Ονόματα, Έρμπενμπεκ, Ο' Ριόρνταν

Ονόματα. 14 ιστορίες

H ιδέα της συλλογής είναι εξαιρετικά ερεθιστική: η κατασκευή ιστοριών σχετικά με γνωστά ή διάσημα ονόματα, όχι φυσικά ως σύντομα ψευδοβιογραφικά διηγήματα αλλά ως άλλες ματιές ή αντανακλάσεις των επιλεγμένων προσωπικοτήτων στο σύμπαν των "απλών" ανθρώπων. Τέτοιες λοξές ματιές (λοξότατες μερικές φορές) έριξαν οι περισσότεροι συμμετέχοντες. Μεταξύ των εκλεγμένων πορτρέτων βλέπω πως υπάρχουν δυο μουσικοί (ο Τζόνι Κας από τον Χρήστο Αστερίου, η Έιμι Γουάινχάουζ από την Εύη Λαμπροπούλου), τρεις λογοτέχνες (Κώστας Καρυωτάκης - Έλενα Μαρούτσου, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης - Λένα Κιτσοπούλου, Άρθουρ Κόναν Ντόιλ - Ντορίνα Παπαλιού), δυο φιλόσοφοι (Σιμόν ντε Μποβουάρ - Άντζελα Δημητρακάκη, Κορνήλιος Καστοριάδης - Πάνος Τσίρος), τρεις πολιτικοί (Τζον Κένεντι - Κώστας Κατσουλάρης, Λεονίντ Μπρέζνιεφ - Χρήστος Χρυσόπουλος, Ανδρέας Παπανδρέου - Νίκος Βλαντής), δυο ηθοποιοί (Τζουντ Λο - Αντώνης Γεωργίου, Κιμ Μπάσιντζερ - Γαλάτεια Ριζιώτη), μια δημοσιογράφος (Ελένη Βλάχου - Βίβιαν Ευθυμοπούλου) κι ο Ιησούς Χριστός από τον Δημήτρη Σωτάκη.

Θα σταθώ στα τρία που απόλαυσα περισσότερο και με προσκάλεσαν σε δεύτερη ανάγνωση. Ένας λάτρης του Τζόνι Κας σκοτώνει για να προστατέψει την αγαπημένη του, κάνοντας πραγματικότητα τους στίχους because you're mine/I walk the line και ως φυλακισμένος περιμένει ως κορυφαία στιγμή της ζωής του την θρυλική συναυλία της 13 Ιανουαρίου 1968 στη Folsom Prison, για να δώσει ένα κομμάτι στον Τζόνι και να νοιώσει "έτοιμος". Υπάρχουν, φίλε, κάποιες στιγμές στη ζωή που σφραγίζονται στο μυαλό σου, σημαντικές στιγμές. Ο ήχος της μπερέτας... Η φωνή του Τζόνι εκείνο τον Ιανουάριο του '68... Αυτές είναι σίγουρα οι δικές μου...

Οι Δανεικοί Αυτόχειρες της Μαρούτσου αποτελούν φαινομενικά ένα τρίγωνο υφέρποντων ερωτισμών υπό το ζόφος της καρυωτακικής ποίησης: μια καθηγήτρια που μεταδίδει την πλήρη της βίωση της ποίησης, ένας καθηγητής που ταράζεται και ζαλίζεται όταν διαβάζει λογοτεχνία, πιθανώς επειδή έχει εκπαιδευτεί να μπαίνει στη θέση των άλλων κι ένας μαθητής που μυείται στα χάη και τα αντιχάη του ποιητή. Αν κάποιος αλλάξει το όνομά του σε Κώστας Καρυωτάκης, η ποθούμενη θα γίνει η Πολυδούρη του; Μπορείς να αλλάξεις με τον τρόπο αυτό την ίδια την μυθολογία και την ιστορία; Το παν είναι να μη βουλιάξεις; Γι' αυτό η ευτυχία είναι θέμα ύψους;

Τέλος, στο κείμενο του Χρυσόπουλου φωτίζεται ένα ελάχιστο πλην αντιπροσωπευτικό κομμάτι σοβιετικής ιστορίας, όπου αναπότρεπτα διασταυρώνονται οι δρόμοι ενός απλού εργάτη του Μεταλλουργικού Ινστιτούτου, ενός μικρού κοριτσιού και του πάντα σιωπηλού Μπρέζνιεφ, με φόντο την οικοδόμηση μιας πόλης στο πουθενά. Οι συνεχείς μεταβολές των τρόπων γραφής και η ενσωμάτωση ιστορικών στοιχείων και μαυρόασπρων φωτογραφιών αποτελούν μια εξαιρετικά μοντέρνα λογοτεχνική πρόταση.

