Απο-λογισμός του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Κορίτσι και αγόρι μπαίνουν στο Ολύμπιον και πάνε να κάτσουν στα μπροστινά καθίσματα σε μια από τις δημοφιλείς προβολές. Το κορίτσι σηκώνει το κεφάλι, ατενίζει και εκπλήσσεται πόσο ψηλά έχει θέσεις θεατών σε αυτήν την αίθουσα. Νέο αίμα στην [κινηματογραφική] ομάδα, σκέφτομαι. Με θετικό μάτι είδα και τα τρία φετινά τρέιλερ του φεστιβάλ, από τον χορογράφο και παραστατικό χορευτή Άντι Τζούμα. Μου άρεσαν οι τοποθεσίες που διάλεξε [κάστρο του Τριγωνίου, προβλήτα λιμανιού, αίθουσα του Ολύμπιον], μου άρεσαν οι εκφραστικές χορογραφίες και οι αναφορές του/τους [στον Τζόκερ το ένα, στον Δον Κιχώτη το άλλο, στο αγαπημένο δίδυμο Ντομινίκ Αμπέλ & Φιόνα Γκόρντον το τρίτο].

Όσο ανθρώπινα και γήινα είναι όλα αυτά, άλλο τόσο εξάνθρωπο και ανθυγιεινό μου φάνηκε το μεγάλο αφιέρωμα στην τεχνητή νοημοσύνη [ΤΝ]. Κάποι@ προσπαθούν να με πείσουν ότι δεν πιάνει μία, ότι δεν έχει καλλιτεχνικό αισθητήριο, ότι όλα τα έργα της είναι προβοκάτσιες τύπου Χέρτζοκ [Σχετικά μ’ έναν ήρωα]. Ταινίες, δωμάτια και εγκαταστάσεις διερευνούν την ανεκτικότητά μας, τάχα μας βάζουν σε σκέψεις, ενώ «τραβάνε» δεδομένα για τον αδηφάγο Λεβιάθαν που μεγαλώνει στο μαγαζάκι του τρόμου, όπως αυτός απογυμνώνεται ψυχοσωματικά και ιδεολογικά στο ντοκιμαντέρ που εισχωρεί Στην κοιλιά της ΤΝ [του ΑΙ]. Μόνη εξαίρεση με καλό σκοπό, η συμμετοχή της Τίλντα Σουίντον σε μεγαλόπνοο εκπαιδευτικό πρόγραμμα [Η εξαγωνική κυψέλη και ένα ποντίκι στον λαβύρινθο].

Στην ταμπλόιντ εφημερίδα Πρώτο Πλάνο #315 [Q & A(I)] με το τρολιάρικο δυσοίωνο εξώφυλλο βλέπουμε λίστα προτεινόμενων ταινιών σχετικών με την ΤΝ από την οποία απουσιάζουν διακριτικά οι σύγχρονοι επικριτές [Μην κοιτάτε πάνω, Κοσμόπολις, eXistenZ, Εγκλήματα του μέλλοντος, Megalopolis]. Στη σχετική ειδική έκδοση με το χαρούμενο πράσινο εξώφυλλο και τις επιφανειακές ΑΙ τρύπες [ΑΙ – μια αναπόδραστη νοημοσύνη] διαβάζουμε, μεταξύ πολλών σημαντικών ενδιαφερόντων, ένα λεξικό όρων της ΤΝ από το οποίο απουσιάζει η TESCREAL, η ιδεολογική πλατφόρμα που τροφοδοτεί τους «οραματιστές» τεσκρεαλιστές αυτού του ασύλληπτου μέλλοντος.

Ο Νεκτάριος Σακκάς στο κείμενό του Ο ψυχρός πόλεμος για το ΑΙ και το αχαρτογράφητο πλαίσιο της τεκμηρίωσης, μας εισάγει στο θέμα με την ηχηρή εξαγγελία του τραμπάκουλα για επενδύσεις εκατοντάδων δις δολαρίων στο ιδιωτικό πρόγραμμα Stargate. Και απορεί: Το ερώτημα είναι με τι κόστος. Όχι μόνο οικονομικό ή περιβαλλοντικό, αλλά σε επίπεδο προσωπικών και κοινωνικών ελευθεριών, αξιοπιστίας της πληροφορίας, της φύσης της αλήθειας, κι εντέλει σε επίπεδο δημοκρατίας. Και επεκτείνει τον προβληματισμό του: Τι (θα) είναι αληθινό στο ψηφιακό μέλλον μας και τι όχι, είναι διπλής ανάγνωσης ερώτημα, πρακτικό και φιλοσοφικό ταυτόχρονα – πάντα τέτοιο ήταν.

