53ο ΦΚΘ: ταινίες χωρίς μάνα, μητέρα, μανούλα, μαμά

Στο παρελθόν 53ο Φεστιβάλ είδα πολλές ταινίες όπου έπαιζε καταλυτικό -διαβρωτικό- ρόλο η απουσία της μητέρας. Στην συντριπτική πλειοψηφία η μαμά έχει πεθάνει και αυτό έχει προκαλέσει αλυσιδωτές αντι-δράσεις που [συνήθως] υφέρπουν ή υποβόσκουν μέχρι την τελική έκρηξη ή την αποκάλυψη μιας διαπλεκόμενα νοσηρής κατάστασης. Η των τοιούτων παθημάτων κάθαρση δεν είναι δεδομένη ούτε καν υποσχόμενη στις περισσότερες εξ αυτών. Η σκληρή πραγματικότητα και τα σενάρια που φτιάχνει η ίδια η ζωή κυριαρχούν.

Σε κάποιες υπάρχει μια έντονη ψυχοπαθογένεια και ψυχοσωματική βία. Το κλασικίζον γουέστερν Το φορτίο του νεκρού του ελληνοεβραίου αμερικανού Τζάρεντ Μοσέ γρήγορα μετατρέπεται σε νεο-νουάρ του μεσημεριού χωρίς επιστροφή. Το τούρκικο βουκολικό Πέρα απ' το λόφο του Εμίν Αλπέρ κρύβει πίσω από το κυνήγι φαντασμάτων ένα ανομολόγητο μυστικό που κατατρύχει τη μοναδική γυναίκα της οικογένειας, μια νύφη "για όλες τις δουλειές".

Ο ιρανός υπέρβαρος Παρβίζ του Ματζίντ Μπαρζεγκάρ ξεχειλίζει από οργή και οδηγείται σε ακραίες πράξεις τρόμου μετά την υποκατάσταση της μητέρας και την εξορία του από το σπίτι. Για να καταλήξει στρεβλά σε αυτό που έπρεπε να κάνουν φυσιολογικά πατέρας [το κεφάλι του ψαριού] και γιος μιας εξαρχής. Απουσία κατανόησης και ουσιαστικής επαφής και στη σχέση κόρης-πατέρα στο μεξικάνικο αστικό θρίλερ [αλά Ριπστάιν] Μετά τη Λουτσία του Μισέλ Φράνκο, οδηγεί την κόρη σε λαβύρινθο εξευτελισμών σε μια υπόθεση εθελότυφλων ενηλίκων που θυμίζει αυτήν του μικρού Άλεξ εκ Βεροίας.

Τα ψυχολογικά κενά αποκαλύπτονται σε ήπιο κλίμα σε μια δεύτερη κατηγορία ταινιών. Ο θάνατος μιας γυναίκας φέρνει στην επιφάνεια τις φοβίες του άτυχου φορτηγατζή στο Καμιόνι του καναδού Ραφαέλ Ουεγιέ. Οι δυο του γιοι επιστρέφουν σε μια προσπάθεια αναβίωσης οικογενειακών δεσμών που έσπρωξε στο χρονοντούλαπο ο θάνατος της μητέρας. Στην κλειστοφοβική Νύχτα σιωπής ο τούρκος σκηνοθέτης Ρείς Τσελίκ μεταμορφώνει μια γαμήλια νύχτα της Χαλιμάς σε εξομολόγηση μπροστά στον καθρέφτη της βασανισμένης ψυχής του μητροκτόνου θύτη-θύματος. Στο τελικό πλάνο χαράζει η μέρα στο χιονισμένο, κατάλευκα ντυμένο, "αθώο" χωριό.

