρώτο βαθύ ρήγμα που δεν βρίσκεται μόνο κάτω από την ήρεμη επιφάνεια αμέτρητων οικογενειακών ζωών αλλά και μαυρίζει ένα μεγάλο κομμάτι συλλογικής ιστορίας: η εκ μέρους της γιαγιάς Σέιντι αναφορά στην Πηγή Ζωής, το ναζιστικό πρόγραμμα "γερμανοποίησης" παιδιών από Πολωνία, Ουκρανία και τις βαλτικές χώρες και ανατροφής τους από γερμανικές οικογένειας προς αναπλήρωση των νεκρών της νέας γενιάς. Η οικογένεια πηγαίνει να την συναντήσει στην Νέα Υόρκη - άλλη μια ευκαιρία για τον νεαρό μεγαλομανή να παρατηρήσει νέους τόπους και την αινιγματική φυσιογνωμία της Σέιντι.
Ράνταλ, 1982: Όπως κάθε ενήλικος, έτσι και ο πολεμοχαρής πατέρας του Σολ υπήρξε κάποτε παιδί, και είναι τώρα η σειρά της δικής του αφήγησης, ως εξάχρονου βλαστού των αρχών της δεκαετίας του '80. Η μητέρα του Σέιντι δίνει διαλέξεις ανά τον κόσμο με θέμα το Κακό, έχει ασπαστεί τον εβραϊσμό και έχει αφιερωθεί σε σημείο εμμονής στην έρευνα της σχέσης της μητέρας της με την Πηγή Ζωής. Στα εσωτερικά της, αγωνίζεται να είναι όμορφη κάθε ώρα και στιγμή, είναι σκληρή με τον εαυτό της και είναι διαρκώς φευγάτη από το σπίτι. Ο πατέρας του είναι άνεργος συγγραφέας και αντίθετος με την σύγχρονη εβραϊκή πολιτική. Δεν μπορούμε να χτίσουμε το μέλλον μας αν δεν γνωρίζουμε την αλήθεια για το παρελθόν μας λέει εκείνη, φτάνουν τα δάκρυα και οι στεναγμοί, δυο χιλιάδες χρόνια, φτάνει! Θα γράψω ένα έργο με τίτλο Το Τείχος των Τρελών Γέλιων, ένα ιερό μέρος όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να παρηγορούνται λέγοντας αστεία και γελώντας. Η Εκκλησία της ιλαρότητας και της ευθυμίας, λέει εκείνος.
Η οικογένεια μετακομίζει στην Χάιφα - ακολουθούν εξαιρετικές σελίδες περιγραφής της πόλης και του ευρύτερου κλίματος. Είναι η εποχή της ισραηλινής επέμβασης στο Λίβανο, μπροστά στην οποία ο πατέρας του συγκλονίζεται ενώ η μητέρα του εθελοτυφλεί. Ο μικρός Ράνταλ ερωτεύεται μια μικρή Παλαιστίνια που τον απορρίπτει ακριβώς λόγω της καταγωγής του και εκείνος στο πρόσωπό της πλέον εχθρεύεται ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Τα λόγια της: Εβραίοι τέλος. Και εσύ τέλος. Η μητέρα σου τέλος, ο πατέρας σου τέλος, όλοι είσαστε ένοχοι και θα είστε για πάντα εχθροί μου. Δεκαεννιά μέλη της οικογένειάς μου ζούσαν στη Σατίλα.
