43ο ΦΚΘ: τ' αγαπημένα μου

Πολύ - μα πολύ - ευχαριστημένος είμαι και φέτος από το Φεστιβάλ. Οι σαράντα καλές ταινίες είναι ένα σημάδι καλών επιλογών και αξιοσύνης των ανθρώπων που τις έκαναν. Ασυζητητί το πιο ενδιαφέρον τμήμα ήταν και πάλι οι Νέοι Ορίζοντες [22 από τις 40]. Ο κύριος Εϊπίδης μας ταξίδεψε σε φευγάτες ατραπούς και στ' ανταριασμένα ρεύματα του νέου αιώνα. Έχω τις αίσθηση ότι οι θεατές ήταν φέτος περισσότεροι αλλά δεν έχω τα ανάλογα αριθμητικά δεδομένα για να το επιβεβαιώσω. Εννοώ φυσικά τους Νέους Ορίζοντες κι όχι το σύνολο των ταινιών. Γεγονός είναι πάντως, ότι πολλές προβολές ήταν φίσκα, με τα εισιτήριά του να έχουν εξαντληθεί από τις προηγούμενες μέρες. Το απόλυτο ρεκόρ έκανε για άλλη μια φορά ο Νίκος Νικολαϊδης, βοηθούντος και του πρωταγωνιστή Γιάννη Αγγελάκα. Οι προβολές της ταινίας του "Ο χαμένος τα παίρνει όλα" 'ξεπούλησαν' τρεις μέρες πριν. Ακόμη και αυτή της Δευτέρας 18 Νοεμβρίου στις 12.00 το μεσημέρι ήταν εξαντλημένη από το Σάββατο.

Η συναυλία των Pan Sonic ήταν μια μοναδική αποκάλυψη των αναζητήσεων μιας νέας, ανήσυχης γενιάς μουσικών. Με ενθουσίασε και με γέμισε αισιοδοξία για το μέλλον της π[ει]ραγματικής μουσικής. Ελέκτρο χάρντκορ, φιούζιον μελωδικός θόρυβος, ποπ μεταβιομηχανικές βαριάντες, ρυθμοί διαστημικοί - καθαρόαιμα σπέισκραφτς. Η κυτταρική απορρόφηση παλμών λειτούργησε εξίσου έντονα προς τις ταλαντώσεις των ακουστικών μας πόρων. Αντιθέτως το e-magic υπήρξε μια πικρή απογοήτευση. Χαρακτηρίστηκε από οργανωτική προχειρότητα και σημαδεύτηκε από την απειρία των ανθρώπων που το ανέλαβαν. Όσο θετική ήταν η προβολή του από τα μμε, άλλο τόσο κι ακόμη περισσότερο αποθετική αποδείχθηκε η εκτέλεσή του. Θέλω να πιστεύω ότι θ' αλλάξει πορεία και θ' αναδιοργανωθεί. Για το καλό όλων.

Φυσικά οι ταινίες έχουν τη μερίδα του λέοντος. Και ο λέων απεδείχθη πως ήταν [όπως αναμενόταν] ο ούγγρος εργο-μαϊστορας Μπέλα Ταρ. Ιδιαίτερα ξεχώρισα τον πρωτόλειο "Αουτσάιντερ" (1980) που έκανε σε ηλικία 23 ετών, ένα έργο γεμάτο καταραμένους κασσαβετιανούς αντι-ήρωες, 'ορφανούς ξένους', ανέφικτες προθέσεις και σπαράγματα ενός κόσμου βουτηγμένου σε μια ύποπτη καταχνιά. Η καταχνιά πυκνώνει κι η ορατότητα πέφτει δραματικά στο ταρκοφσκικό "Κολαστήριο" (1987) που αγγίζει μεθυστικά τα όρια του φανταστικού και χάνεται στην ομίχλη. Δυστυχώς δεν ευτύχησα να δω το εφταμισάωρο "Satantango" με τις δώδεκα βηματικές πράξεις του ταγκό. Έξι μπρος και έξι πίσω. Απόλαυσα όμως το ύπατο αριστούργημά του, "Τις αρμονίες του Werkmeister" (2000) όπου έφερε για άλλη μια τελευταία φορά αντιμέτωπο τον άνθρωπο με τη φύση του.