Τα φαινόμενα απατούν συνεχώς. Στη διαγωνιστική Μούχλα του Αλί Αϊντίν η μητέρα δεν είναι ούτε καν σκιά [παρόλη την επίδραση του Γιλμάζ Γκιουνέι]. Ο πεισματάρης πατέρας αναζητεί τον εξαφανισμένο γιο μέχρι να βρει το άλλο μισό της αλήθειας. Απατηλές καταστάσεις δημιουργούνται κι όταν Οι μικρές μας διαφορές δεν είναι τελικά και τόσο αμελητέες. Η γαλλοθρεμμένη βερολινέζα Σιλβί Μισέλ μπλέκει αλτμαν-ικά σε έναν κύκλο παρεξηγήσεων, εκμεταλλευόμενη τη διάσταση της μητέρας σε δυο οικογένειες που εφάπτονται αλλά δεν συνεννοούνται.

Κολοφώνας λεπτεπίλεπτων συναισθηματικών διακυμάνσεων και το ορθόδοξο ισραηλίτικο Fill the void της Ράμα Μπερστάιν όπου ο θάνατος μιας νεαρής εγκύου μέλλουσας μαμάς τροφοδοτεί ένα υπόγειο μητριαρχικό πλέγμα αποφασιστικών μηχανισμών σε μια φασίζουσα κοινωνία [με ιδιαίτερα σχόλια στο δίπολο φασίζω-αποφασίζω].

Υπάρχει και η μεταφυσική πλευρά της απουσίας. Στο πολλαπλά σημαίνον και σημαινόμενο Μισοφέγγαρο ο [ακόμη δοκιμαζόμενος] κούρδος Μπαχμάν Γκομπαντί μεταφέρει στον ουρανό έναν, περιφερόμενο στα σύνορα φθοράς και αφθαρσίας, μουσικό θίασο δέκα γιων κι ενός υπέργηρου πατέρα ο οποίος βλέπει, ζωντανός ακόμη, το όραμα της θεϊκής γαίας Γκολσιφτέ Φαραχανί. Στο διαγωνιζόμενο Νοτιοδυτικά του βραζιλιάνου Εντουάρντο Νούνες η πεθαμένη καταδικασμένη μητέρα περιφέρεται ως στοιχειό σε παράλληλους κύκλους ζωής μέχρι να δικαιωθεί η ψυχούλα της.

Σαν σε όνειρο βλέπει ο Μιγκέλ Γκομές την αποικιοκρατική ιστορία της Πορτογαλίας μέσα από την επιθανάτια επιθυμία και την προσωπική διαδρομή [δια της απουσίας] μιας γηραιάς μητέρας [οι πεσοϊστές έχουν πολλή δουλειά εδώ]. Στον αντίποδα όλων η εικονοκλαστική Κλειδαρότρυπα του καναδού Γκάι Μάντιν που κιβωτίζει μέχρι τελικής πτώσεως των θεατών την ιστορία μιας ετοιμοθάνατης μητέρας [ουσιαστικά απούσας] σε έναν κόσμο εφιαλτικών σ/μ ονειρώξεων.

Στον πόλεμο χάνονται και οι δυο γονείς, λέγεται η επόμενη κατηγορία. Τα παιδιά του Σαράγιεβο [της Αίντα Μπέγκιτς], Τα παιδιά του πολέμου [της Κέιτ Σόρτλαντ] και Η Μάγισσα του πολέμου [του καναδοκογκολέζου Κιμ Νουέν] παρότι περιγράφουν διαφορετικές εποχές η καθεμιά, στην ουσία εστιάζουν στο ίδιο θέμα: κάποιο κορίτσι [το μεγαλύτερο] πρέπει να επωμιστεί το μητριαρχικό ρόλο σε τρυφερή ηλικία. Πιο απαισιόδοξος ο μετρ Γκόραν Πασκάλιεβιτς ψάχνει μάταια σαν το Διογένη με το φανάρι, Με το φως της ημέρας, για ομαδικό πνεύμα, αλληλεγγύη, δικαιοσύνη και γαλήνη. Πίσω από τους λόφους ο, επίσης απελπισμένος, ρουμάνος ρεβιζιονιστής Κριστιάν Μουντζίου αναζητεί τα αίτια της ανθρώπινης ματαιοδοξίας με τη δύναμη της πίστης ενός άπιστου.