Όχι τυχαία οι τρεις αυτοί συγγραφείς βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της πλέον ενδιαφέρουσας εγχώριας λογοτεχνίας. Το πρότζεκτ μπορεί να συνεχιστεί επ' άπειρον, με αλλεπάλληλες προσκλήσεις και άλλων λογοτεχνών. Αναρωτιέμαι ποια πρόσωπα θα με έλκυαν για να αποδομήσω από μια παρόμοια θέση! Εκδόσεις Κέδρος, 2008, σελ. 323.

Τζέννυ Έρπενμπεκ - Παιχνίδι με τις λέξεις

Πολυτάλαντη δεσποσύνη (1967, Ανατολικό Βερολίνο) με σπουδές βιβλιοδεσίας, θεατρικών επιστημών και σκηνοθεσίας μουσικού θεάτρου, διδαγμένη και από Βέρνερ Χέρτσογκ και Χάινερ Μύλλερ. Συγγραφικώς ξεκίνησε με την περίφημη νουβέλα Ιστορία του γερασμένου παιδιού (1999, που διασκεύασε και θεατρικώς) και συνέχισε με τα διηγήματα Σκύβαλα (2001). Στο πρώτο της θεατρικό έργο (KatzenhabensiebenLeben/Οι γάτες έχουν επτά ζωές, 2000) εξέφρασε απερίστροφα την ίδια μοιρασμένη αναλογία αγάπης και κτηνωδίας που διαπερνά στα λογοτεχνήματά της. Θεωρείται από τα εξαιρετικά πουλέν της νέας Γερμανικής γραφής.

Εδώ συναντούμε ξανά το εύρημα του μονολόγου ενός μικρού κοριτσιού και γενικότερα της θέασης του γύρω του κόσμου μέσα από τα άπειρα υπεραθώα ματόκλαδά του. Περιορισμένη σε ένα σπίτι και στο εξωτερικό του, με υπερπροστατευτικούς πλην σιωπηλότατους γονείς, με φοβισμένη πλην στοργική παραμάνα, ρωτά για τα πάντα για να λάβει κάθε φορά απάντηση που σηκώνει νέες ερωτήσεις. Μόνη της διαφυγή οι λέξεις, που όμως αποδεικνύονται το μεγαλύτερο κι απατηλό εμπόδιο. Έξω από το σπίτι, οι ήχοι της αναταραχής και οι πυροβολισμοί των άγνωστών της.

Το κοριτσάκι ανάμεσα στα 6 και στα 16 παραληρεί την παράλογη πραγματικότητά του σε μικρά, σχεδόν ελλειπτικά κείμενα, χωρίς ενότητες, πλοκή ή "δράση". Η αποκάλυψη του αληθινού περίγυρού της γίνεται σταδιακά και υπαινικτικά: θετή κόρη ενός πατριού - βασανιστή ενός δικτατορικού καθεστώτος. Τελικά τα μισόλογα και τα νανουρίσματά του δεν ήταν παρά περιγραφή τεχνικών των βασανιστηρίων, προσαρμοσμένη στην τρυφερή πατρική γλώσσα του πατέρα! Όλα όσα έχει ποτέ σκεφθεί ο άλλος είναι χωμένα στη σάρκα του. Πρώτα απ' όλα πρέπει να μαλακώσει η σάρκα.

Ετούτη η γκροτέσκα νουβέλα λες και σκίζεται ανάμεσα σε αποτρόπαιο παραμύθι και μελαγχολική παραβολή της πολιτικής βίας μιας θλιβερής χώρας. Που ίσως ήταν η στρατιωτική Αργεντινή (καθώς αναφέρεται ως ηλιόλουστη, και ακόμα "προτείνεται" στο εξαιρετικά ενδιαφέρον επίμετρο του Tom Shimmeck), είτε η ίδια η Ανατολική Γερμανία όπου μεγάλωσε η συγγραφέας (όπου και αναφορές, σε δεύτερο επίμετρο, για την προσωπική της αμυντική γλωσσολογία εκείνη την εποχή). Τα θύματα άλλωστε και οι δράστες της (πτώσης της) Ανατολικής Γερμανίας διασχίζουν δραματικά και το δεύτερο θεατρικό της έργο (LeibesubungenfureineSunderin / Σωματικές ασκήσεις για μια αμαρτωλή, 2003).

