5ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ημέρα 3η, Κυριακή 2/3/03

Σήμερα η μέρα ξεκίνησε πολύ δυνατά. Η πρωινή έκπληξη είναι βραζιλιάνικη και λέγεται "Λεωφορείο 174" [Onibus 174, 2002]. Ο Ζοζέ Παντίλια κινηματογράφησε λεπτό προς λεπτό το χρονικό μιας λεωφορειοπειρατείας [τρία ει σε λέξη δεν είχα ξαναγράψει ποτέ]. Τραγικό το συμβάν και η κατάληξη εξίσου τραγική, αλλά απρόβλεπτη, γεμάτη αγωνία και ανησυχία για την κατάληξη του δράστη. Πρόκειται για έναν κλεφτράκο που, μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα ληστείας, εγκλωβίστηκε σε κάποιο πρωινό αστικό. Ο δημιουργός δεν αρκείται στην καταγραφή του συμβάντος και στις μαρτυρίες των ομήρων. Ψάχνει ενδελεχώς το παρελθόν του δράστη και σοκάρεται από τα αλλεπάλληλα χτυπήματα της μοίρας. Σκαλίζει τα αρχεία της αστυνομίας [τουλάχιστον 10 υποθέσεις], ρωτάει γνωστούς, φίλους, συγγενείς, καταδρομείς και πρώην σωφρονιστικούς υπαλλήλους, όλους όσοι θα μπορούσαν να τον/μας διαφωτίσουν.

Ο απαγωγέας ξεχειλίζει από οργή κατά της κοινωνίας. Μικρός είδε την έγκυο μάνα του να σέρνεται μαχαιρωμένη από τρεις κλέφτες, ώσπου να ξεψυχήσει. Μετά υπήρξε επιζών και μάρτυρας της ομαδικής δολοφονίας των φίλων του στο προαύλιο μιας εκκλησίας. Ο ίδιος δεν είναι άγιος. Έχει απασχολήσει την πολιτεία τρεις τέσσερις φορές. Έχει δραπετεύσει από το απάνθρωπο σωφρονιστικό ίδρυμα που τον κακοποιούσε αντί να του διδάξει μια τέχνη. Προσπάθησε να στρώσει μόνος του τη ζωή του αλλά ξανακύλησε υπό το βάρος μιας κάποιας άγνωστης δύναμης ή απειλής. Ποιος θα το υπερασπιστεί; Η θεία του, η κυρία που τον περιμάζεψε προσπαθώντας να τον σώσει και η "Αμαζόνα του φωτός", γνωστή μας από πέρσι από το ομώνυμο ντοκιμαντέρ της Μόνικα Τρόιτ. Κανείς άλλος δεν τον συμμερίζεται. Ίσως και κάποιες από τις ομήρους, τώρα που η μοίρα του επεφύλαξε ένα τελειωτικό χτύπημα που ξεπερνάει κάθε φαντασία.

Ο Παντίλια αφηγείται αυτήν την απάνθρωπη ανθρώπινη ιστορία χωρίς μελοδραματισμούς, με όλο το σεβασμό και την ταπεινότητα που αρμόζει σε έναν πραγματικό άνθρωπο και σωστό δημιουργό. Προσπαθεί να μας μεταδώσει τα απανωτά κύματα έκπληξης και αγανάκτησης που ένοιωσε και ο ίδιος, ψάχνοντας το γιατί και το πως έφτασαν τα πράματα εδώ. Χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά το μοντάζ και ενορχηστρώνει υποδειγματικά τα διαδοχικά σκαμπανεβάσματα της αδρεναλίνης μας. Αποκαλύπτει γεμάτος ντροπή της απειρία της αστυνομίας και τα λάθη των ειδικών δυνάμεων ασφαλείας, καυτηριάζοντας παράλληλα την κοινωνία που στέκει άπραγη μπροστά σε τέτοια χάλια. Την δημοκρατία που δεν μπορεί να γαλουχήσει τα παιδιά της αλλά αντ' αυτού τα ευνουχίζει και τα αποπέμπει ως απόβλητα. Τον κόσμο που τρέφεται με τέτοιες 'τρυφερές σάρκες' και αδιαφορεί για τα άστεγα και πεινασμένα παιδιά των δρόμων.

