Joshua Cohen – Οι μεταφορές του βασιλιά

1. Βασιλικές αποθήκες. Πώς ξεχωρίζει ένας σωστός Βασιλιάς, έστω κι αν η βασιλική ιδιότητα προκύπτει από το επίθετό του - King; Κυκλοφορεί σε γαλάζια φορτηγά με γιγάντιους αριθμούς τηλεφώνου, διαφημίζεται σε ώρες αιχμής και προτείνει δωρεάν τηλεφωνικές εκτιμήσεις, προσφέρει άμεση διάθεση για μετακόμιση των πολύτιμων υπαρχόντων μας στις σε εικοσιτετράωρη βάση φυλασσόμενες και κλιματιζόμενες αποθηκευτικές εγκαταστάσεις. Και εκτός από Πρόεδρος της Εταιρείας αυτοαποκαλείται και Διαχειριστής Κρίσεων, Άγχους και Κατασχέσεων. Μπορεί να περισυλλέγει, να συσκευάζει, να σταθμεύει και να διαφυλάττει αντικείμενα, τα πράγματα που ως γνωστόν δεν μπορούμε να αποχωριστούμε για πάντα αλλά συχνά αναγκαζόμαστε, όταν, για παράδειγμα, μας κάνουν έξωση ή πρέπει να μετακομίσουμε σε μικρότερο διαμέρισμα ή και να αλλάξουμε πόλη ή χώρα για να επιβιώσουμε. Αν, βέβαια, αλλάξεις διεύθυνση, χρεοκοπήσεις, ξεχάσεις, πεθάνεις ή δεν μπορείς να πληρώσεις το μίσθιο λόγω οφειλών, διατροφής, ιατρικών εξόδων και άλλων τέτοιων δακρύβρεχτων, τότε η αλλαγή κυριότητας είναι δεδομένη και τα κατασχεμένα υπάρχοντά σου, λάφυρα πλέον του κυρ King, σφραγίζονται σε τσιμεντένια κιβώτια και πλέουν μέσα στα λύματα και την αρμύρα.

Κάθε αποθήκη έκρυβε το δικό της δράμα. Η καθεμία ήταν ο κατάλογος της ζωής ενός απόντος, όλα όσα δεν είχαν χωρέσει μέσα στη ζωή του αλλά δεν μπόρεσε και ποτέ να αποχωριστεί: μια αποθήκη γεμάτη φωτογραφικά άλμπουμ των οποίων οι φωτογραφίες είχαν σκορπιστεί στο πάτωμα, μια άλλη που ήταν εντελώς άδεια εκτός από ένα κουκλόσπιτο χωρίς οροφή. [σ. 44]

2. Οδός Ενσωμάτωσης. Τουλάχιστον ο δρόμος της ένταξης στην Αμερικανική Ζωή είναι γνωστός: ο ήρωας αλλάζει το όνομά του προς το εύηχο, εντόπιο και οπωσδήποτε κυριαρχικό, πιάνει δουλειά ως οδηγός σε μεταφορική, μαθαίνει μερικά μυστικά, αγοράζει δικό του φορτηγό, δουλεύει αγρίως, αγοράζει κάτι βαλτοτόπια, ανοίγει εκεί ένα συνεργείο, κι άλλα φορτηγά, έρχεται και η εταιρεία μετακομίσεων. Η οικονομική επιτυχία είναι δεδομένη – τι γίνεται όμως με την κοινωνική και δη με την ανέλιξη στο θριαμβευτικό στάτους για το οποίο λυσσάνε γηγενείς και μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες της Επιτυχίας; Εκεί τα πράγματα μοιάζουν σχεδόν αδύνατα, όσες απεγνωσμένες προσπάθειες κι αν κάνει για να βρεθεί στα κατάλληλα μέρη την κατάλληλη στιγμή ή έστω στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα – αυτά είναι μόνο για τις ταινίες. Αντίθετα, η καθολική κοινοτοπία της διαλυμένης οικογένειας του προσφέρεται αφειδώς: μια σύζυγος που μετά το διαζύγιο επιχειρεί να τον αφαιμάξει οικονομικά, και μια κόρη που τον θεωρεί μεταξύ άλλων βασικό χορηγό για τις ουσίες της. Όμως το πρώτο μέρος του βιβλίου μοιάζει παραπλανητικό, το μυθιστόρημα δεν θα αναλωθεί σε κλασικές α λα Φίλιπ Ροθ οικογενειακές ιστορίες.

