Εργοδηγοί

Colin Wilson - O ξένος (The Outsider). Περιπλανήσεις του αταίριαστου στον κόσμο των δημιουργών.

Χριστούγεννα του 1954, κι ο Κόλιν Γουίλσον (Λέστερ, 1931) τα περνάει στο παγερό δωμάτιό του στο νότιο Λονδίνο, με εορταστικό δείπνο μια κονσέρβα, ενώ για εξοικονομήσει χρήματα έχει περάσει ήδη το καλοκαίρι του σ' έναν αδιάβροχο υπνόσακο στο πάρκο Χάμπστεντ. Προσπαθεί να γράψει το μυθιστόρημα Τελετουργία στο σκοτάδι, με θέμα έναν δολοφόνο βασισμένο στον Τζακ τον Αντεροβγάλτη και κάποια στιγμή αισθάνεται πως βρίσκεται στην ίδια θέση με αγαπημένους του λογοτεχνικούς ήρωες, Ντοστογεφσκικούς, Ριλκεϊκούς, Χαμσουνικούς: εντελώς αποκομμένος από την υπόλοιπη κοινωνία. H ιδέα για ένα βιβλίο πάνω στον Ξένο στην λογοτεχνία μόλις είχε γεννηθεί.

Σύμφωνα με τον Γουίλσον οι πάντες έχουν τις επικίνδυνες, ακατονόμαστες παρορμήσεις να γίνουν Ξένοι, απλώς τηρούν τα προσχήματα: ο καθωσπρεπισμός, η φιλοσοφία, η θρησκεία απλώς αποπειρώνται να εξωραΐσουν αυτή τη ροπή στο βάρβαρο και το πέρα από κάθε λογική. Ο Ξένος αισθάνεται έτσι επειδή απηχεί μια διαφορετική αλήθεια. Αυτή ακριβώς η ιδιοσυγκρασία του αταίριαστου με το περιβάλλον δεν σταμάτησε ποτέ να τον απασχολεί σε μια σειρά έργων, πρώτο απ' τα οποία ήταν αυτό εδώ: ο εντοπισμός, η παρουσίαση και η πλήρης εμβάθυνση σε κάθε είδους και μορφής Ξένου σε σημαντικά λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα: στον Ξένο και τον Μύθο του Σισύφου του Καμύ, στη Ναυτία του Σαρτρ, στον Χ. Τζ. Ουέλλς (Ο νους τα όρια των δυνάμεών του), σε διηγήματα του Χέμινγουεϊ, στο Ημερολόγιο του Νιζίνσκι, στα γραπτά του Τ.Ε. Λώρενς (της Αραβίας), φυσικά στα έργα των Κάφκα, Ντοστογέφσκι, Έσσε αλλά και στους Νίτσε, Έλιοτ, Μπλέικ, Μπαρμπύς, Σω, Βαν Γκογκ, Γκουρτζίεφ κ.ά.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1956 κι ο Γουίλσον στα 24 του γινόταν το πρόσωπο της συζήτησης, μαζί με τον Τζον Όσμπορν που είχε ανεβάσει το Look back in anger (στα ελλ. Οργισμένα Νιάτα), κατατασσόμενος αυτόματα στην κατηγορία των "angry young men", ευρύτερα δε στην γενιά των Έλβις, Άρθουρ Μίλερ, Φράνσις Μπέικον. Σε λιγότερο από ένα χρόνο, θα χάσει την καθολική αποδοχή το ίδιο ακαριαία όπως την είχε κερδίσει. Ο ίδιος δήλωσε αργότερα πως εκείνη η ταχύτατη άνοδος και πτώση και η άμεση φυγή του από το Λονδίνο τον έσωσαν από το γνωστό πανηγύρι των πάρτι της ματαιοδοξίας και της αυταρέσκειας του σιναφιού. Ούτως ή άλλως η ιδιόρρυθμη και αμφιλεγόμενη, πλην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα λογοτεχνική του - και όχι μόνο - πορεία είχε ήδη αρχίσει.