Σέιντυ, 1962: άλλο ένα εξάχρονο παιδί που είναι εκ γενετής καταδικασμένο να ζει στη σκιά των γονέων του, αυτή τη φορά υπό την ακτινοβόλο παρουσία της τραγουδίστριας Έρρα που ακολουθεί το ελευθέριο ρεύμα της εποχής, προτιμάει τους τους μπίτντικς από την εκκλησία και φεύγει την Κυριακή του Πάσχα για πρόβα. Η μικρή αναρωτιέται αν το όνομα Sadie αναφέρεται στον σαδισμό ή στη λύπη και καταλήγει στο δεύτερο, καθώς "κάθε μέρα έχει το δικό της άρωμα θλίψης"· αγωνίζεται να μην γίνει βάρος στην μητέρα της, την ακολουθεί στο διαμέρισμά της όπου έξι άγνωστοι καπνίζουν, φλυαρούν και γελούν, υποφέρει μέσα στον ασφυκτικό κόσμο του πιάνου και του χορού, ζει κι αυτή μια οριακή μετακόμιση, από το Τορόντο στη Νέα Υόρκη, καλείται να αποδεχτεί ένα νέο πατέρα και ακόμα περισσότερους φίλους του ζεύγους των καλλιτεχνών, πιέζεται να ενηλικιωθεί. Έξω η Μαίριλυν αυτοκτονεί, ο Ψυχρός Πόλεμος θερμαίνεται και το σκοτεινό παρελθόν της γιαγιάς της Έρρα βρίσκεται όλο και πιο κοντά στο φως αι ξεχύνεται στο ολόδικό της τέταρτο κεφάλαιο, "Κριστίνα, 1944 - 1945" και στην ανατροφή της από την Πηγή Ζωής.
Είναι απίστευτα καθαρός ο τρόπος με τον οποίο οι "μικροί" αφηγητές βλέπουν τις αθλιότητες των γονέων τους, τις οποίες φυσικά ως ενήλικοι αναπαράγουν ή τροποποιούν. Ο λόγος αυτών των παιδιών της εποχής τους είναι εκτός από απολαυστικός και σοκαριστικός, με μια δηλητηριώδη ευφυΐα που βασίζεται στην απόλυτη λογική σκέψη που διδάχτηκαν - και που βλέπουν βήμα βήμα να διαλύεται από τους "μεγάλους". Βέβαια, για να λέμε και του στραβού το δίκαιον, δεν μπορούμε τους μισούς συγγραφείς να τους κατηγορούμε ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούν για τους χαρακτήρες τους - ιδίως όταν πρόκειται για παιδιά - δεν ταιριάζει με την ηλικία τους, και σε άλλους να το αποδεχόμαστε. Όπως και στο υπέροχο Paradiso του Χοσέ Λεσάμα Λίμα, έτσι κι εδώ, ο διεισδυτικός αυτός λόγος αποδεκτός ως εξαιρετικό συγγραφικό εύρημα και όχι ως μια αληθοφανής συνθήκη.
Οι άγνωστες παρενέργειας της Ιστορίας και των "συμβάντων" εκείνων που δεν καθόρισαν μόνο τις ζωές των λαών που ενεπλάκησαν άμεσα αλλά και των απογόνων τους, που ζουν γεμάτοι από τα θραύσματά τους, τα φέρουν στο σώμα τους, κάποτε δεν διακρίνονται με γυμνό μάτι, αλλά βρίσκονται πάντα εκεί - ιδού τα ίχνη του ρήγματος. Οι όψεις της οικογενειακής ζωής, οι αυταπάτες της παιδικής ηλικίας, η μαθητεία στον σκληρό κόσμο, η προτίμηση του ψέματος από την αλήθεια, ο διχασμός ανάμεσα στην εθελοτυφλία και τον κυνισμό, η ευκολία στην κατασκευή των πάσης φύσεως ταυτοτήτων μας, το δίλημμα αν προχωρούμε μπροστά στη ζωή που συνεχίζεται ή οφείλουμε να ανακαλύπτουμε το παρελθόν, όλα τίθενται στο έξοχο αυτό μυθιστόρημα.
Εκδ. Άγρα, 2008, μτφ. Ειρήνη Τσολακέλλη, σελ. 365 με δισέλιδο σημείωμα της συγγραφέως [Nancy Houston - Lignes de faille, 2006]