3. Ιερή πόλη, χώρα κλπ. Ο Κινγκ καλείται να επισκεφτεί τα πάτρια εβραϊκά νυν ισραηλινά εδάφη για να πάρει τον ανιψιό του που μόλις τελείωσε την τριετή του στρατιωτική θητεία και να τον φέρει στην πραγματική Γη της Επαγγελίας. Έτσι ο Γιόαβ που τον περιμένει στην άλλη άκρη του ωκεανού, της καταγωγής και της οικογένειας καλείται να του ανυψώσει το ηθικό, ενώ αυτός με την σειρά του σκοπεύει να του προσφέρει μια Νέα Υόρκη στην οποία μπορείς να αγοράσεις οτιδήποτε ξέχασες να φέρεις μαζί σου αλλά και όσα δεν μπορούσες ως τώρα να αγοράσεις στην πατρίδα. Η Ιερουσαλήμ είναι απογοητευτική: μπορεί να είναι η κατοικία του Θεού, αλλά χρεώνει ακριβά το πάρκινγκ. Σε γενικές γραμμές δεν υπάρχει κάτι άλλο να κάνει κανείς πέρα από προσευχή και ψώνια. Η πόλη με όλες τις πύλες και τους ελέγχους ασφαλείας μοιάζει πιο πολύ με αεροδρόμιο. Η Παλιά Πόλη είναι ένα μεγάλο εμπορικό κέντρο με πλακόστρωτους δρόμους και λαμαρινένια στέγαστρα. Οι ξεναγοί τσιρίζουν απ’ τα μεγάφωνα, παραμορφώνοντας την ιστορία. Αν δεν είσαι στρατιώτης ή πιστός, σίγουρα είσαι τουρίστας παστωμένος με αντηλιακό. Σε αυτή τη χώρα κάθε πινακίδα σου λέει πόσο απέχεις από το αεροδρόμιο, λες και είναι απαραίτητο ανά πάσα στιγμή να γνωρίζεις την ακριβή χιλιομετρική απόσταση που σε χωρίζει από την έξοδο κινδύνου. Ένα κόκκινο αστέρι που αναβοσβήνει στην κορυφή κάποιων κτιρίων δεν σημαίνει συναγωγή αλλά μονάδα τραυματιοφορέων. Αυτή είναι η θρυλική χώρα της καταγωγής; Μια σκονισμένη έρημος και μερικοί αμόρφωτοι μικροαστοί συγγενείς; Πάλι καλά που παραμένει ένας φορολογικός παράδεισος.