Ο α-κατάλογος του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης είναι βαθυκύανος [Blueprints] και αφιερωμένος στη ρετροσπεκτίβα Γεωγραφία του βλέμματος: Η εκτός σχεδίου Ελλάδα (1950-2000) και τους τιμώμενους σκηνοθέτες Λορέν Γκρίνφιλντ και Νικολά Φιλιμπέρ. Από το ανθολόγιο των 19 ντοκιμαντέρ που απαρτίζουν τη Γεωγραφία του βλέμματος, ξεχωρίζω την ιδιαίτερη ματιά και την ποίηση του Τάκη Κανελλόπουλου, που αναδύθηκε με την πολύφερνη νύφη του Βελβεντού [Μακεδονικός γάμος, 1960] και έκλεισε τον κύκλο της με τη λυρική αναζήτηση της κόρης της λίμνης [Καστοριά, 1969].

Στον στίβο των φρέσκων ελληνικών συμμετοχών ξεχώρισα το λυτρωτικό οδοιπορικό του Τίτους Μίλεχ [Επιστροφή στην πατρίδα] που κέρδισε σχεδόν παμψηφεί το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου, το ανάλογο χειροποίητο προσωπικό στοίχημα του Θανάση Βασιλείου [Λο], το μερακλίδικο μουσικό κάδρο μιας εποχής που επιστρέφει και ανακλά στο σήμερα [Εδώ μιλάνε για λατρεία] και το υβριδικό πορτραίτο ενός απόκληρου [Σχέδιο θανάτου για έναν σκύλο και έναν άντρα]. Κοινό στοιχείο αυτών των ετερόκλητων ταινιών, μια δόση αυτοσαρκαστικού χιούμορ, άλλοτε υπόγεια και άλλοτε καταφανής και προκλητικά εσκεμμένη.

Το χιούμορ υπήρξε καταλύτης στο διεθνές πρόγραμμα του φεστιβάλ, είτε πρόκειται για το επάξια βραβευμένο και τραγικά επίκαιρο Συνύπαρξη, λέμε τώρα! της Άμπερ Φάρες είτε για την αντίδωρη δημιουργία του ευφυούς Κέρεκες που αμφισβητεί είδη, θέσεις και περιθώρια [Το θέλημα των άστρων]. Με χιούμορ διανθίστηκαν και πολύ καλές προσωπογραφίες, για την πεισματάρα Λάιζα Μινέλι [Μια στ’ αλήθεια απίστευτη αληθινή ιστορία], τον ρηξικέλευθο τενίστα Ναστάσε [Nasty, κάτι περισσότερο από τένις], την τσιγγάνικη ρίζα του Σαρλό [Τσάρλι Τσάπλιν: Το πνεύμα του Σαρλό], την πρωτοπόρο Μέρεντιθ Μονκ [Κομμάτια της Μονκ], την μαύρη Παρθένο της Θικουνιάγα [Ρεπλίκα], τον επίμονο χρυσοθήρα στη γη του Πυρός [Η φανταστική μηχανή συγκομιδής χρυσού] ή την αεικίνητη Κυρία του ασανσέρ.