Ειδική κατηγορία ο έλλην Κώστας Ζάπας κι ο ισραηλινός Λιόρ Σαμρίζ των Νυχτερινών Εικόνων. Η Τελευταία Πορνοταινία του πρώτου θα μπορούσε να είναι ένα σύγχρονο ακυρωμένο οιδιπόδειο πατέρα-κόρης. Η ανταρσία της Κόκκινης Μαρίας [που ακούει Κάλλας] είναι μια ερμαφρόδιτη υιοθεσία ενός τραβεστί σε ρόλο δίπολο. Ο Σαμρίζ οδηγεί βιβλικά τη σχέση πατέρα-γιου [μητέρας θανούσης] στους Καθρέφτες για Πρίγκιπες. "Είπαν στον πατέρα μου πως ήμουν νεκρός. Αλλά δεν ήμουν. Πήραν το αίμα μου. Του τό 'δωσαν. Του τό 'δειξαν. Τον ρώτησαν: "Είναι αυτό το αίμα του γιου σου;" Κι ο πατέρας μου κοίταξε το αίμα· και είπε: "Αυτό είναι το αίμα του γιου μου"".

Κάποιες λίγες ταινίες ποντάρουν σε μια αυτο-κάθαρση ψυχαγωγική. Δεν είμαι χίπστερ, δεν είμαι χαβαλές διασκεδαστής, δεν είμαι δήθεν, δεν λέω ποτέ ότι "κάνω τέχνη"... φωνάζει σιγαλά ο ανεξάρτητος Ντέστιν Ντάνιελ Κρέτον. Σα μια οικογένεια που συγκροτείται σε σώμα [στο περιθώριο της καλλιτεχνικής ελευθερίας] για να σκορπίσει τις στάχτες του παρελθόντος και να ατενίσει τη θάλασσα του σήμερα.

Δύσκολες αλήθειες εξηγεί στα παιδιά Το αγόρι και η καλιακούδα του ιπτάμενου ολλανδού Μπάουντεβάιν Κόολε. Για την απώλεια, την ελευθερία, τη φύση, τη συμφιλίωση μαζί τους. Αντίθετα ο ευρηματικός Κόρι Μακ Άμπι κάνει μπέιμπι σίτινγκ και θεατρικό παιχνίδι στα παιδιά του γυρίζοντας την ταινία δρόμου Η Κρέιζι και ο Θιφ [οκτώ και δύο ετών αντίστοιχα]. Όταν ο ελληνικής καταγωγής Μάρκος Μάρκου ασχολείται με χιουμοριστική διάθεση με την κρίση αξιών μέσα σε μια παγκόσμια κρίση ιδεών [Papadopoulos & sons].

Που εμπίπτει όμως η νέα γαλλοϊαπωνική συμπαραγωγή του αυτοδίδακτου Αμπάς Κιαροστάμι, Κάτι σαν έρωτας; Όπως λέει αυτοσαρκαστικά ο ποιητής... παντού περισσεύει και παντού ξεψυχά, τότε -τι κρίμα, τι κρίμα, τι κρίμα- δε χωρά πουθενά, δε χωρά πουθενά. Διότι περιγράφει μια τρίπτυχη σχέση όπου οι ρόλοι είναι παρεξηγημένοι και δεν υπάρχουν μανάδες. "Είμαι τόσο πολύ παππούς σου όσο είμαι και γιαγιά της" λέει ο γηραιός καθηγητής στο φίλο και δυνάμει προαγωγό της χαριτωμένης μαθήτριας Ακίκο.

Γυρισμένη στο Τόκιο, εικονογραφεί μια εξωτική κουλτούρα, μια άλλη στάση ζωής που μας αποκαλύπτεται αργά και απολαυστικά μέσα από μικρές χαρακτηριστικές λεπτομέρειες. Σαν ιδεόγραμμα, λιτό και λακωνικά συμπυκνωμένο, που διαθέτει τυπικά γνωρίσματα κιαροσταμικών ταινιών [σπίτι-καταφύγιο, αργή αυτοκίνηση στο δρόμο, διάλογοι με επαναλήψεις, επικοινωνιακός αλλοτροπισμός, σκεπτική αναθεώρηση αξιών]. Σαν αντίγραφο που είναι γνήσιο και πρωτότυπο. Ανάλαφρο και βαρύ, σαν ιπτάμενη πέτρα που σπάει το τζάμι μιας απατηλής αντανάκλασης.