Η μεγάλη όμως έκπληξη ήταν ο ιταλός συγγραφέας και δημιουργός Αουρέλιο Γκριμάλντι. Τόσο σεμνός, τόσο χαμηλότονος, τόσο προσεκτικά και μελετημένα διακριτικός, ώστε δεν απορείς καθόλου πως έχει περάσει ως τώρα απαρατήρητος. Παθιασμένος με τον δάσκαλο Παζολίνι, έχτισε αργά και μεθοδικά μια ολόκληρη μυθοπλασία γύρω από την ζωή και το έργο του. Ο "Νερόλιο" (1996) εστιάζει στα τελευταία χρόνια του ξεπεσμένου πια Πιέρ Πάολο, ενώ "Ο κόσμος του έρωτα" (2002) μας ξεναγεί στην πρώτη και ευτυχέστερη περίοδό του. "Οι πουτάνες" (1994) είναι μια εισαγωγή στο κόσμο του μεγάλου παρακμιακού ποιητή, ενώ η "Ρόζα Φουντσέκα" (2002) αποτελεί φυσική συνέχεια και μια υποδειγματική μεταγραφή του "Μάμα Ρόμα".

Υπεράνω όλων η κάθοδος του Ακλά στα θειαφορυχεία της Φλοριστέλα (Ο Άκλα στα βάθη της γης, 1992), μια ταπεινή εικαστική δημιουργία, με νεορεαλιστικές προεκτάσεις και επιρροές από τον Ντε Σίκα και τον Καραβάτζιο. Με εκπληκτικά σύνθετα κάδρα, αξιοζήλευτες ζωγραφικές συνθέσεις, με απλότητα αφοπλιστική και καθηλωτική, πρόσωπα αδρά, αγνά και χαραγμένα από τον μόχθο. Με διαβρωτική χαυνωτική οικειότητα και απόλυτη συνύπαρξη του αυθορμητισμού και της σκηνοθετικής ηγεσίας. Το μέγα μυστικό του είναι η ισχυρή αφηγηματική δομή των σεναρίων του και οι λογοτεχνικές καταβολές τους, που τον ανέδειξαν σε ήπια δύναμη, σε έναν δεύτερο κρυφό άσσο [μαζί με τον Μορέτι] στο μανίκι μιας ξερικής πια ιταλικής κινηματογραφίας.

Εξίσου σημαντικός και καταλυτικός [κατά το ήμισυ] υπήρξε και ο μεξικάνος Χάιμε Ουμπέρτο Ερμοσίγιο. Τρεις από τις ταινίες του της μινιμαλιστικής περιόδου 1989-92 μου αποκάλυψαν έναν ευαίσθητο, ώριμο όσο και ρηξικέλευθο δημιουργό, σκληρό και τρυφερό, ρεαλιστή και υπερβατικό, απογειωτικό κι ανατρεπτικό. Πρώτα με τα υπερ-χαμηλού προϋπολιγισμού "Μυστικά στο μπάνιο" (1989) όπου παραδίδει μαθήματα απόλυτης οικονομίας και όπου η έλλειψη πόρων γεννά ιδέες και ευρήματα ιδιοφυή. Με μοναδικό εφόδιο μια κάμερα πίσω απ' τον καθρέφτη του μπάνιου, πραγματοποιεί καθολική εισβολή στα οικογενειακά πάθη μιας παραπαίουσας αστικής φαμίλιας, διεκτραγωδώντας με ωμό ρεαλισμό την ένδεια και την παρακμή των θεσμών. Με το ίδιο πνεύμα οικονομίας και έμπνευσης είναι διαποτισμένα και τα δύο επόμενα φιλμ, "Το μάθημα" (1990) και "Το απαγορευμένο μάθημα" (1992), που λειτουργούν ως μια φυσική αλληλουχία, ξεσκεπάζοντας τα ανομολόγητα μύχια αισθήματα μιας καλοβαλμένης αυτή τη φορά οικογένειας.

