23ο ΦΝτΘ: Μάρτιαι ειδοί

Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή. Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις, τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.

Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια· έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις, τότε κυρίως πρόσεξε σαν βγεις στον δρόμον έξω, εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία, αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο κανένας Αρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα, και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα, είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν», μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις τους διαφόρους που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις (τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις τα σοβαρά γραφόμενα του Αρτεμιδώρου.
[Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, 1911]

Το πρώτο μέρος του 23ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έλαβε τέλος. Οι 50 ταινίες του, απλωμένες σε τρία αφιερωματικά τμήματα, ήταν διαθέσιμες για όλο το χρονικό διάστημα διεξαγωγής του και είχαν 88% πληρότητα θέασης, λέει το δελτίο τύπου. Είναι αυτό αρνητικό; Πρέπει να προβληματίσει τους καλλιτεχνικούς υπεύθυνους; Είναι ευχαριστημένοι από την πανελληνία ανταπόκριση;

Ένας πρόχειρος απολογισμός δείχνει ότι μας έλειψαν σίγουρα τα βαλκανικά ντοκιμαντέρ. Κι αυτό είναι πλήγμα για το κύρος του Φεστιβάλ ιδιαίτερα τώρα που οι βαλκάνιοι δημιουργοί τους διακρίνονται σε παγκόσμια κλίμακα. Από την άλλη, μας αποζημίωσαν και με το παραπάνω οι ντοκιμαντερίστριες, τολμηρές και ασυμβίβαστες κι όχι μόνον οι διάσημες [Πίργιο Χονκασάλο, Σαντάλ Ακερμάν].

Χωροταξικά, το πιο κοντινό ντοκιμαντέρ που μου έκανε αίσθηση είναι Οι μητέρες της [από την αντιφατική Ουγγαρία] των Άσια Ντερ και Σάρι Χαραγκόνικς. Δυο γυναίκες, ζευγάρι, αποφασίζουν να υιοθετήσουν αλλά το καθεστώς δεν θέλει τέτοιες «αφύσικες» οικογένειες. Η Βιράγκ είναι πολιτικός και ακτιβίστρια, η Νόρα είναι τραγουδοποιός και μπασίστρια [στους FAMU που ακούγονται καλοί]. Στη ζωή τους θα μπει ένα ζουζουνάκι [η Μελίσσα]. Αρχικά θα γίνουν η μαμά και η μαμάκα της, μετά η μαμά η μπαμπά και μετά η χώρα δεν μπορεί πια να τους σηκώσει και θα πάρουν των ομματιών τους.

Μουσικά το πιο αναπάντεχο ντοκιμαντέρ ήρθε από το μακρινό παρελθόν. Είναι τα Ταξίδια στο Κονγκό [1927] που κατέγραψε ο Αλεγκρέ επί μια διετία. Οι Μαρκ Αλεγκρέ και Αντρέ Ζιντ επισκέφτηκαν «όλα τα Κονγκά» και γνώρισαν κι έζησαν από κοντά τις άγριες αλλά φιλικές φυλές τους. Ο δεύτερος υπήρξε η παρακινητήριος δύναμη και αυτός που στόλισε το οπτικό υλικό με σχόλια και παρατηρήσεις που διαβάζουμε και ρουφάμε άπληστα από τις κάρτες των μεσότιτλων. Η μουσική του Mauro Coceano που συνοδεύει τις βωβές εικόνες είναι πρωτοποριακή, φρέσκια και τραμπαλίζει έξοχα μεταξύ συμφωνικής και ανατατικής τζαζ με διάσπαρτες αβανγκάρντ πινελιές να διανθίζουν τις αυτοσχεδιαστικές ορέξεις των εκτελεστών.

Ετέρα μουσική έκπληξη αποτέλεσε ο Ύμνος του δάσους για μικρές κυρίες [2019] της Σάρα Μποναβεντούρα. Λιλιπούτιες εκκολαπτόμενες εξερευνήτριες κινούνται ανάμεσα στα δέντρα ως ξωτικά και νάνοι. Ο ύμνος αναφέρεται στο παρθένο γι’ αυτές δάσος και στα τέσσερα στοιχεία: Γη, αέρας, φωτιά, νερό. Ζητούμενο είναι η πεμπτουσία του παιχνιδιού και της συνέργειας με τη μητέρα Φύση. Μικρές περιπλανήσεις, ζωάκια νεκρά και σκίτσα ζωντανά, πάνε-έρχονται, σέρνονται-πετούν, ονειροβατούν. Η μουσική λειτουργεί ως ένα μάντρα που ακολουθεί τον ρυθμό αυτού του τελετουργικού μύησης.