Το μικρό κορίτσι ανασκευάζει τον κόσμο στα μέτρα του, με δική του γλώσσα, ηθική και ιστορία. Δείγμα ευφυΐας, αθωότητας ή παιδικής σκληρότητας; δεν έχει σημασία. Το μόνο που έχει σημασία είναι να ακυρωθούν οι αναμνήσεις του. Εκδ. Ίνδικτος, 2008, μτφ. Αλέξανδρος Κυπριώτης, σελ.149 (Jenny Erpenbeck, Worterbuch, 2005). Από τις ίδιες εκδόσεις και τα δυο προηγούμενά της.

Kate O' Riordan - Ο άγγελος του σπιτιού

Πότε είναι περισσότερο ευάλωτος κανείς σε μια ορμητική επέλαση του έρωτα; Όταν τον περιμένει μια ζωή ή όταν έχει αποκλείσει τον ερχομό του; Ποιος δίνεται κατόπιν περισσότερο, ο φοβισμένος ή ο διψασμένος; Πώς γίνεται και όσο μεγαλώνουμε αποφεύγουμε να καλούμε στο σπίτι μας το νέο πρόσωπο στη ζωή μας; Και πώς φιλοδοξούμε να γνωρίσουμε τον άνθρωπο απέναντί μας, όταν είναι δεδομένο πως δυσκολευόμαστε να το κάνουμε για τον ίδιο μας τον εαυτό;

Σε τέτοια δύσκολα νερά ρίχνει τα δημιουργήματά της η συγγραφέας, δίνοντάς τους όμως την τελευταία στιγμή εξοπλισμό από χιούμορ, αιχμηρές φράσεις και συνεχείς απρόβλεπτες αντιδράσεις. Πριν απ' όλα όμως έχει πάρει δυο τυπολογικά μυθιστορηματικά στερεότυπα: ο "Άγγελος Του Σπιτιού" είναι το κατά Βιρτζίνια Γουλφ οικιακό φάντασμα της αγνής, υποτακτικής και ευνουχισμένης γυναίκας, ενώ ο "Άνθρωπος στη Σοφίτα" είναι ο ιδιόρρυθμος χαρακτήρας που κρύβει κάθε σπίτι, ακόμα και το πρόσωπο της ντροπής για την οικογένεια. Ύστερα τα αντιστρέφει: η αγγελικότητα της Άντζελα διαχέεται αποκλειστικά στον περίγυρό της, διαφυλάσσοντας άλλες δαιμονικές εσωτερικές δυνάμεις για τους οικείους της. Όσο για τον σοφιτόβιο θείο Μάικυ, επέλεξε ο ίδιος τον πεντηκονταετή υπέργειο εγκλεισμό του, φτύνοντας με τον τρόπο αυτό την αθλιότητα των γύρω του.

Μια Άντζελα λοιπόν αφοσιωμένη σε ένα άσυλο άστεγων και ανιάτων (γνωστή ιστορία: αφοσιωνόμαστε παθιασμένα γύρω μας για να αποφύγουμε να κοιτάξουμε μέσα μας) κι ένας Ρόμπερτ, εξόριστος στο οικογενειακό του πλωτό σπίτι, με καταφύγιο μια ...ξένη οικογένεια. Διάφοροι αλλόκοτοι τέταρτοι χαρακτήρες αναλαμβάνουν όλοι τους με το έτσι θέλω ρόλο στην ιστορία, ο ασφυκτικός κλοιός των θειάδων της Άντζελα υποδεικνύει για άλλη μια φορά πόσο αναπόδραστοι παραμένουμε στις οικογενειακές μας φυλακές, ο καθένας δηλώνει άλλο από αυτό που είναι, δημιουργώντας πολλαπλασιαζόμενα σενάρια, να λοιπόν γιατί οι μοναστική επιλογή τελικά αποτελεί για πολλούς όχι την πιο δύσκολη, αλλά την πλέον εύκολη λύση διαφυγής!

Όσο γκριζόμαυρο (όπως οι βρετανικοί ουρανοί και τα μελαγχολικά σπίτια της γενέτειρας) κι αν μοιάζει το θέμα, η ιστορία κυλάει σχεδόν σαν φάρσα, με λογοτεχνικές (όχι κινηματογραφικές!) ανατροπές, με απρόοπτα και τραγελαφικές καταστάσεις, διαλόγους με σχήμα τσιγκελιού και πάνω απ' όλα την ατμόσφαιρα των ταινιών του Neil Jordan, του Stephen Frears, του Michael Winterbottom, του Mike Newell. Η Ο'Ριόρνταν γεννήθηκε και ζει στο Λονδίνο, μεγάλωσε στην δυτική Ιρλανδία, έχει εκδώσει άλλα τέσσερα μυθιστορήματα και γράφει για θέατρο και τηλεόραση. Εκδ. Πόλις, 2006, μτφ. Μαρία Σκαμάγκα, σ. 538 (The Angel in the House, 2000).