4. Κάποτε στη Γάζα. Ο Γιόαβ δεν είναι ένας άπειρος νέος που μόλις βγαίνει από το αυγό της οικογένειας· υπήρξε επί τριετία στρατιώτης που στάλθηκε στην Γάζα, σε αυτό που τα ξένα μέσα μαζικής ενημέρωσης ονόμαζαν Πόλεμο της Γάζας ή Δεύτερο Πόλεμο της Γάζας ή Τρίτο Πόλεμο της Γάζας, για τον οποίο το Ισραήλ επέμενε για μία ακόμα φορά ότι ήταν μια απλή σύγκρουση – Επιχείρηση Σταθερός (ή Αποφασισμένος) Γκρεμός ήταν η κυριολεκτική μετάφραση από τα εβραϊκά, κάτι που προσέδιδε στις βιαιοπραγίες ένα βιβλικό μένος. Μαζί με τον «συμπολεμιστή» του Ούρι, που θα τον φέρει μαζί του στην Αμερική, έζησαν μέσα στην (παρα)λογική του ισραηλινού στρατεύματος: πίστευαν πως τίποτε δεν συνέβαινε από τύχη ή ιδιοτροπία· όλα ήταν συστηματικά, λογιστικά, κάθε αποστολή διακρινόταν από μια ιερή και απαραβίαστη σοφία της οποίας ο μέσος στρατιώτης δεν θα γινόταν ποτέ κοινωνός. Ο στρατός ήταν η μεγάλη οικογένεια, οι αξιωματικοί ήταν οι γονείς που έδιναν εντολές, όχι εξηγήσεις και ο μόνος τρόπος για να επιζήσεις σε αυτήν ήταν να σταματήσεις να αναζητάς το νόημα και απλά να υποταχθείς. Αν ποτέ λαμβάνονταν υπόψη οι δικές τους επιθυμίες, όλο το οικοδόμημα θα κατέρρεε. Η θεολογία του συστήματος ευσταθούσε μόνο αν αδιαφορούσε για τις προτιμήσεις των εμπλεκόμενων και προφανώς και των υιών- στρατιωτών.

5. Άχρηστοι μέχρι να μας χρειαστούν. Το να υπηρετείς σε μια μονάδα που έχει πάρει το όνομά της από τις προβατίνες του βασκού βασιλιά θα έπρεπε να τον κάνει περήφανο, το ανεπίσημο εμβατήριο είναι το Dimona Party του DJ Skazka αλλά το μότο τους είναι αυτό που πρόσφατα διαπίστωσαν πως είναι: «Άχρηστοι μέχρι να τους χρειαστούν». Σε μια χώρα όπου τα σύνορα συρρικνώνονταν ή επεκτείνονταν και άλλαζαν ξανά ξανά και ξανά, μέχρι που βρισκόσουν παγιδευμένος ανάμεσα στα χτεσινά και τα αυριανά, - μέχρι που εσύ ο ίδιος γινόσουν τα σύνορα, ταμπουρωμένος μέσα στην άμμο δίπλα σε δρόμους αυλακωμένους με σιδερόβεργες και σπαρμένους με αγκαθωτό συρματόπλεγμα, o «πρώην» στρατιώτης έζησε ατέλειωτες μέρες σε ένα μεθοριακό φυλάκιο που δεν έκανε άλλο από το «να σηματοδοτεί ένα σημείο στη μέση», απ’ όπου πηγαινοέρχονταν Παλαιστίνοι εργάτες από τις βιομηχανικές ζώνες του Ιρσαήλ, Παλαιστίνοι βοσκοί που πηγαινοέρχονταν για να βοσκήσουν το κοπάδι τους, καθαρίστριες από την Βηθλεέμ που πήγαιναν να καθαρίσουν τα εργοστάσια ενώ αυτό που έπρεπε να καθαρίσουν ήταν η ίδια η Βηθλεέμ. Το βαρετό του καθήκον ήταν να τσεκάρει από το πρωί ως το βράδυ ταυτότητες, έγγραφα, άδειες αυτοκινήτων και προβάτων. Ακόμα κι αν δεν είχε εντολές, όφειλε να επινοήσει μερικές, γιατί πρώτα απ’ όλα έπρεπε να πείσει τον εαυτό του ότι η παρουσία του εδώ ήταν κάτι μόνιμο, με μια εξουσία ταυτόσημη της ίδιας της ερήμου.

