Η βίβλος της αλλαγής του κόσμου κάποτε
Συλλογικό - Internationale Situationniste - Το ξεπέρασμα της τέχνης. Ανθολογία κειμένων της καταστασιακής διεθνούς
Είναι αδύνατο να ξεφορτωθούμε έναν ολόκληρο κόσμο χωρίς ν' απαλλαγούμε από το γλωσσικό σύστημα που τον κρύβει και τον διασφαλίζει, χωρίς να ξεγυμνώσουμε την, αλήθεια του. [...] Οι λέξεις απέχουν από τις ιδέες ένα μόνο βήμα κι αυτό το βήμα πάντα το κάνει η εξουσία και οι στοχαστές της. [...] Ο λόγος της εξουσίας εγκαθίσταται στην καρδιά κάθε επικοινωνίας και γίνεται η αναγκαία μεσολάβηση ανάμεσα στο άτομο και τον εαυτό του. Έτσι καταφέρνει να καθυποτάξει την αμφισβήτηση τοποθετώντας την από τα πριν στο δικό το πεδίο, ελέγχοντάς την, υπονομεύοντάς την από τα μέσα. Άρα η κριτική του κυρίαρχου γλωσσικού συστήματος θ' αποτελέσει σταθερή πρακτική της καινούργιας επαναστατικής θεωρίας...
έγραφε στο δέκατο τεύχος [1966] της επιθεώρησης των Καταστασιακών Internationale Situationniste ο Μουσταφά Καγιάτι [Mustapha Khayati], ένα από τα πλέον δραστήρια μέλη του κινήματος. Σε αυτό το πάντα επίκαιρο κείμενο Οι αιχμάλωτες λέξεις (πρόλογος σ' ένα καταστατικό λεξικό) προβλεπόταν εκείνο που σήμερα αποτελεί κανόνα: Η νικηφόρα αστική τάξη είχε ονειρευτεί μια παγκόσμια γλώσσα, αυτήν που σήμερα προσπαθούν να κατασκευάσουν ηλεκτρονικά οι οπαδοί της Κυβερνητικής.
Πρόκειται πράγματι για την πληρέστερη παρουσίαση των θεωριών και των πεπραγμένων της I.S., όπως γράφει ο ανθολόγος και μεταφραστής στον πρόλογό του στην ανατυπωμένη έκδοση· πληρέστερη τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, καθώς περιλαμβάνει ένα πλήθος από τις πρωτογενείς πηγές της Καταστασιακής Διεθνούς. Στο ίδιο κείμενο τονίζεται το γεγονός ότι μέχρι και σήμερα δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποιο εκδοτικό εγχείρημα που θα φωτίζει το ιστορικό αυτό τόλμημα ενώ αντίθετα πολλές εκδόσεις αγιογράφησαν και "βεντετοποίησαν" έναν - δυο καταστασιακούς, επιλογή εξαιρετικά ύποπτη για όποιον τουλάχιστον συμφωνεί με όσα έλεγαν οι ίδιοι για το σχετικό ζήτημα ήδη από το 8ο τεύχος της επιθεώρησής τους το 1963· μαζί με τα εγκώμια επιχειρήθηκε και η λανθασμένη ταύτιση με τον "Μάη του '68",
Η πρωτοφανής ριζοσπαστικότητα των θέσεών της Κ.Δ., το στίγμα που την ξεχώρισε ευθύς εξαρχής την απ' όλες τις ομάδες που επικαλέστηκαν την επανάσταση ήταν το γεγονός ότι υπήρξε η πρώτη ιστορικά οργάνωση που θέλησε συνειδητά να είναι ο τόπος σύντηξης των πιο εξτρεμιστικών απαιτήσεων τριών μεγάλων ιστορικών ρευμάτων της ανθρώπινης δραστηριότητας που μέχρι εκείνον τον Σεπτέμβρη του 1956 όδευαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο: του στοχασμού πάνω στην Ύπαρξη και της απαίτησής του για ενότητα βιώματος και αναπαράστασης· της Τέχνης και της απαίτησης για άμεσο ποιοτικό μετασχηματισμό της ζωής· της Πολιτικής ως οχήματος για πρακτική επίδραση πάνω στην ιστορία και τα απαίτησης για κατάργηση της διαχωρισμένης εξουσίας. Οι πρώτοι καταστασιακοί είχαν και την στρατηγική ευφυία να δώσουν στην βούλησή τους μια συγκεκριμένη αιχμή: την κριτική της καθημερινής ζωής.