Ο Γουίλσον έφτιαξε το προσωπικό του φιλοσοφικό σύστημα του "νέου υπαρξισμού" κι εξέδωσε αναρίθμητα άλλα βιβλία, με ιδιαίτερη προτίμηση σε θέματα μεταφυσικής, επιστημονικής φαντασίας, μυστηρίων, εξωγήινης ζωής, μαγείας, αλλά στους τομείς της ψυχολογίας και της εγκληματολογίας. Δεν θα μπορούσα να δεχτώ τη θανατολατρεία του ρομαντικών ούτε τη στωική ηττοπάθεια του υπαρξισμού.... Δεν με διακρίνει η κατηφής και ηττημένη τάση που διέπει τόσο μεγάλο μέρος της σύγχρονης λογοτεχνίας. Αισθανόμουν ότι δεν είχα καμιά πρόθεση να ηττηθώ ή να εξολοθρευτώ. Από την άλλη πλευρά, δεν έτρεφα καμιά απολύτως συμπάθεια για την οκνηρή και πνευματικά δειλή σχολή βρετανών φιλοσόφων ...που διαβεβαιώνουν ότι το όλο πρόβλημα δεν έχει νόημα και ότι καλά θα κάνουμε να δεχτούμε τους μίζερους μικροπεριορισμούς μας. Μου φαινόταν επιτακτική ανάγκη να βρεθεί κάποια λύση. Εδώ, η εκ φύσεως αισιοδοξίας μου ήταν πλεονέκτημα. Γιατί όταν διάβαζα τον Σαρτρ, τον Καμύ ή τον Γκρέιαμ Γκρην, ένιωθα να απορρίπτω λόγω ιδιοσυγκρασίας τον πεσιμισμό τους... Είχα την υποψία ότι το πρόβλημα τους άφηνε ηττημένους, επειδή δεν το είχαν αντιμετωπίσει με τη δέουσα επιθετικότητα (σ. 277-278).

Εκδ. Οξύ, 2006, μτφ. Γιάννης Ανδρέου, σελ. 302, με σημειώσεις και ευρετήρια.

Κωστής Καλογρούλης - Προσεγγίσεις στη σύγχρονη αμερικανική πεζογραφία, 1945 - σήμερα


Ο μελετητής συγκριτικής λογοτεχνίας, μεταφραστής αλλά και κειμενογράφος των εισαγωγών των νέων εκδόσεων των έργων του Ε. Χέμινγουεϊ (Αθήνα, 1977) είναι εξ αρχής σαφής: αυτή η "άτυπη" σύνοψη κορυφαίων έργων της μεταπολεμικής αμερικανικής πεζογραφίας περιλαμβάνει εκείνα που θαύμασε και τον συγκίνησαν προσωπικά, παράλληλα βέβαια με την αναμφισβήτητη αξία τους. Επιλέγοντας για λόγους αντιπροσωπευτικότητας ένα έργο από κάθε συγγραφέα και μόνο αν παρήγαγε έργο αποκλειστικά σε εκείνη την περίοδο, συμπεριλαμβάνοντας και μερικά αμετάφραστα στη γλώσσα μας, μας προσφέρει ένα περιεκτικότατο πανόραμα 27 υπέροχων βιβλίων. Η εικοσασέλιδη εισαγωγή μας προσφέρει καθαρή εικόνα επιμέρους κεφαλαίων της όλης ιστορίας, όπως ο Μεταμοντερνισμός (από την είσοδο ποπ κουλτούρα και την τάση στο μαύρο χιούμορ ως την metafiction), η Νέα Δημοσιογραφία, το Διήγημα, η Εβραιοαμερικανική πεζογραφία, τα λογοτεχνικά βραβεία, ο αντιήρωας.

