6o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Κυριακή 21/03/2004
Τελευταία μέρα και η κόπωση είναι δεδομένη. Λίγες ταινίες και καλές. Ωραία αρχή, ωραία μέση και ωραίο τέλος. Σας χρωστάω τα βραβεία αλλά αυτά θα είναι στο επόμενο επεισόδιο. Υπομονή και θα δείτε ότι σας έχω ήδη μιλήσει για τις περισσότερες από τις βραβευμένες. Ίσως θα 'πρεπε να κάνω κι ένα ξεχωριστό κείμενο για τον Στέφαν Γιαρλ. Αλήθεια, τι απέγινε η ταινία "My architect" που μας είχαν υποσχεθεί όταν ανακοινώθηκαν οι υποψηφιότητες για τα όσκαρ ταινιών τεκμηρίωσης;
12.30 Ιδιοκτήτες του τίποτα [Duenos de nada, 2003, Ισπανία, 47'] του Sebastian Talavera Serrano
Μια έκπληξη από την Σεβίλλη της Ισπανίας. Ο τίτλος είναι ζωγραφισμένος στο δρόμο. Το ξέρετε ότι υπάρχει κι εκεί παραγκούπολη; Λέγεται El Vacie, κατοικείται κυρίως από τσιγγάνους και βρίσκεται κολλητά στα νεκροταφεία, από τα οποία χωρίζεται μ' έναν ψηλό μαντρότοιχο. Όταν βρέχει τα σπιτάκια ελαφρού τύπου τα παίρνει το νερό. Οι δρόμοι γίνονται λίμνες και τα σκουπίδια επιπλέουν. Η μικρή Φατίμα πηγαίνει στο σχολείο στην μεγάλη πόλη κι όταν φεύγει αφήνει τα μάτια της [δηλαδή τα μυωπικά γυαλιά της] στο συρτάρι, γιατί στο σπίτι της δεν υπάρχουν συρτάρια.
Μια γιαγιούλα ρωτάει να μάθει την ώρα, θαρρείς κι ο χρόνος παίζει κάποιο ρόλο. Μια άλλη λέει πως μένει πάνω από 50 χρόνια εδώ και πως βαρέθηκε πια να περιμένει ν' αλλάξουν τα πράματα. Τρεις άντρες τραγουδάνε τον καημό τους. Η ποίηση και το τραγούδι είναι τα τρικ που χρησιμοποιεί ο σκηνοθέτης για να υπερκεράσει - αν είναι ποτέ δυνατόν - αυτό το χάλι που βλέπουμε εμπρός μας. Η Bjork παιχνιδίζει, ο Tom Waits σουλατσάρει με την τραχιά φωνή του, κι εκείνο το πιανάκι μου θυμίζει πολύ έντονα Pascale Comelade. Βέβαια μην περιμένετε να τα δείτε όλ' αυτά στους τίτλους.
Αριστούργημα αλλά πολύ θλιβερό θέαμα. [Παραγκούπολη έχουμε και στην πόλη μας, μόνο που την έχουν εξορίσει στο ανάθεμα για να μην τη βλέπουν οι τουρίστες και ασχημαίνει η πόλη. Το ίδιο έγιεν πρόσφατα και με το παζάρι].
13.20 Το πάθος της Μαρία Ελένα [La pasion de Maria Elena, 2003, Μεξικό, 76'] της Mercedes Moncada Rodriguez
Ακόμη μια θλιβερή ιστορία που εκτείνεται από τον φυσικό θάνατο στην μεταφυσική μετενσάρκωση. Όταν πεθάνει ένα μικρό παιδί και το δει η μάνα στον ύπνο της, τότε η ψυχή του μπαίνει αυτόματα σε κάποιο νέο σώμα. Εδώ όμως έχουμε μια οικογενειακή παράκρουση. Όχι μόνο ή μάνα αλλά και ο παππούς ονειρεύεται τον μικροπεθαμένο εγγονό του. Τον βλέπουν να πετάει κι όταν προσπαθούν αν τον φτάσουν αυτός ανεβαίνει ψηλότερα.
Ηλεκτρο-μοίρα: Ραριμούρι ινδιάνικοι καημοί
18.15 Ο χρόνος δεν έχει όνομα [Tiden hat inget namn, 1989, Σουηδία, 61'] του Stefan Jarl
Οι τελευταίοι εναπομείναντες αγρότες βλέπουν το τέλος του κόσμου [όπως τον ήξεραν]. Το γηραιό ζεύγος κινείται στους αργούς ρυθμούς μιας βουκολικής φάρμας και φιλοσοφεί παρακολουθώντας την καταστροφή του φυσικού αποθεματικού από τον μοντέρνο βιομηχανοποιημένο και αστικοποιημένο άνθρωπο. Η νύχτα παίζει τον συμβολικό της ρόλο κι ο φάρος επίσης. Η θάλασσα ξερνάει την τιμωρία μας. Ο Γιαρλ αγωνιά για το μέλλον αλλά ο ξωμάχος της γης δεν ανησυχεί: είναι σίγουρος ότι πλησιάζει το τέλος.