Τα δώρα του ήλιου, της μητέρας φύσης ή των συνανθρώπων ύμνησαν δυο φωτογράφοι που κινήθηκαν σε διαμετρικά αντίθετες κατευθύνσεις επί της νέας ηπείρου [Ένα φως στην άλλη μεριά του δρόμου, Κυνηγώντας το φως] ενώ κάπου ανάμεσα ένας επαναστάτης ινδιάνος υπέφερε δεκαετίες για τις ιδέες του πριν αξιωθεί προεδρική χάρη [Λευτεριά στον Λέοναρντ Πελτιέ]. Οι φυλετικές ανισότητες εξακολουθούν να ταλανίζουν ανθρώπους αθώους που ψάχνουν ταυτότητα και πατέρα [Ο τρόπος των Αϊνού, Παιδί της σκόνης], ενώ στα υπόνομα βάθη του υπέρλαμπρου Λας Βέγκας εγκαταβιώνει μια υπόγεια αβίωτη απόκληρη πολιτεία [Άνθρωποι του νέον].

Το πορτρέτο εθνικοσοσιαλιστή κινηματογραφιστή [Ο προπαγανδιστής] ξεσκεπάζει όλο το συντεχνιακό φασιστικό υπόστρωμα της Ολλανδίας [στον αντίποδα του Τίτους Μίλεχ]. Κάτι αντιστρόφως ανάλογο συνέβη στην Ισπανία, μας μαρτυράει Η αποκάλυψη της αλήθειας, αλλά και στην ιερή Ιερουσαλήμ [Ο νόμος της πέτρας]. Στην ανατολική γηραιά ήπειρο τα πράματα είναι δύσκολα για έναν κωφό [Βίκτορ] ή έναν χήρο μοναχοπατέρα που σηκώνει τον σταυρό της οικογένειας [Σχετικά με τον Πίτι]. Ο πόλεμος άφησε ανεπούλωτα κατάλοιπα και στην κεντρική γειτονιά του Μπέλφαστ [Τα διαμερίσματα].

Το νεανικό τμήμα Next Gen προσφέρει εξαίρετο παιδαγωγικό υλικό που απευθύνεται ανοιχτά και χωρίς παρωπίδες σε όλους μας. Τα έξι κεφάλαια στην περιπετειώδη ζωή της πανέξυπνης και ανήσυχης Ρούσι είναι ενέσεις ζωντάνιας, εκρήξεις χαράς και ταπεραμέντου, στάσεις και θέσεις αντιμετώπισης αντιξοοτήτων. Ο λευκός σκυλάκος Σάλτο [Σκυλί που γαβγίζει] και η μαύρη γάτα Πους αποκτούν ανθρώπινη φωνή και χιούμορ, μαζί τους και άλλα ζωντανά, προκειμένου η μικρή Τουνί να βρει ισορροπίες και βοηθούς για να διαχειριστεί το απρόσμενο πένθος και τις απώλειες του χθες, του σήμερα και του αύριο.

Τέλος, μια κινηματογραφική εγκυκλοπαίδεια, μια τριλογία ζώων [κύριων της δημιουργίας], φυτών [το 99,7% της βιομάζας] και πετρωμάτων [Θηριολόγια, φυτολόγια, λιθολόγια] μας εισάγει με τρόπο ποιητικό στα ξεχασμένα μονοπάτια της άγριας φύσης μας, μας υπενθυμίζει, ίσως, την ιστορία της ζωής μας, τι είχαμε, τι έχουμε, τι χάσαμε, τι χάνουμε και τι δεν λογαριάζουμε σωστά. Παρεμπιπτόντως, το πιο συνηθισμένο ζωντανό πλάσμα στα περισσότερα ντοκιμαντέρ είναι οι γάτες. Από παντού, σχεδόν, περνάει μια γάτα, ανύποπτα ή και ύποπτα, ακόμη και από τα ελεγχόμενα περιβάλλοντα των επίπλαστων δημιουργημάτων της ΤΝ.

Συνολικά, βρήκα πολύ περισσότερες εκπλήξεις στα παράλληλα τμήματα παρά στα διαγωνιστικά. Αναρωτιέμαι τι να αποκόμισαν από όλα αυτά οι 65 χιλιάδες θεατές και επισκέπτες αυτού του φεστιβάλ. Ίσως και να μην ήταν απλά θεατές και απλοί επισκέπτες. Και εις άλλα, με υγεία.

Τίτλοι τέλους του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 

Κυνηγώντας το φως /Chasing the Light [2024 Ιρλανδία, 89λ] Μόρις Ο’Μπράιαν / Maurice O’Brien