Μετά το 1967 και ιδιαίτερα μετά τον Μάη του 1968 μια βαθιά κρίση άρχισε να παραλύει προοδευτικά το κίνημα, εξαιτίας της σταδιακής έκλειψης του διαλόγου, ενώ το περίφημο όπλο των διαγραφών αποδείχτηκε αναποτελεσματικό μέσο θεραπείας. Σε κάθε περίπτωση η μελέτη των πηγών θα φωτίσει και τα δυο μείζονα ερωτήματα: γιατί τελικά αυτή η πρώτη ρητά αντιθεαματική οργάνωση ηττήθηκε από το θέαμα; Και τι παραμένει ζωντανό μέσα από το καταστασιακό στοίχημα;
Αντί προλόγου δημοσιεύεται πρώτα ένα λεττριστικό κείμενο του 1953 για την πολεοδομία [Βαριόμαστε στην πόλη, πρέπει να βρεις κάποια μυστήρια στις επιγραφές των δρόμων, αυτό το έσχατο στάδιο του χιούμορ και της ποίησης...] και η Πλατφόρμα της Άλμπα, το κείμενο δηλαδή που ακολούθησε την συνάντηση μερικών ευρωπαϊκών πρωτοποριακών ομάδων που συναντήθηκαν το 1956 στην Άλμπα της Ιταλίας για να συζητήσουν τις προοπτικές μιας ενιαίας δράσης ενάντια στην πολιτιστική αποσύνθεση και για την αναζήτηση ανώτερων κατασκευών της ζωής. Ακολουθεί μια σύντομη έκθεση της πορείας του Κινήματος για ένα Φαντασιακό Μπαουχάους από τον Άσγκερ Γιορν και η Έκθεση για την κατασκευή καταστάσεων του Γκυ Ντεμπόρ, όπου αναλύονται οι προσανατολισμοί του καταστασιακού ρεύματος στη γέννησή του, το περίφημο κείμενο που ξεκινάει με την φράση: Πριν απ' όλα πιστεύουμε πως πρέπει ν' αλλάξουμε τον κόσμο.
Ορίζουμε κουλτούρα ένα σύμπλεγμα αισθητικής, συναισθημάτων και ηθών, που εκφράζει την αντίδραση μιας εποχής στην καθημερινή ζωή. / Στην κουλτούρα οι αντεπαναστατικές μέθοδοι της σύγχυσης είναι η μερική προσάρτηση καινούργιων αξιών και παράλληλα μια συνειδητά αντιπολιτιστική παραγωγή που χρησιμοποιεί τα μέσα της μεγάλης βιομηχανίας (μυθιστόρημα, κινηματογράφος) και αποτελεί φυσική συνέχεια της αποβλάκωσης της νεολαίας στα σχολεία και την οικογένεια. Η άρχουσα ιδεολογία οργανώνει τον εκδυχαϊσμό των ανατρεπτικών ανακαλύψεων και τις διαδίδει πλατιά, αφού πρώτα τις αποστειρώνει. Φτάνει μάλιστα στο σημείο να χρησιμοποιεί και ορισμένα ανατρεπτικά άτομα: τους νεκρούς, πλαστογραφώντας το έργο τους... Γι' αυτό ακριβώς και ο όρος "πρωτοπορία" (που τελικά πάντοτε τον χειρίζεται η αστική τάξη) έχει κάτι το ύποπτο και το γελοίο. [Έκθεση, 24-25]
Στην ίδια έκθεση παρουσιάζεται το έργο των προγενέστερων κινημάτων, της Διεθνούς των Πειραματικών Καλλιτεχνών που δημοσίευε την επιθεώρηση Cobra και του Λεττρισμού και ορίζεται ως κεντρική ιδέα η κατασκευή καταστάσεων, δηλαδή πρόσκαιρων χώρων (ambiances) ζωής και ο μετασχηματισμός τους σε μια ανώτερη ποιότητα γεμάτη πάθος καθώς και η πραγμάτωση της καθολικής τέχνης στο επίπεδο της πολεοδομίας.
Οι Καταστασιακοί εστίασαν στην ιδέα της ψυχογεωγραφικής έρευνας - της μελέτης των συγκεκριμένων νόμων και επιδράσεων του περιβάλλοντος το οποίο επιδρά άμεσα στη συναισθηματική συμπεριφορά των ανθρώπων - και του παιχνιδιού, που διακρίνεται όμως από την κλασική του αντίληψη καθώς αρνείται ριζικά τον ανταγωνιστικό του χαρακτήρα και τον διαχωρισμό του από την καθημερινή ζωή· εδώ τονίζεται το γεγονός ότι η άρχουσα τάξη κατάφερε να χρησιμοποιήσει για λογαριασμό της τις δραστηριότητας του ελεύθερου χρόνου, αναπτύσσοντας έναν τεράστιο βιομηχανικό τομέα παραγωγής διασκεδάσεων προς αποκτήνωση της κοινωνίας. Προτείνεται ακόμα μια μορφή ενός νέου τρόπου συμπεριφοράς, της περιπλάνησης, δηλαδή μιας συναρπαστικής αποκλίνουσας πορείας που βασίζεται στην βιαστική αλλαγή ατμοσφαιρών.
