Ατανάρζουατ, ο πρίγκηπας των πάγων

Ο "Atanarjuat, ο παγωμένος δρομέας" [2001] είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία φτιαγμένη εξολοκλήρου από ινουί [ή εσκιμώους, όπου τους λέμε εμείς οι δυτικοί]. Αναφέρεται σ' έναν πανάρχαιο μύθο, που συνηθίζουν να λεν οι παππούδες στους μικρούς ως διδακτική αφήγηση, όπου το συμφέρον του ενός θυσιάζεται για το καλό της ομάδας και της φυλής. Πρόκειται για ένα λυρικό έπος με θέμα την πάλη του καλού με το κακό, ένα ινουί παραμυθιστόρημα με στοιχεία θρίλερ, χιούμορ και αισθησιασμού. Το σημαντικότερο όλων είναι ότι διαθέτει μια σπάνια αισθητική ποιότητα και μια εξίσου γοητευτική εντοποιότητα. Αυτό εξάλλου μαρτυρούν τα τόσα βραβεία που έχει μαζέψει σε διεθνή φεστιβάλ και το καμάρι των καναδών που υπήρξαν ανάδοχοι και υποστηρικτές μιας τέτοιας εκπληκτικής δουλειάς.

Ο χώρος δράσης της ταινίας είναι το Ινγκλουλίκ, μια κοινότητα 1200 νοματαίων που κείται σε κάποιο μικρό νησάκι στον καναδικό αρκτικό κύκλο, στα βόρεια της νήσου Μπάφιν. Αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι κατοικείται εδώ και 4000 χρόνια. Οι νομάδες ινουί κάτοικοί του κατάφεραν να διατηρήσουν επί χιλιετίες μια πλούσια παράδοση και γνώση, που περνάει προφορικά από γενιά σε γενιά, αφού ποτέ δεν υπήρξε καταγραφή της γλώσσας τους ή οποιοδήποτε γραπτό κείμενο που να διασώζει την πολιτιστική τους κληρονομιά. Έτσι ακριβώς διασώθηκε κι ο μύθος του Ατανάρζουατ, του ανθρώπου που κατάγεται από ηγετική οικογένεια, και ο οποίος βρέθηκε ανάμεσα στις συμπληγάδες φυσικών και υπερφυσικών δυνάμεων των πάγων. O εξορκισμός του κακού είναι πανάρχαια τελετουργική πράξη εκεί. Κι ο μύθος θέλει κάποιο δυνατό παλικάρι να παλεύει με το κακό πνεύμα ενός βρικόλακα σαμάνου και να το κατατροπώνει.

Το σενάριο, γραμμένο από τον Paul Apak Angilirq, στηρίχτηκε σε πολλές διαφορετικές διηγήσεις και περιλαμβάνει επεισόδια από διαφορετικές εποχές. Ο συγκερασμός τους στο πρόσωπο ενός μόνο ατόμου θυμίζει ανάλογες παραδοσιακές πρακτικές άλλων λαών [Διγενής Ακρίτας, Θωρ, Μίνωας, Ηρακλής κ.λπ]. Η ιστορία που αφηγείται μοιάζει επίσης να εφάπτεται άλλων λαών. Π.χ. το δίδυμο Κάιν και Άβελ από την Παλιά Διαθήκη, την πάλη του Διγενή με τον Χάροντα ή του Ηρακλή με τον Κένταυρο Αχελώο. Φαντάζομαι πως κάθε λαός έχει μύθους με ανάλογο περιεχόμενο. Εδώ όμως το εντυπωσιακό στοιχείο είναι η απουσία οποιουδήποτε σκηνικού. Ένας κατάλευκος μανδύας περιβάλλει τα πάντα. Ο ήρωας κυνηγημένος από τους διώκτες του περιπλανιέται ολόγυμνος πάνω στις λευκές γλιστερές πλάκες του πάγου.