Την παράσταση όμως έκλεψαν οι ισλανδοί Hatari με Το τραγούδι του μίσους, της Άννα Χίλντουρ. Πολιτικοποιημένο ποπ γκρουπ με προκλητικές σ/μ στολές κι από κάτω φορεμένες τις παλαιστινιακές σημαίες, στη Γιουροβίζιον του 2019 στο Τελ Αβίβ. Τόλμη και γοητεία σε έναν διαγωνισμό που δεν έχει μαύρο χιούμορ ούτε ιερό ούτε όσιο. Σε μια χώρα που [εσχάτως] εμβολίασε «όλους τους κατοίκους» εκτός από του Παλαιστίνιους και τους Βεδουίνους. Η απόλυτη ανατροπή του «love will prevail». Το μίσος ζει κι επικρατεί.

Μουσικό ταξίδι θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το αλά Τέρενς Ντέιβις ελεγείο του Λίβερπουλ, Για τον χρόνο και την πόλη [2008]. Όμως τα ψαγμένα κείμενα, το δραματικό ύφος του διανοούμενου σκηνοθέτη και η προσωπική του εξομολογητική κατάθεση ψυχής βαραίνουν το κλίμα. Μας απομακρύνουν από τους ευχάριστους ρυθμούς [The Swinging Blue Jeans, The Hollies, The Spinners, Peggy Lee, Benny Goodman και την ορχήστρα του] και μας οδηγούν στα μελαγχολικά άδυτα της ανθρώπινης ύπαρξης [Λιστ, Χέντελ, Τάβερνερ, Μάλερ, Μπραμς, Φορέ].

Σε τόνο προσωπικό και εξομολογητικό ακροβατεί και η ιρανή Φιρουζέ Χοζροβανί στο Ραδιογράφημα μιας οικογένειας. Μοντάρει τις σκισμένες φωτογραφίες της μαμάς και της μνήμης, την ανομοιογένεια της οικογένειάς της, τις ελευθερίες που θυσίασε ο ραδιολόγος μπαμπάς της. Τι Λοζάνη τι Τεχεράνη, πάρτι η μια και χτύπα την άλλη. Το κενό του συγγραφέα Πάολο Κονιέτι, ετών 40, προσπαθεί να γεμίσει ο Ανοιχτός Βορράς του συνοδοιπόρου Ντάριο Ακοτσέλα. Ταξιδεύουν στην άγρια φύση τους με οδηγούς τους Τζακ Λόντον, Χέρμαν Μέλβιλ, Χέμινγουέι, Θορό, Κάρβερ, Άλις Μάνρο και Άλεξ Μακάντλες.

Ταξίδι ζωής κι ελευθερίας Το σάλτο του λιθουανού ασυρματιστή Κουντίρκα, ιστορημένο με τον φακό της Γκίντρε Ζικάιτε. Το άλμα του Ατλαντικού τον έστειλε σε γκούλαγκ και η ανύποπτη βάφτιση της ανεξάρτητης μάνας τον ανέστησε, αγνώστου πατρός, κάνοντάς τον ανέλπιστα διάσημο. Αληθινό σενάριο που ξεπέρασε κάθε φαντασία. Αφάνταστη περιπέτεια κι αυτή που αφηγείται ο κοτσονάτος χιλιανός Μυστικός πράκτορας της Μάιτε Αλμπέρντι. Η κατασκοπεία του εντός οίκου ευγηρίας αποκαλύπτει άλλα απ’ αυτά που περιμέναμε, στον αντίποδα προκάτ νετφλιξοειδών περιπετειών [Μα φυσικά και (δεν) νοιάζομαι]. Ο 83χρονος Σάρχιο όχι μόνο νοιάζεται πραγματικά, αλλά κερδίζει το φιλοθεάμον [Βραβείο Κοινού του 23ου ΦΝτΘ] και το ακαδημαϊκό κοινό [υποψήφιο ξενόγλωσσου Όσκαρ].

Τρία πορτρέτα σε μια συσκευασία χωράει ο Λευκός θόρυβος του πρωτοεμφανιζόμενου ερευνητή δημοσιογράφου Ντάνιελ Λομπρόζο. Η ακροδεξιά των ηνωμένων πολιτειών ήταν η βιτρίνα του Τραμπ[άκουλα] και εκπροσωπείται εδώ από τρεις τρολ-τραμπούκους των μέσων κοινωνικής και δημαγωγικής πολιτικής δικτύωσης. Άνθρωποι που θυσίασαν στον βωμό της εξουσίας και πλήρωσαν το τίμημα της ματαιοδοξίας τους.