Στοιχεία ταινιών του 53ου ΦΚΘ

Κάτι σαν έρωτας /Like someone in love [2012 Γαλλία /Ιαπωνία, 109'] Abbas Kiarostami
Το φορτίο του νεκρού /Dead man's burden [2011 ΗΠ, 93'] Jared Moshe
Πέρα απ' το λόφο /Terenin ardi /Beyond the hill [2012 Τουρκία /Ελλάς, 94'] Emin Alper
Παρβίζ /Parviz [2012 Ιράν, 105'] Majid Barzegar
Μετά τη Λουτσία /Despues de Lucia /After Lucia [2012 Μεξικό, 103'] Michel Franco
Καμιόνι /Camion [2012 Καναδάς, 94'] Rafael Ouellet
Νύχτα σιωπής /Lal gece /Night of silence [2012 Τουρκία, 91'] Reis Celik
Μούχλα /Kuef /Mold [2012 Τουρκία /Γερμανία, 94'] Ali Aydin
Οι μικρές μας διαφορές /Die feinen Unterschiede /Our little differences [2012 Γερμανία, 80'] Sylvie Michel
Fill the void /Lemale et ha'halal [2012 Ισραήλ, 90'] Rama Burshtein
Μισοφέγγαρο /Niwemang /Half Moon [2006 Αυστρία /Γαλλία /Ιράν /Ιράκ, 107'] Bahman Ghobadi
Νοτιοδυτικά /Sudoeste /Southwest [2011 Βραζιλία, 128'] Eduardo Nunes
Σαν σε όνειρο /Tabu [2012 Πορτογαλία /Γερμανία /Βραζιλία /Γαλλία, 110'] Miguel Gomes
Κλειδαρότρυπα /Keyhole [2011 Καναδάς, 93'] Guy Maddin
Τα παιδιά του Σαράγιεβο /Djeca /Children of Sarajevo [2012 Βοσνία Ερζεγοβίνη /Γερμανία /Γαλλία /Τουρκία, 90'] Aida Begic
Τα παιδιά του πολέμου /Lore [2012 Γερμανία /ΗΒ /Αυστραλία, 108'] Cate Shortland
Η Μάγισσα του πολέμου /Rebelle /War Witch [2012 Καναδάς, 90'] Kim Nguyen
Με το φως της ημέρας /Kad svane dan /When day breaks [2012 Σερβία /Κροατία /Γαλλία, 90'] Goran Paskaljevic
Πίσω από τους λόφους /Dupa dealuri /Beyond the Hills [2012 Ρουμανία /Γαλλία /Βέλγιο, 151'] Cristian Mungiu
The Last Porn Movie /Η τελευταία πορνοταινία [2006 Ελλάς, 100'] Κώστας Ζάπας
The rebellion of Red Maria / Η ανταρσία της Κόκκινης Μαρίας [2010 Ελλάς, 95'] Κώστας Ζάπας
Καθρέφτες για Πρίγκιπες /Mirrors for Princes [2011 Γερμανία, 63'] Lior Shamriz
Δεν είμαι χίπστερ /I am not a hipster [2012 ΗΠ, 91'] Destin Daniel Cretton
Το αγόρι και η καλιακούδα /Ο Καουμπόης /Kauwboy [2012 Ολλανδία, 81'] Boudewijn Koole
Η Κρέιζι και ο Θιφ /Crazy and Thief [2012 ΗΠ, 52'] Cory McAbee
Papadopoulos & sons /Παπαδόπουλος και υιοί [2012 ΗΒ, 105'] Μάρκος Μάρκου