Wols - Ποιήματα και Αφορισμοί, ακουρέλλες - σχέδια - φωτογραφίες

[εκδόσεις στιγμή, αθήνα 1983, παρουσίαση-μετάφραση Ε. Χ. Γονατάς]

Ο Βολς (1913-1951) υπήρξε μινιμαλιστής του σχεδίου, του λόγου, του στοχασμού, της φωτογραφίας κι εντέλει της ίδιας της ζωής του. Στο παρόν βιβλίο θα βρείτε τα αποστάγματα όλων των ταπεινών κι εφαρμοσμένων τεχνών του. Αρχής γενομένης από τα ποιήματά του:

Γεννιόμαστε - πεθαίνουμε
βγαίνουμε απ' το απόλυτο μηδέν - ξαναγυρίζουμε σ' αυτό
περίεργο!
Πριν είμαστε τίποτα
μετά είμαστε τίποτα
δίχως κανέναν
πάει, αυτό ήταν!
κανείς δεν καταλαβαίνει (το αποτέλεσμα μέτριο).

Το ιδανικόν του βιβλίου αυτού είναι ότι έχει επιμεληθεί και μεταφραστεί από έναν σπουδαίο αντι-λόγιο των ελληνικών γραμμάτων, τον Επαμεινώνδα Γονατά. Ο επιμελητής κατάφερε να συλλέξει τα σκόρπια μικροτεχνήματα από καταλόγους, βιβλία και κάποια χειρόγραφα που του εμπιστεύτηκε η μητέρα του καλλιτέχνη. Κατάφερε επίσης να αποδώσει την μεταφυσικά και να κρυπτογραφήσει στα ελληνικά τον μυστικό τους κώδικα. Για την προσπάθειά του αυτή, σημειώνει στον πρόλογό του:

Ο Wols δεν εμπιστευόταν τις λέξεις: "Οι λέξεις είναι χαμελέοντες", προειδοποιεί. Έτσι κάποτε οι πιο ανώδυνες λέξεις, αντλημένες από το καθημερινό λεξιλόγιο, στα ποιήματα και στους αφορισμούς του, αποκτούν μια νέα σημασία. Επεδίωξα να προσαρμόσω τη μετάφραση στο μέτρο της έμπνευσης των κειμένων. Να μην παραμελήσω, αλλά ούτε να υπερβάλλω τον ποιητικό τόνο τους. Επίσης να μείνω πιστός στο "πνεύμα", όταν η ανάγκη της νοηματικής σαφήνειας επέβαλε επιτακτικά τη θυσία του "γράμματος".

Εκείνοι που διαβάζουν, όλο τα ίδια διαβάζουν
τα πάντα έχουν ειπωθεί!
Από την αρχή
που δεν υπήρξε
αφού τα πάντα είναι αιώνια και άρρητα.

Κάθε στίχος και μια έκπληξη, κάθε αράδα και μια ανατροπή. Χωρίς την ανάγκη της κατανόησης, με το βάρος της συναισθησίας, μιας κατάκοπης σοφίας και μιας αυστηρής οικονομίας που προσιδιάζει αυτής των χαϊκού.

...
Μα η πραγματική δουλειά
γίνεται σε οριζόντια στάση
αν κατέχεις το κλειδί.
Το να τρέχεις είναι χαμένος χρόνος
αλλά είναι διασκεδαστικό.

Οι επιρροές του από τη σοφία και τη μελέτη των χαϊκού είναι καταφανείς, ειδικά στον τρόπο που συγκρίνει τα αρθρόποδα με τα ανθρώποδα:

Ίσως ο Θεός να προτιμάει
τις μύγες από τους ανθρώπους.
Από άποψη τεχνικής τα αρθρόποδα
είναι ανώτερα από τον άνθρωπο.

Μετά τα 61 αποσπάσματα μιας ανεξάρτητης ζωής, ακολουθούν σύντομα σημειώματα για τον Βολς, από τον Μαρσέλ Μπριόν, την σύζυγο Γκρέτι Βολς και τον Ζακ Λασαίν. Η ενότητα κλείνει με ένα εκτενές δοκίμιο για το έργο και τη ζωή του, από τον ίδιο τον Γονατά. Το πιο ενδιαφέρον σημείο είναι η ιδέα ενός μικροσκοπικού τσίρκου που θα αποτελείται από ψύλλους, γνωστού και ως "Τσίρκο Βολς", το οποίο μεταδίδεται ζωντανά από γιγαντοοθόνες με ταυτόχρονη λήψη και αναμετάδοση. Προφητικό και άκρως φιλόδοξο. Παρόλο που τα πενιχρά οικονομικά του δεν του επέτρεψαν να το πραγματοποιήσει, το ιδιόρρυθμο αυτό σώου προείδε το μέλλον της τηλεόρασης και του διαδικτυακού κινηματογράφου.

Σαν επιστέγασμα όλων αυτών, ακολουθεί μια σειρά από σκίτσα αφηρημένα που πλησιάζουν το 'συγκεκριμένο' με ειρωνική διάθεση. Και ο κύκλος κλείνει με κολάζ και φωτογραφίες, νεκρές φύσεις και πορτραίτα, που επεκτείνουν αυτήν την άφατη ευχαρίστηση και την διάθεση για παιχνίδι και περιπαιχτικά σχόλια. "Δεν ξέρω τι κάνω [άνω τελεία] είμαι μια αμοιβάδα. Το μόνο που ξέρω είναι ότι πάω για ύπνο κάθε μέρα στις πέντε το πρωί. Αγαπώ τον Louis Armstrong, την κινέζικη φιλοσοφία και το τσίρκο" λέει ο ίδιος, λίγα χρόνια πριν το θάνατό του.

Κι όταν θαυμάσετε και την τελευταία 'εξτρεμιστική' του πράξη, την εξωτική καλλονή που σας θωρεί ατρόμητη, τότε γυρίστε πάλι στο σκίτσο του εξωφύλλου, σ' αυτόν τον πρόχειρα καθισμένο [και σκιτσαρισμένο] σχεδιαστή που σκέφτεται πιο θάναι το επόμενο ταξίδι του. Με την λάμπα των ιδεών σαν επιφοίτηση πάνω απ' το κεφάλι του.

"Η πείρα πως όλα είναι ανεξήγητα οδηγεί στο όνειρο" λέει ο Γονατάς με τα λόγια του Βολς.

ΥΓ: "Ένα τόσο δα μικρό φυλλαράκι μπορεί να κλείνει μέσα το σύμπαν" αφιερωμένο στην Πηνελόπη.