20.30 Ενάντια στο ρεύμα [Power trip, 2003, ΗΠΑ, 85'] του Paul Devlin
Η ιδιωτικοποίηση της ηλεκτρικής εταιρίας στην Γεωργία οδήγησε στην εισβολή μιας αμερικάνικης πολυεθνικής. Οι κάτοικοι της Τιφλίδας αδυνατούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς και σκαρφίζονται πρωτότυπα κόλπα για να κλέψουν ρεύμα. Υπάρχουν όμως και κάποιοι μεγαλοβιομήχανοι που δεν πληρώνουν επειδή τους κάνει πλάτες η κυβέρνηση. Η κατάσταση είναι έκρυθμη, οι δημοσιογράφοι τρομοκρατούνται, δολοφονούνται ή φιμώνονται. Ο Σεβαρντνάτζε λέει ότι οι φόνοι είναι άσχετοι με την υπόθεση και δεν τον πιστεύει κανείς. Η διαφθορά βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει αγανάκτηση και μίσος.
Η θέση της χώρας είναι η χειρότερη δυνατή γιατί όταν ο θεός μοίρασε τη γη στους λαούς αυτοί γλεντούσαν και λησμόνησαν το ραντεβού. Τότε η Παναγία που είχε κρατήσει το χειρότερο κομμάτι για τον εαυτό της, τους λυπήθηκε και τους το 'δωσε. Από τη μια η Αρμενία βουτηγμένη σε χειρότερα σκατά. Από την άλλη η φιλέριδα Τουρκία. Και δίπλα τους οι Τσετσένοι που παλεύουν για την ανεξαρτησία τους καταλύοντας ενίοτε τις κατακτήσεις των γειτόνων. Για την μαμά Ρωσία ούτε λόγος να γίνεται. Η ανεξαρτησία της Γεωργίας έδωσε το έναυσμα για την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Οι απαγωγές είναι συχνό φαινόμενο. Η ανεργία παίζει παιχνίδια με τη μοίρα. Οι διακοπές του ρεύματος δημιουργούν πανικό, σκοτοφοβία και οργή.
Το πιο περίεργο όλων είναι πως κατάφερε ένας αμερικανός να συλλάβει το πρόβλημα σε όλη του την έκταση, με τις κοινωνικοπολιτικές του διαστάσεις αλλά και τις διεθνείς του προεκτάσεις. Μπράβο του και εύγε.
Ηλεκτρο-φως: το ρεύμα που κατακεραυνώνει
23.00 Από αταίριαστοι, γιάπηδες [Det sociala arvet, 1993, Σουηδία, 90'] του Stefan Jarl
Σε προηγούμενη μέρα θα διαβάσατε για τους "Αταίριαστους" της Στοκχόλμης [1965-1969]. Υπάρχει και συνέχεια που λέγεται "Μια αξιοπρεπής ζωή" [Ett anstandigt liv, 1979] και καλύπτει τη δεύτερη φάση [1977-1979]. Επέλεξα να κλείσω το φεστιβάλ με το τρίτο μέρος όπου οι γιοι και κόρες των αταίριαστων γίνονται γιάπηδες [1991-1993]. Η αντιπαραβολή των δύο προηγούμενων φάσεων γίνεται εργαλείο κοινωνιολογικό στα χέρια του αρχιμάστορα Στέφαν. Η προέκταση της μεθόδου φέρνει σε αντιπαράσταση τις δυο γενιές και τα συμπεράσματα θα μπορούσαν να είναι αντικείμενο διδακτορικής διατριβής.
Όμως το μόνο που τον εξωθεί στην ολοκλήρωση της τριλογίας είναι η ανθρώπινη φύση του. Η ηθική του στάση απέναντι στο γιο του νεκρού φίλου του είναι αξιοζήλευτη. Έτσι δίνει άλλη μια απόδειξη ότι δεν κάνει ριάλιτι σόου, αλλά ενδιαφέρεται και αγωνιά να καταγράψει την εξέλιξη των οικείων του. Αυτοί οι άνθρωποι είναι μέλη της οικογένειάς του αλλά ταυτόχρονα είναι και μέλη της κοινωνίας και μέλη του κόσμου. Όλοι τους έχουν πληρώσει ακριβά τις επιλογές τους. Ακόμη και ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει πληρώσει κάποιο τίμημα, όπως ακούμε στον τηλεφωνητή του στην αρχή της ταινίας.
Το τέλος είναι συμβολικό και υποδηλώνει το πέρασμα σε μια νέα εποχή που υπερέβη την φαντασία και τις προσδοκίες του. Μου θύμισε αρκετά τις πρόσφατες δουλειές των Καουρισμάκι. Οι 22 Pistepirkko και Flaskkvartetten κάνουν εκπληκτική δουλειά στην μουσική επένδυση [Μπάμπη βρες μου το σάουντρακ Mods-trilogin].
Ηλεκτο-φωτιστείτε: γι' αυτά και ότι άλλο έκανε ο Σ.Γ.