Κάθε επαναστατική θεωρία χρειάστηκε να εφεύρει τις δικές της λέξεις, να καταστρέψει την κυρίαρχη έννοια των υπόλοιπων λέξεων και να ορίσει καινούργιες θέσεις μέσα στον "κόσμο" των νοημάτων - θέσεις που αντιστοιχούν στην καινούργια πραγματικότητα, η οποία μόλις μετασχηματίζεται [...] Κάθε επαναστατική πράξη βρέθηκε στην ανάγκη να συγκροτήσει ένα καινούργιο πεδίο σημείων και να εκφράσει μια καινούργια αλήθεια. Από τους Εγκυκλοπαιδιστές μέχρι την "κριτική της σταλινικής ξύλινης γλώσσας" από τους πολωνούς διανοούμενους το 1956, αυτή η απαίτηση έμεινε σταθερή γιατί το γλωσσικό σύστημα είναι η κατοικία της εξουσίας. [Οι αιχμάλωτες λέξεις]
Το κύριο μέρος της ανθολογίας είναι μια επιλογή κειμένων από τα 12 τεύχη της επιθεώρησης Internationale Situationniste [Γαλλία, 1958 - 1969], που αποτέλεσε το κύριο όργανο της οργάνωσης. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά σε κάθε τεύχος της συλλογικής σύνταξης των κειμένων και της ελευθερίας αναδημοσίευσης και μετάφρασης ακόμα και χωρίς ένδειξη της προέλευσής τους. Τι να πρωτοδιαλέξει κανείς από εδώ;
Στο πρώτο τεύχος [Ιούνιος 1958] δημοσιεύεται το βασικό κείμενο Η πάλη για τον έλεγχο των καινούργιων τεχνικών μέσων της εξάρτησης που αναφέρεται στην αόρατη διαφήμιση και στην πειραματική μελέτη της πλήξης από το κράτος αλλά και στην διαπίστωση της ολέθριας επίδρασης ενός πληκτικού περιβάλλοντος στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Πιο κάτω, το κείμενο για έναν καταστασιακό ορισμό του παιχνιδιού ορίζει την αναγκαιότητα να εξαφανιστεί κάθε στοιχείο άμιλλας από το παιχνίδι τονίζοντας ότι το ζήτημα "κέρδος" ή "χάσιμο" που ήταν μέχρι σήμερα ταυτόσημο με το παιχνίδι συνδέεται μάλλον με όλες τις άλλες εκδηλώσεις της έντασης που δημιουργείται στα άτομα που αγωνίζονται για την ιδιοποίηση αγαθών. Υπογραμμίζεται ακόμα ο σύγχρονος περιορισμός του παιχνιδιού σ' έναν περιορισμένο χώρο και χρόνο και βέβαια η σημασία του Johan Huizinga [Homo Ludens] στην σχετική σκέψη.
Στο δεύτερο τεύχος [Δεκέμβριος 1958] υπάρχει το περίφημο κείμενο για την Θεωρία της Περιπλάνησης· στο τρίτο [Δεκέμβριος 1959] αναλύεται η έννοια της μεταστροφής στην τέχνη, δηλαδή η χρησιμοποίηση των υπάρχοντων καλλιτεχνικών στοιχείων σε μια καινούργια οντότητα, με βασικές αναφορές στη μελέτη του Άσγκερ Γιορν Μετεστραμμένη ζωγραφική· στο τέταρτο [Ιούνιος 1960] παρουσιάζεται η συλλογιστική για την χρήση του ελεύθερου χρόνου, σε αντιδιαστολή με την "φθαρμένη κοινοτοπία των αριστερών κοινωνιολόγων" που θεώρησαν τον ελεύθερο χρόνο ως παθητική κατανάλωση κ.ο.κ.
Εκτός από τα σημαντικά γραπτά του κινήματος, περιλαμβάνονται ακόμα μανιφέστα και διακηρύξεις, συζητήσεις και ερωτηματολόγια, πρακτικά συναντήσεων και παρουσιάσεις εκθέσεων, σημειώσεις, "καταστασιακές πληροφορίες" και ανακοινώσεις, παρεμβάσεις σε σύγχρονα πολιτικά και οικονομικά ζητήματα. Πολλές σελίδες είναι δίστηλες καθώς τα κείμενα είναι δεκάδες. Στο τέλος του νόμου δημοσιεύονται δυο εσωτερικά κείμενα της τελευταίας περιόδου της Κ.Δ. [1970 - 1971]: μια βιβλιογραφία με όλα τα κείμενα, βιβλία και προκηρύξεις που δημοσίευσε η Κ.Δ. κι ένας πίνακας με τα περιεχόμενα των 12 τευχών της I.S.
Επειδή οι Αρχές αποκαλούν διαστρέβλωση κάθε καινούργιο νόημα, οι καταστασιακοί θα επιβάλουν τη νομιμότητα της διαστρέβλωσης και θα καταγγείλουν την απάτη του νοήματος που εγγυάται η εξουσία. Επειδή το λεξικό είναι ο φύλακας του υπάρχοντος ονόματος, σκοπεύουμε να το καταστρέφουμε συστηματικά. Στο εξής η αθωότητα των λέξεων καταγγέλλεται συνειδητά και το γλωσσικό σύστημα φανερώνεται ως η χειρότερη απ' όλες τις συμβάσεις" [Οι αιχμάλωτες λέξεις]
Εκδ. Ύψιλον/βιβλία [Δοκίμια - Μελέτες, 9], Α΄ έκδ. 1985, Β΄ έκδ. 1999, Μετάφραση - Επιλογή κειμένων: Γιάννης δ. Ιωαννίδης, 415 σελ.