Οι παλιοί μας γνωστοί πήγαν ακόμη μακρύτερα. Οι "Κούκλες" (Dolls, 2002) φανέρωσαν έναν ωριμότερο και ποιητικότερο Takeshi Kitano. Κι έναν Joe Hisaishi μινιμαλιστή και μουσικό αριβίστα. Η "Παρασκευή βράδυ" (Vendredi Soir, 2002) κατάφερε με δυο μόνο πρόσωπα να δικαιώσει την ασφυκτικά γοητευτική και πάντα οριακή Claire Denis. Η "Λίλια για πάντα" (Lilja 4-ever, 2002) μας επιβεβαίωσε το τάλαντο του Lukas Moodysson και της μικρής πρωταγωνίστριας των "Αδερφών" (Sestry, 2001, του αδικοχαμένου Σεργκέι Μποντρόφ υιού). Ενώ ο Valeriy Todorovskiy μας έφερε αντιμέτωπους με την μετά θάνατον αλήθεια του "Εραστή" (Lyubovnik, 2002), παίζοντας συναισθηματικά σε όλα τα ταμπλό και ακροβατώντας τέλεια με τις ερμηνείες των ηθοποιών του. Κι όλες τους με γοήτευσαν γιατί κινήθηκαν ανάμεσα στα περιθώρια, εκεί που χωράνε οι αληθινές διαστάσεις των σχέσεων.

Φέτος όμως είχαμε και πολύ καλά δείγματα από τις 'ελπίδες' του νέου σινεμά. Πιο πρωτότυπος και ανατρεπτικός όλων ο ούγγρος Gyorgy Palfi με το "Χακλ" (Hukkle, 2002). Έκανε μια ταινία-ύμνο στις λεπτομέρειες, στις μικρές ηδονοβλεπτικές χαρές, στις διαφορές και στα ασήμαντα, που σημαίνουν τα πάντα. Μια ταινία χωρίς καμιά ανθρώπινη λαλιά, παρά μόνο τα τραγουδιστικά τσιτάτα του τέλους. Ο τίτλος υποδηλώνει τον χρόνιο λόξιγκα του παππού που περιμένει υπομονετικά στο παγκάκι ώσπου να τελειώσει η ταινία. Σταματάει προσωρινά όταν περνάει το αεροπλάνο. Ο λόξιγκας βλάπτει σοβαρά την υγεία των άλλων, διότι οι κηφήνες πρέπει να θανατώνονται. Σας φαίνεται τρελό αλλά όταν θα τη δείτε θα με δικαιώσετε που δεν σας αποκάλυψα περισσότερα. Με άφησε κυριολεκτικά άφωνο, με καταγοήτευσε και μου θύμισε έντονα τις βελγικές ταινίες μικρού μήκους με το θανατηφόρο χιούμορ τους.

Μες στην καρδιά μου βρέθηκε και το "K" (2002) του πέρση Shoja Azari, που ζει από χρόνια στην αμερική μαζί με τη σύζυγό του, την βιντεο-καλλιτέχνιδα και φωτογράφο Shirin Neshat. Τι απίθανο ζευγάρι κι αυτό. Τα φιλμάκια της Νεσάτ τα είδαμε κι αυτά φέτος και μας εντυπωσίασαν εξίσου. Ο Αζάρι όμως τόλμησε και πέτυχε να μεταγράψει τον Κάφκα στην έρημο του Μαρόκου. Κατάφερε να συνέξει χαλαρά τρία διηγήματα του μεγάλου 'παλαιού των ημερών' και να φτιάξει μια ασπρόμαυρη υπερ-αλληγορία με σουπρεματική φωτογραφία. Κατέφερε να δημιουργήσει καφκική κλειστοφοβική ατμόσφαιρα με φόντο την έρημο. Πέτυχε κάτι που θα ζήλευαν πολλοί ομότεχνοί του. Έκανε το πρώτο του σκηνοθετικό αριστούργημα.