Η αυλαία ανοίγει το 1947 με Το Θύμα του Σόλ Μπέλλοου. Αποδέχομαι την όντως δύσκολη επιλογή του δεύτερου βιβλίου του Σ.Μ. αντί άλλων του, καθώς η κυριαρχία της ενοχής και της ευθύνης σε έναν σύγχρονο μοναχικό άνθρωπο, ασχέτως αν έχουν βάση, η συλλογική τους επέκταση αλλά και η αντιστροφή ρόλων θύτη και θύματος σε μια εβραϊκή συνείδηση όντως λογοτέχνησαν ένα ιδιοφυές μυθιστόρημα. Μεταφερόμαστε κατόπιν σε ένα φωτισμένο με ... χίλιες λάμπες υπόγειο στο Χάρλεμ απ' όπου μας μιλά Αφροαμερικανός Ραλφ Έλισον (φωτ.), ο Αόρατος άνθρωπος (1952) του οποίου ήταν κάτι παραπάνω από μια αλληγορία της πορείας της μαύρης φυλής στην Αμερική του 20ού, από το χώμα των αγρών του Νότου στην άσφαλτο των γκέτο: ήταν η ιστορία οποιουδήποτε ανθρώπου αδυνατεί να ενταχθεί σε κάποιο σύστημα αξιών, γραμμένη μάλιστα σαν τζαζ αυτοσχεδιασμός, με ανάμιξη τόσων ειδών και γλωσσών.

Ακολουθούν έργα των Ουίλιαμ Γκάντις, Μπέρναρντ Μάλαμουντ, Τζον Τσίβερ, Τζον Μπαρθ, Τιμ Ο' Μπράιαν και της βασανισμένης ψυχής του Southern Gothic και τόσο νωρίς χαμένης Φλάνερυ Ο' Κόνορ. Δεν λείπουν φυσικά το Catch-22 του Τζόζεφ Χέλλερ, η Νόσος του Πορτνόι του Φίλιπ Ροθ (που αν μη τι άλλο ήταν το πρώτο έργο της θεματολογίας που τον καθιέρωσε, με εκείνη την ανελέητη αυτοκριτική για την ανασφάλεια των μεταναστών που συχνά οδηγούνται στο αντίθετο άκρο για να μην ξεχωρίζουν από τους όποιους "γηγενείς"), η Τριλογία της Νέας Υόρκης του Πολ Όστερ, ο Υπόγειος Κόσμος του Ντελίλο, ο Βωμός της Ματαιοδοξίας του Τομ Γουλφ, το Middlesex του Τζέφρι Ευγενίδη. Ο κατάλογος των 15 βιβλίων που τιμώνται με τρισέλιδο κλείνει το 2007 με τον Κόρμακ Μακάρθι, Ο δρόμος) του οποίου, παρά το ζοφερότατο σύμπαν καταστροφής και ερήμωσής του φωτίζεται από μια τελευταία ηλιαχτίδα ελπίδας: οι δυο περιπλανώμενοι εξακολουθούν να περπατάνε στο σκοτάδι και το κρύο ελπίζοντας να βρουν την σωτηρία τους.

Άλλα 12 βιβλία τιμώνται σε μικρότερες παραγράφους ενιαίου κειμένου: Σφαγείο 5 (Κ. Βόνεγκατ), V (Τόμας Πίντσον), Η Εκλογή της Σόφι (Ο. Στάιρον), Ragtime (Ε.Λ. Ντόκτοροου), Ο φύλακας της σίκαλης (Σάλιντζερ), Οι γυμνοί και οι νεκροί (Ν. Μέιλερ), τα διηγήματα των Ι.Μ. Σίνγκερ, Τ. Καπότε και Ρ. Κάρβερ, η τετραλογία του Ράμπιτ Άνγκστρομ του Τζoν Απντάικ αλλά και έργα λιγότερο προβεβλημένων εδώ συγγραφέων (Σίνθια Όζικ, Χάιμ Πότοκ, Γουόκερ Πέρσι). Μπορούν 150 σελίδες να είναι τόσο περιεκτικές και να καλύπτουν τόσους κόσμους; Αυτές εδώ μπορούν.

Εκδ. Γαβριηλίδης, 2008, σελ. 142, με κατάλογο των βραβευθέντων στα σημαντικότερα βραβεία μυθοπλασίας και βιογραφικά σημειώματα των συγγραφέων.