Η πίκρα που μού 'μεινε βλέποντας το "Λεωφορείο 174", γλύκανε ελαφρά με "Το παραμικρό" [La moindre des choses, 1996] του Νικολά Φιλιμπέρ, που καταγράφει τις υπαίθριες πρόβες μιας ομάδας ψυχασθενών, ώστε ν' ανεβάσουν μια θεατρική παράσταση. Εντύπωση μου έκαναν δυο πολύ χαρακτηριστικές φιγούρες: του πρωταγωνιστή που βλέπει το ρόλο του ενδοσκοπικά και του άνδρα που απαγγέλλει 'black is black, I want my baby back'. Γλύκανα κι άλλο με τις περιπέτειες του "Κνορ, 110 κιλά σε 25 βδομάδες" [Knor, 110 kilos in 25 weken, 2002] της Μάχτελντ Ντέτμερς. Ο ήρωας είναι ένα γουρουνάκι που μεγάλωσε σε κάποιο ολλανδικό χοιροτροφείο, αλλά γλύτωσε τη σφαγή κατά τύχη και μας αφηγείται τώρα σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία της ζωής του. Ευρηματική οπτική γωνία, σαρδόνιο χιούμορ, κυνισμός και επικριτική στάση απέναντι στους κρεατοφάγους. Ο Κνορ συγχωρεί, η Ντέτμερς όμως ποτέ [με την Μαρούσκα τι σχέση έχει άραγε;].

Η διάθεσή μου έφτιαξε περισσότερο με το "Αγώνισμα ορθογραφίας" [Spellbound, 2002] του αμερικανού Τζεφ Μπλιτζ. Όπου είδαμε 8 μικρούς μαθητές να ξεκινούν από τα τοπικά πρωταθλήματα και να καταλήγουν στον τελικό της Ουάσινγκτον. Χιούμορ κι εδώ, γνώσεις ορθογραφίας, ετοιμολογίας, υπερβολές στις προπονητικές τακτικές των διαγωνιζομένων, γονείς υπερήφανοι, μαθητές απογοητευμένοι, άμιλλα και χειροκρότημα για μια δύσκολη λέξη. Το πιο παράξενο είναι πως οι περισσότερες απ' αυτές τις δύσκολες λέξεις είν' ελληνικές. Εμείς πότε κάναμε κάποιο ανάλογο αγώνισμα για τη γλώσσα μας. 72 χρόνια έκλεισε των αμερικανών. Κι εμείς περιμένουμε χαϊρι μόνο από το "Ζωντανό σταυρόλεξο" και την αναβίωση του τηλεοπτικού παιχνιδιού της Κανέλλη; Μπράβο μας. Συγχύστηκα πάλι.

Η μέρα έκλεισε εξίσου δυναμικά με τους "Ερμαφρόδιτους" [Gender trouble, 2002] της βρετανής Ροζ Μόρτιμερ. Σοκ η εκ γενετής συνύπαρξη δύο φύσεων. Σοκ και η αντιμετώπισή τους από την επιστήμη ως λάθη που 'διορθώνονται' με μερικές επεμβάσεις. Ώσπου να φανερωθεί η τραγική αλήθεια, δηλαδή ότι τα λάθη ήταν οι ίδιες οι επεμβάσεις που κόστισαν μια φυσιολογική ζωή στα θύματά τους. Σε κάποια παιδάκια που δεν κατάλαβαν γιατί κουβαλάνε τέτοια βαριά κληρονομιά και γιατί πρέπει να υποφέρουν αντί να χαίρονται τον έρωτα. "Το πρόβλημα για την αποδοχή της φύσης μας το έχει η κοινωνία που έχει τόσο στενές αντιλήψεις για τα φύλα, κι όχι εμείς" όπως χαρακτηριστικά δηλώνει μια ινδή ερμαφρόδιτη. "Εμείς ξέρουμε πως νοιώθουμε" συμπληρώνει... Εμείς είμαστε οι κάφροι αναλογίζομαι εγώ.

Δες και μπες
Λεωφορείο ο δρόμος προς την αιωνιότητα
Ευώνυμη παλίμψηστη λογόρροια
O Knor δεν ερίφθη βορά στα ανθρώπινα σαγόνια
Σημείωμα της Μόρτιμερ στην WonderDog
Το παραμικρό γαλλιστί