Love will tear us apart
Philip Roth - Το θέατρο του Σάμπαθ
Τα πρώτα δεδομένα: ακόλαστος δεσμός δεκατριών χρόνων. Οι κρυφοί εξωσυζυγικοί σύντροφοι: η Κροάτισσα Ντρένκα Μπάλιτς, δημοφιλής σύντροφος του πανδοχέα Ματίγια στη δουλειά και στο γάμο και ο ξεχασμένος μαριονετίστας Μίκι Σάμπαθ· Δραπέτης από το "χαμογελαστό τέρας" του τιτοϊκού καθεστώτος, με τις ενοχές δυστυχισμένου θανάτου των γονέων της η πρώτη, βεβαρημένος με την απώλεια του στρατιωτικού αδελφού του Μόρτι ο δεύτερος. Ο εξηντατετράχρονος άντρας έχει εγκαταλείψει εδώ και χρόνια κάθε προσπάθεια επικοινωνίας με τους ζωντανούς - του αρκεί άλλωστε η διαρκής παρουσία της φασματικής μορφής της μητέρας του· η συνομιλία με την νεκρή είναι αδύνατο να αποφευχθεί. Η πενηνταδυάχρονη γυναίκα, από την άλλη, επιμένει στην συμφωνία περί μονογαμίας στην θυελλώδη τους σχέση, ιδεολογική διαφωνία που καλύπτουν οι αναμενόμενες ροθικές σελίδες περί πίστης. Έξω από τον γάμο σου θες μονογαμία και μέσα πολυγαμία...
Εκείνη μοιάζει με τα πήλινα εδώλια της δεύτερης προχριστιανικής χιλιετίας, γεμάτη και πλουσιόστηθη, εκείνος κοντός βαρύς γενειοφόρος με τεράστια μύτη προκαλεί και απολαμβάνει τα αρνητικά βλέμματα παντού. Όμως οι φυσικές καρικατούρες του ζεύγους ωχριούν μπροστά στον πραγματικό διονυσιασμό της σχέσης τους. Η απόλαυση της σωματικής τους δέσμευσης δεν έχει όρια. Μπορούν να προσδώσουν ερωτική υπόσταση στα πάντα, εκτός από τους συζύγους τους. Ο Σάμπαθ επιθυμεί να γνωρίζει κάθε σπιθαμή της πρότερης ερωτικής ζωής της, εκείνη γίνεται πόρνη του, ικανοποιώντας όλες του τις επιθυμίες με το αζημίωτο. Σε μια από αυτές, η πρόσκληση μιας νεαρότερης γυναίκας τους οδηγεί σε μια σχεδόν ... μόνιμη σχέση με μια τρίτη σύντροφο, την νεαρή γερμανίδα Κρίστα. Ίσως όχι τυχαία, η γνωριμία τους έχει ως υπόκρουση Body and Soul από το τρίο του Μπένι Γκούντμαν.
Αυτός ο αυτάρκης οργιαστής, αυτός ο δάσκαλος της απόκλισης από την κανονικότητα" χάνει τον κόσμο κάτω (και μέσα) από τα πόδια του με τον θάνατο της Ντρένκα. Ακόμα και νεκρή εκείνη η γυναίκα συνεχίζει να του αιχμαλωτίζει το μυαλό και να του ορίζει την λίμπιντο· φτάνει στο σημείο να πηγαίνει και να ... ξεσπάει ερωτικά πάνω στον τάφο της, κάνοντας μάλιστα μια παγωμένη διαδρομή έξω απ' την πόλη. Ο έρωτας ως θρίαμβος επί του θανάτου; Ο σεξουαλισμός ως απόλυτη δύναμη ζωής; Η ζωώδης ενστικτότητα ως απόλυτη κυρία του εαυτού μας; Ή, αντίστροφα, η αποδοχή εκείνου που πάντα επικρατεί στο τέλος; Γιατί η σύμπλεξη έρωτα και θανάτου, μόνιμη έγνοια της λογοτεχνίας και ακατανόητος δεσμός στην καθημερινότητα, απασχολεί τον Ροθ μέχρι εμμονής.