Η ρώσικη σχολή είχε κι άλλον επάξιο εκπρόσωπο. "Ο κούκος" (Kukushka, 2002) του Aleksandr Rogozhkin κατάφερε να ακροπατήσει σε τρεις διαφορετικές γλώσσες (φιλανδικά, λαπωνικά και ρωσικά), να διασταυρώσει τις ζωές τριών εκπροσώπων τους [δυο ανδρών πολεμιστών και μιας γυναίκας αγρότισσας], να χαρίσει γέλιο και να περάσει τον προβληματισμό του. Η βαβέλ είναι προτιμότερη από οποιονδήποτε πόλεμο που είναι εξορισμού άδικος. Ξεχώρισαν επίσης δυο ταινίες από τη Γερμανία με απρόσμενα λεπτές και καλοδοσμένες ευαισθησίες. "Είμαι ο πατέρας" (Vater, 2002) του ελβετού Dani Levy που συγκίνησε και άρεσε πολύ. Και "Ο λευκός ήχος" (Das Weisse Rauschen, 2001) του Hanz Weingartner που ξεπέρασε τις κλασικές αντιλήψεις περί θεραπείας και πρότεινε μια αυτοπροσδιοριστική λύση, υπό την επήρεια των αφρισμένων κυμάτων.

Η ιρανική σχολή έχει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τη γυναίκα. Οι "Γυναικείες φυλακές" (Zendan-e zanan, 2002) της Manijeh Hekmat γυρίστηκαν σε διάστημα πέντε ετών, σε πραγματικές φυλακές, με πολλές τροφίμους συμμετέχουσες, και με εκπληκτική φωτογραφία από τον Νταριούς Αγιαρί. Η σπαραχτική "Είμαι η Ταρανέ, ετών 15" (Man, Taraneh, panzdah sal daram, 2002) του Rasul Sadr-Ameli παρεκτρέπεται μέχρι το μελό, αλλά δείχνει έξυπνα το πρόσωπο μιας δήθεν επικουρικής κοινωνίας που μεθοδεύει λύσεις ανάξιες των γυναικών και 'βοηθάει' τις ανύπαντρες μητέρες να απολέσουν και τα ελάχιστα ίχνη αξιοπρέπειας που μπορεί να διαθέτουν.

Η Δανία εξακολουθεί να παράγει ενδιαφέρουσες 'δογματικές' ταινίες. Η τρέλα του έρωτα κι ο έρωτας της τρέλας συνυπάρχουν έτσι ή αλλιώς στα δράματα "Οι λόγοι της Κίρα - Μια ιστορία αγάπης" (En Kaerlighedstorie, 2001) του Ole Christian Madsen και "Σ' αγαπούσα για πάντα" (Elsker dig for evigt, 2002) της Susanne Bier. Αλλά και στις "Μικρές απώλειες" (Sma ulykker, 2001) της Annette Κ. Olesen από το τμήμα Shooting Stars. Σίγουρα κάπου ελλοχεύει ο Μπέργκμαν, αλλά σίγουρα διακρίνονται και οι έξοδοι διαφυγής απ' αυτόν. Σε μοναχική τροχιά, εκτός ορίων, άνευ όρων και λογικής, βάδισε η ανένταχτη βρετανή Bille Eltringham με το "This is not a love song" (Αυτό δεν είν' ερωτικό τραγούδι, 2001). Ο Χάνεκε συνάντησε τον Κεν Λόουτς, αλλά κι δυο χαρήκανε που όλα έγιναν αλλιώς. Η Μπίλε μας φυλάει κι άλλες εκπλήξεις και μας γνέφει να περιμένουμε.