6. Χρήσιμοι στην δυστυχία των άλλων. Όταν όμως τελικά τους χρειάζονται, καλούνται για κατεδάφιση χαμόσπιτων στη Δυτική Όχθη και το γεγονός ότι μπορεί να μη γυρίσουν πίσω ζωντανοί επιτέλους παρέχει την απαραίτητη δικαίωση της ιδιότητάς τους.  Μία στις τόσες πηγαίνουν και σ’ ένα χωριό στη μέση της νύχτας αναζητώντας κάποιον ή και χωρίς λόγο. Σπάνε τις πόρτες, τρομοκρατούν τους ενοίκους ή τους γείτονες, χτυπούν την γυναίκα που ουρλιάζει στην κουζίνα, κλείνουν τα μάτια στον επιλεγμένο για ανάκριση, κάθονται στο σαλόνι να δουν λίγο Al Jazeera και φεύγοντας παίρνουν κανένα κηροπήγιο ή κύπελλο για ενθύμιο. Προσοχή: ο συγγραφέας περιορίζεται στην καταλογογραφική αναφορά των πράξεων, χωρίς να αφιερώνει σελίδες σε συγκεκριμένο συμβάν. Η αναμονή της απόλυσης κάπως χρυσώνεται με την σκέψη πως έξω θα τους πιάσουν σίγουρα κορόιδο σε κάποια δουλειά ενώ θα πληρώνουν οι ίδιοι για ενοίκιο, φαγητό και ρούχα. Κάποτε φτάνει και αυτή η στιγμή και ο Ούρι που απέκτησε ειδικότητα στην απόκρυψη τώρα πρέπει να μάθει πώς να τον ακούν και να τον βλέπουν.

7. Νέα παλαιά ζωή. Όμως οι δυο άντρες (το μυθιστόρημα πλέον εστιάζει σε αυτούς) δεν μπορούν να σταματήσουν να είναι ούτε Εβραίοι, ούτε στρατιώτες – αυτές είναι ιδιότητες που δεν αποβάλλονται ποτέ. Στο νέο του σπίτι ο Γιόαβ βάζει για καλό και για κακό τον καναπέ στο κέντρο του δωματίου, βασική αμυντική θέση που «σήμαινε δυο πράγματα: και ότι ήταν εκτεθειμένος αλλά και ότι είχε καλή εποπτεία. Είχε κατανοήσει και αποδεχτεί τους κινδύνους: έπρεπε να είσαι εκτεθειμένος για να ορίσεις την περίμετρό σου, για να καλύψεις όλες τις πλευρές σου, και τις 360 μοίρες». Ευτυχώς που από το απόθεμα του Κινγκ υπάρχουν αρκετά πιάτα και μαχαιροπίρουνα, τρεις καφετιέρες, δυο τσαγιέρες, κάτι αδιευκρίνιστα σκεύη. Όσον αφορά την δουλειά στο βασίλειό του, μεταξύ άλλων παίρνουν αποφοίτους και τους πηγαίνουν πίσω στους γονείς τους ή «σε γκαρσονιέρες με μέγεθος δοκιμαστηρίου, διαμερίσματα με εμβαδό πτυχίου, διαμερίσματα που κόστιζαν όσο ένα πτυχίο». Σύντομα όμως καλούνται να εργαστούν στα συνεργεία των εξώσεων – ιδού η μέγιστη χρησιμότητα της εμπειρίας της Γάζας. Τουλάχιστον, σε σχέση με πριν, δεν υπάρχουν πυροβολισμοί ή τουλάχιστον κανείς δεν πυροβολεί αυτούς τους δύο συγκεκριμένα. Δεν υπάρχουν πολλά έκτροπα, με μερικές μόνο εξαιρέσεις: κάποια γυναίκα στο παράθυρο που απειλεί να πέσει με το μωρό τους, μια άλλη που τους έλουσε με μια κατσαρόλα… μέχρι τη στιγμή που θα κληθούν να διώξουν έναν βετεράνο του Βιετνάμ, νυν Μουσουλμάνο, ο οποίος θρυμματίζει την ρουτίνα της ισχύος τους απέναντι σε ανυπεράσπιστα θύματα – εδώ για πρώτη φορά το συμβάν γράφεται εκτενώς.