Όπως πάντα, η πρόζα του συγγραφέα περιέχει καλά μοιρασμένες δόσεις πλοκής και σκέψης, ιστορίας και προβληματισμού, εκείνου που εκχέεται από έναν άνθρωπο που επιθυμεί διακαώς να ζήσει όπως επιθυμεί. Σε κάθε σελίδα η ανάγνωση μας αφήνει αμφίθυμους, καθώς τη μια στιγμή μας δοκιμάζει με κοινότοπες ερωτικές περιγραφές, χρησιμοποιώντας ενίοτε ροζ μελάνι, και την επόμενη αφήνει τον χαρακτήρα του να δοκιμάζεται πάνω στους οριακούς συλλογισμούς της ζωής. Κι εμείς κάθε φορά μένουμε γυμνοί, όπως και οι χαρακτήρες του Ροθ στις επί κλίνης πάλεις τους, μένουμε να κρίνουμε τι θα διαλέξουμε και τι θα αφήσουμε (από τη γραφή του δημιουργού του; από τη ζωή του χαρακτήρα του;). Ακόμα κι όταν τα όρια ξεχειλίσουν, ο Ροθ μας έχει ήδη δείξει ότι δεν υπάρχουν όρια - σίγουρα όχι στις πειστικότατες ιστορίες των βιβλίων του.
Το τρομερό με τον Σάμπαθ είναι ο τρόπος που περιγελά οτιδήποτε τον βασανίζει, μέχρι να το κάνει δικό του και να το αντιμετωπίσει εκ των έσω. Αλλά είναι τόσα πολλά εκείνα που τον διαολίζουν: οι ματαιωμένες οικογένειες, οι ματωμένες οικογένειες, τα όρια και "η παραβίαση του ιερού μυστηρίου της ερωτικής απιστίας", το θέατρο στη ζωή αλλά και η ζωή ως θέατρο, η αυτοχειρία, πρώτα ως παράδειγμα ενός φίλου και ύστερα ως λογικό ενδεχόμενο μπροστά στην αποδοχή του τέλους της ηδονής.
Κι όσο κι αν αυτός μοιάζει ο απόλυτος πρωταγωνιστής στη σκηνή της ζωής του, είναι οι γυναίκες εκείνες που την στοιχειώνουν, είτε ως μαριονέτες του είτε ως παίκτριες σ' ένα θέατρο όπου δεν επιλέγουμε όλους τους ρόλους μας. Η πρώτη του γυναίκα, Νίκη, δοκιμάστηκε στο θεατρικό σανίδι αφού πρώτα υπήρξε μαθητευόμενή του στα μυστήρια και τους ρόλους τη ζωής, αλλά την κατάπιε όπως καταπίνει το σκοτάδι τον ηθοποιό που φεύγει από τη σκηνή. Η δεύτερη γυναίκα του, Ροζάνα, επέλεξε άλλου είδους χάσιμο, εκείνο της αλκοολικής καταβύθισης και ανέλιξης προς μια νέα ζωή.
Μια τρίτη γυναίκα θα αποτελέσει την τελευταία ζωοφόρο πρόκληση ή μια ύστατη φάρσα στη συναυλία του Πανός.
Καθώς ο Σάμπαθ πραγματοποιεί πλέον την τελευταία του κάθοδο, όχι μόνο στις αβύσσους της ηδονής, που βλέπει σιγά σιγά να χάνονται από το άσπλαχνο πέρασμα του χρόνου, αλλά και στην ίδια την απώλεια και στα μεγάλα ερωτήματα που χάσκουν κάθε φορά που χάνουμε τα πάντα. Μένει η οριστική συνειδητοποίηση (κάποτε και μέχρι απόλυτης βίωσης) ότι οι πιο μανιασμένοι για ζωή μπορεί είμαστε ενορχηστρωτές στο δικό μας κουκλοθέατρο, αλλά πάντα θα υπάρχουν οι μαριονέτες εραστές που θα παίζουν μόνοι τους. Και πάντα τα κυριότερα νήματα θα τα κινεί άλλος. Ποιος άλλος συγγραφέας μας έχει προετοιμάσει τόσο πολύ στα ανομολόγητα και τα ανεπιθύμητα;
Εκδ. Πόλις 2013, μτφ. Α. Βαχλιώτης, θεώρηση μετάφρασης Κατερίνα Σχινά, με 202 σημειώσεις της επιμελήτριας, 614 σελ. [Sabbath's Theater, 1995]