Αυτά από τους πρόσφατους Νέους Ορίζοντες. Από το διαγωνιστικό τμήμα μου άρεσαν επίσης το ανεξάρτητο αμερικανικό "Ρότζερ Ντότζερ" του Dylan Kidd, η ρουμάνικη, μη γραμμική "Δύση" (Occident, 2002) του Cristian Mungiu και το ποιητικότατο και ερωτικότατο "Χαπόν" (Japon, 2002) του μεξικάνου Carlos Reygadas. Από τα εκτός συναγωνισμού ξεχώρισα το "Halbe Treppe" (Grill point, 2001) του Andreas Dresen με την καταπληκτική μουσική των 17 Hippies που δένει τέλεια την μαρμίτα και λύνει και απαλύνει τους πόνους του χωρισμού. Από το ασιατικό πανόραμα με συνεπήραν οι εξωτικοί και μυσταγωγικοί "Ψίθυροι της άμμου" (Pasir berbisik, 2002) της ινδονήσιας Nan T. Achnas και η "Όαση" (O-ah-si-su) του νοτιοκορεάτη Lee Chang-dong, μια ανέλπιστη ερωτική όαση σ' έναν κόσμο πεζό, μονόχνοτο και ομοιόμορφα προβληματικό. Δεν ξεχνώ να αναφέρω και τον ανατρεπτικότατο "Μίσκα" (Mischka, 2002) του επίσης μοναχικού καβαλάρη Jean-Francois Stevenin, που συνεχίζει από κει που κατέβηκαν ο Τατί και ο Μαρσέλ Μαρσώ.

Ο κατάλογός μου περιλαμβάνει

Τέσσερις από τον Bela Tarr
Ο αουτσάιντερ (Szabadgyalog, 1980, 146')
Κολαστήριο (Karhozat, 1988, 116'/120'/126')
Satantango (1994, 450'/445')
Οι αρμονίες του Werckmeister (Werckmeister harmoniak, 2000, 145'/149')

Πέντε από έξι του ιταλού Aurelio Grimaldi
Ο κόσμος του έρωτα (Un Mondo d'amore, Ιταλία, 2002, 86')
Ρόζα Φουντσέκα (Rosa Funzeca, Ιταλία, 2002, 90')
Νερόλιο (Nerolio, Ιταλία, 1996, 82')
Οι πουτάνες (Le Buttane, Ιταλία, 1994, 85')
Ο Άκλα στα βάθη της γης (La Discesa di Acla a Floristella, Ιταλία, 1992, 86')

Τρεις από έξι του μεξικάνου Jaime Humberto Hermosillo
Μυστικά στο μπάνιο (Intimidades de un cuarto de bano, Μεξικό, 1989, 78')
Το μάθημα (La Tarea, Ιράν/Μεξικό, 1990, 85')
Το απαγορευμένο μάθημα (La Tarea prohibida, Μεξικό, 1992, 80')

Τους καταξιωμένους
Κούκλες (Dolls, Ιαπωνία, 2002, 113') του Takeshi Kitano
Παρασκευή βράδυ (Vendredi Soir, Γαλλία, 2002, 90') της Claire Denis
Λίλια για πάντα (Lilja 4-ever, Σουηδία/Δανία, 2002, 109') του Lukas Moodysson
Ο εραστής (Lyubovnik, Ρωσία, 2002, 96'/100') του Valeriy Todorovskiy

Τις πρώτες
Χακλ (Hukkle, Ουγγαρία, 2002, 75') του Gyorgy Palfi
K (K, ΗΠΑ/Μαρόκο/Ιράν, 2002, 84'/85') του Shoja Azari
Ο λευκός ήχος (Das Weisse Rauschen, Γερμανία, 2001, 106') του Hanz Weingartner
Γυναικείες φυλακές (Zendan-e zanan, Ιράν, 2002, 106') της Manijeh Hekmat

Τις δεύτερες
Οι λόγοι της Κίρα - Μια ιστορία αγάπης (En Kaerlighedstorie, Δανία, 2001, 93') του Ole Christian Madsen
This is not a love song (Αυτό δεν είν' ερωτικό τραγούδι, Μεγάλη Βρετανία, 2001, 94') της Bille Eltringham
Ο κούκος (Kukushka, Ρωσία, 2002, 99') του Aleksandr Rogozhkin

Και τις λοιπές
Είμαι η Ταρανέ, ετών 15 (Man, Taraneh, panzdah sal daram, Ιράν, 2002, 110') του Rasul Sadr-Ameli
Σ' αγαπούσα για πάντα (Elsker dig for evigt, Δανία, 2002, 114'/113') της Susanne Bier
Είμαι ο πατέρας (Vater, Γερμανία, 2002, 102') του Dani Levy

Παράθυρο στην Ασία
Όαση (O-ah-si-su, Νότια Κορέα, 2001, 132') του Lee Chang-dong
Ψίθυροι της άμμου (Pasir berbisik, Ινδονησία, 2001, 106') της Nan T. Achnas