8. Ανεστραμμένες ταυτότητες. Στην εισαγωγή του ο μεταφραστής εντάσσει το μυθιστόρημα στην μειονοτική λογοτεχνία των Εβραίων της Αμερικής και στα συνδεόμενα με αυτήν χαρακτηριστικά τους: την στροφή σε περιουσίες φυσικές ή άυλες και όχι σε γη, ώστε να μπορούν να τις μετακινήσουν σε μια ενδεχόμενη δύσκολη στιγμή, την κατόπιν απορρίψεων στροφή προς τα μέσα, προς τον γραπτό λόγο και το βιβλίο, την υπό καθεστώς μόνιμης αβεβαιότητας ευημερία, την βαθιά ενοχική και βαθιά υπαρξιακή λογοτεχνία τους. Από τον Σολ Μπέλοου και τον Φίλιπ Ροθ ως τον Μπέρναρντ Μπάλαμουντ και τον ΜόρντεκαΪ Ρίχλερ, τον Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ και την Σούζαν Σόνταγκ εκείνη η συγγραφική γενιά εντάχθηκε σε τέτοιο βαθμό που η σημερινή αντίστοιχη γενιά των Εβραίων συγγραφέων του 21ου αιώνα (Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, Νικόλ Κράους, Τζόναθαν Λέθεμ, Μπεν Μάρκους κ.ά.) περιγράφει την εβραϊκότητα στην Αμερική με εντελώς διαφορετικούς όρους.

Αναζητούμε, λοιπόν, αυτούς τους όρους στο βιβλίο και διαπιστώνουμε πως μια άλλη, νεότερη γενιά Εβραίων έχουν βαρεθεί να είναι Εβραίοι και γενικώς μπερδεύονται με την ούτως ή άλλως πολύπλοκη γεωπολιτική κατάσταση (είναι χαρακτηριστική η αίσθηση της συγκεχυμένης ταυτότητας όταν βλέπουν στις παλαιστινιακές διαδηλώσεις να συμμετέχουν και Ισραηλινοί). Σε κάθε περίπτωση είναι δεδομένο πως ο Εβραίος δεν είναι πλέον ο κατατρεγμένος, υπό μόνιμη αίρεση πολίτης αλλά ένα απόλυτα ενταγμένο μέλος της αμερικανικής κοινωνίας. Φυσικά υπάρχει πάντα το μεγάλο κομμάτι που από καταπιεσμένοι και διωκόμενοι, όπως συνέβαινε με τους Εβραίους της Ευρώπης του 20ού αιώνα που έφταναν στην Αμερική για να σωθούν, έχουν γίνει πλέον καταπιεστές και δυνάστες ενός άλλου λαού.

Ο Κοέν (γεν. 1980) έχει ένα ιδιαίτερο στιλ αμερικανικής γραφής: ακροβατεί ανάμεσα στις φρικώδεις πράξεις της Γάζας και του αμερικανικού παράλληλού της με τις σκωπτικές διηγήσεις της καθημερινότητας των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών της ιστορίας, ενίοτε με εξαντλητικές λεπτομέρειες, σα να θέλει να δώσει εικόνα σε μια σειρά στοιχείων, από το φυσικό και οικιστικό περιβάλλον μέχρι τις τροφές και τις χειρονομίες τους. Σε κάθε περίπτωση, η εικόνα είναι πλήρης.

9. Το ύστατο όπλο. Όμως το πεδίο όπου η σκληρότητα της εξουσίας συναντάται με την πολιτική ή οικονομική της εκδοχή είναι η ίδια η στέγη, που από δικαίωμα έχει καταστεί το απόλυτο όπλο της εκμηδένισης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ζωής. Στον νεότερο καπιταλισμό προσφέρονται ιδανικά επαγγέλματα προς τη νέα αυτή κατάσταση: συνεργεία εξώσεων, άοπλοι στρατοί με έγγραφα και φορτηγά, μεσίτες απάνθρωπων χώρων διαβίωσης, αποθηκάριοι πραγμάτων που δεν έχει κανείς πού να αφήσει ή του κατασχέθηκαν. Άλλο ένα αυτονόητο και θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα χάνεται – ποιο ακολουθεί;

Εκδ. Gutenberg, 2022, [Σειρά Aldina, αρ. 57], μτφ. και εισαγωγή Παναγιώτης Κεχαγιάς, σελ. 352 [Moving Kings, 2017].

pandoxeio.com