Τελευταίο άφησα το κερασάκι στο νόημα της ζωής, τον φόβο του τερματοφύλακα πριν από τα πέναλτι. Πρόκειται για το Νυχτερινό οδοιπορικό του Τζανφράνκο Ρόσι στο θέλω-να-γίνω-ανεξάρτητο-κράτος αυτόνομο Κουρδιστάν, εν μέσω Λιβάνου, Συρίας, Ιράκ, εν τη [με το συμπάθιο, μια τόοοσο μακρινή] απουσία του χαλίφη-που-θέλει-να-γίνει-Κεμάλ. Ο καθημερινός αγώνας επιβίωσης είναι αγωνιώδης, αγωνιστικός, ακαταγώνιστος, ακατάπαυστος.

Στον μικρομηκάδικο στίβο εντυπωσίασε η «βιομηχανική» μεσοπολεμική Νυχτερινή αλληλογραφία. Τρεχάτο μοντάζ σε ρυθμούς αμαξοστοιχίας, ηχητική πανδαισία αλά Μπέντζαμιν Μπρίτεν, σοσιαλιστικές νότες και τήρηση του κοινωνικού συμβολαίου με βρετανική ευλάβεια. Στην αυγή την νέας χιλιετίας δυο πρωτοπόροι σκηνοθέτες του ανατολικού μπλοκ σπάνε τους κώδικες αναμονής [Στάση λεωφορείου, Ο σταθμός του τρένου]. Στο σήμερα, στο τώρα και το παρόν του μέλλοντος, μάς ξεναγούν ένας Ιππόκαμπος, Μια παρέμβαση κι ένα κουρείο εφήβων πολύ NextGen [Τριμάροντας την κουβέντα], όπου ο πιο μικρός σκονιάζει όλους τους μεγαλύτερούς του.

«Ραντεβού το καλοκαίρι!» [24/06 - 04/07] μας δίνει το δεύτερο μέρος της 23ης διοργάνωσης και μας υπόσχεται δια ζώσης προβολές. Προσοχή όμως, μείνετε ασφαλείς και προετοιμαστείτε ψυχολογικά, διότι ειδούς δεν έχει μόνον ο Μάρτης.

Η βασική ενδεκάδα

Νυχτερινό /Notturno [2020 Ιταλία /Γαλλία /Γερμανία, 100λ] Gianfranco Rosi
Ανοιχτός Βορράς /Sogni di Grande Nord /Big North [2020 Ιταλία, 80λ] Dario Acocella
Για τον χρόνο και την πόλη /of time and the city [2008 ΗΒ, 77λ] Terence Davies
Οι μητέρες της /Anyáim története /Her Mothers [2020 Ουγγαρία, 75λ] Asia Dér, Sara Haragonics
Ταξίδια στο Κονγκό /Voyage au Congo /Travels in the Congo [1927 Γαλλία, 117λ] Marc Allégret
Ύμνος του δάσους για μικρές κυρίες /Forest Hymn for Little Girls [2019 ΗΠ, 73λ] Sara Bonaventura
Το τραγούδι του μίσους /A Song Called Hate [2020 Ισλανδία, 90λ] Anna Hildur Hildibrandsdottir
Ραδιογράφημα μιας οικογένειας /Radiograph of a Family [2020 Νορβηγία /Ιράν /Ελβετία, 80λ] Firouzeh Khosrovani
Το σάλτο /The Jump [2020 Λιθουανία /Λετονία /Γαλλία, 85λ] Giedre Zickyte
Λευκός θόρυβος /White Noise [2020 ΗΠ, 95λ] Daniel Lombroso
Μυστικός πράκτορας /El agente topo /The Mole Agent [2020 Χιλή /Ολλανδία /Ισπανία /Γερμανία /ΗΠ, 90λ] Maite Alberdi

Τα μικρά που δεν είναι καθόλου τσικό

Ιππόκαμπος /Seepferdchen /Seahorse [2020 Γερμανία, 16λ] Nele Dehnenkamp
Τριμάροντας την κουβέντα /On fait salon /Cut the Chit Chat [2019 Γαλλία, 27λ] Léa Forest
Μια παρέμβαση /An Intermission [2020 ΗΒ, 22λ] Edwin Mingard
Στάση λεωφορείου /Beket /The Bus Stop [2000 Κιργισία, 27λ] Aktan Arym Kubat (Abdykalikov), Ernest Abdyjaparov
Ο σταθμός του τρένου /Polustanok /The Train Stop /The Halt [2000 Ρωσία, 24λ] Sergei Loznitsa
Νυχτερινή αλληλογραφία /Νυχτερινό ταχυδρομείο /Night Mail /West Highland [1936 ΗΒ, 24λ] Harry Watt, Basil Charles Wright