Εντός και εκτός διαγωνισμού
Ρότζερ Ντότζερ (Rodger Dodger, 2002, 104') του Dylan Kidd
Δύση (Occident, Ρουμανία, 2002, 99') του Cristian Mungiu
Χαπόν (Japon, Μεξικό-Ισπανία, 2002, 122') του Carlos Reygadas
Halbe Treppe (Grill point, Γερμανία, 2001, 105') του Andreas Dresen
Μίσκα (Mischka, Γαλλία, 2002, 116') του Jean-Francois Stevenin
Μικρές απώλειες (Sma ulykker, Δανία, 2001, 105') της Annette K. Olesen

Ελληνικό πανόραμα
Γύρω γύρω όλοι (90') του Γιάννη Δράκου
Ο βασιλιάς (130') του Νίκου Γραμματικόυ
Θα το [μετα]νιώσεις (100') της Κατερίνας Ευαγγελάκου
Lilly's story (130') του Ροβήρου Μανθούλη
Ο χαμένος τα παίρνει όλα (120') του Νίκου Νικαλαϊδη
Εγκώμιο βραδύτητας (65') του Γιάννη Λεοντάρη

Παραλλαγές στο ίδιο θέμα
Οι Νέοι Ορίζοντες (10+1) του 43ου ΦΚΘ
Οι αρμονίες του αρχιμάστορα Μπέλα Ταρ
Mihaly Vig: οι μουσικές του Μπέλα Ταρ
43ο ΦΚΘ και μια μέρα: βραβεία κρατικά και φρόνιμα
43ο ΦΚΘ: βραβεία διεθνή και καλομοιρασμένα
Ο λόξιγκας συνεχίζεται επ' άπειρον
Οι 17 Χίπηδες έχουν και σελίδα
Και το Σημείο Ψησίματος επίσης
Σ' αγαπούσα για πάντα στο TVropa
Οι λόγοι της Κίρα στο TVropa
Αυτό δεν είν' ερωτικό τραγούδι
Κι άλλες Κούκλες

ΥΓ1: Συγχαρητήρια και στα κορίτσια του γραφείου τύπου για την υποδειγματική ενημέρωση και την σταθερή και απρόσκοπτη ροή της πληροφόρησης μέσω e-mail.

YΓ2: Πολύ καλές και οι εκθέσεις αφίσας της Μελίνας και φωτογραφιών από το Ιράν.

ΥΓ3: Τα βαλκάνια είχαν δυο ενδιαφέρουσες προτάσεις μαύρου χιούμορ: "Filantropica" (Φιλανθρωπία, Ρουμανία-Γαλλία, 2001) του Nae Caranfil και "Mrtav 'ladan" (Κοκαλωμένος, Γιουγκοσλαβία, 2002, 103') του Milorad Milinkovic, αλλά δεν πλησίασαν την ποιότητα των προηγουμένων ετών.

ΥΓ4: Πολύ μου άρεσε και το τρίτο οργασμικό επεισόδιο με τίτλο "Αυτοκρατορία ή η δύναμη είναι το πιο ισχυρό αφροδισιακό του κόσμου" που περιείχε φιλμάκια με πολιτικό περιεχόμενο.

ΥΓ5: Ψάχτε να βρείτε τις μουσικές του Mihaly Vig για τις ταινίες του Μπέλα Ταρ. Αξίζει τον κόπο.

ΥΓ6: Πολύ καλό και το φετινό σιντί της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών [για τρίτη συνεχόμενη χρονιά] με τίτλο "Ο δημιουργός σε πρώτο πλάνο", το οποίο περιλαμβάνει ένα μουσικό θέμα από κάθε ταινία μεγάλου μήκους που διεκδικεί κρατικά βραβεία. Ένας όμορφος θεσμός που προωθεί [χαμηλόφωνα] τις μουσικές και τις ταινίες. Εύγε και πάλι. Και του χρόνου ακόμη καλύτερα. Γιατί όχι και μ' ένα μουσικό σιντί με θέματα από τις μικρού μήκους της Δράμας;