Όλα αποκτούν μια αρχέγονη διάσταση. Οι χαρακτήρες έχουν κάτι το μυστηριώδες και μονολιθικό. Είναι σκοτεινοί, μη διαπερατοί, γιατί κουβαλάνε κάποια κουλτούρα άγνωστη σε μας, αλλά πολύ γοητευτική. Οι ρυθμοί τους είναι αργοί εξαιτίας του πολικού ψύχους ή απλά δε βιάζονται γιατί πιστεύουν ότι οι σημαντικές αποφάσεις παίρνονται εν σοφία, γαλήνη και άκρα ηρεμία. Ο χρόνος απλά δεν υπάρχει. Χάνεται η καθημερινή του αίσθηση γιατί η φυσική διαδοχή νύχτας και μέρας δεν υφίσταται καν. Βρισκόμαστε στην απαρχή του κόσμου ή στο τέλος του; Και ναι και όχι, ούτε ναι ούτε όχι. Έτσι ο μύθος παραμένει φρέσκος και αναλλοίωτος, αφού διατηρείται μέσα στους τεράστιους όγκους πάγου και ταξιδεύει σαν ευεργετική ηλιαχτίδα φωτός από ιγκλού σε ιγκλού.

Σε όλ' αυτά υπάρχει μια πολύ συνταρακτική αντίθεση. Ο σκηνοθέτης Zacharias Kunuk επέλεξε την ψηφιακή τεχνολογία για τα γυρίσματα, καταρχήν ως μέγιστη ευκολία για να κινηθεί με συστηματικούς ρυθμούς στα παγωμένα τοπία. Το άπλετο πολικό φως δίνει μια ντοκιμαντερίστικη διάσταση στην εικόνα, οι 'ατέλειες' του ψηφιακού καταγραφικού μέσου 'σπάνε' το εξωραϊστικό γυαλί μιας καθωσπρέπει χολιγουντιανής υπερπαραγωγής. Μοιάζει λιγάκι με σπιτικό βίντεο ασυνήθιστα μακράς διάρκειας [κοντά τρεις ώρες], αλλά διαθέτει μια σπάνια αμεσότητα και μια αίσθηση του βεριτέ, του βεριτάμπλ, του απόλυτα αληθινού. Όλ' αυτά είναι τόσο οικεία που νοιώθουμε την ανάσα μας να παγώνει, τα πνεμόνια μας ν' ασφυκτιούν, τα παγωμένα νερά να προσπαθούν να καταβάλλουν ένα ζεστό σφριγηλό κορμί και μια φλογισμένη πύρινη καρδιά.

Οι ερμηνείες των - ως επί το πλείστον - ερασιτεχνών ηθοποιών είναι μοναδικά υπέροχες. Τόσο των ανδρών, των αδερφών Amaqjuaq [Pakkak Innushuk] και Atanarjuat [Natar Ungalaaq], του αντιπάλου Oki [Peter-Henry Arnatsiaq] και του σαμάνου Pauloosie Qulitalik. Όσο επίσης και των γυναικών, της κακιάς ζηλιάρας Puja [Lucy Tulugarjuk], της γλυκειάς και καλόκαρδης Atuat [Syliva Ivaru] και της μαμάς Panikpak [Madeline Ivalu]. Προσέξτε δε τα υπέροχα τατουάζ προσώπου στα γυναικεία μάγουλα και μέτωπα, τις θαυμάσιες φορεσιές τους, τον λιτό διάκοσμο και την περίεργη αλλά στιβαρή κατασκευή των ιγκλού [από το εσωτερικό τους]. Άξια μνείας και η μουσική του Chris Crilly που συνοδεύει υποδειγματικά τα επιβλητικά παγωμένα τοπία και τα πανοραμικά πλάνα του διευθυντή φωτογραφίας Norman Cohn.

Πριν κλείσω θα ήθελα επισημάνω ακόμη ένα στοιχείο που μου έκανε εντύπωση. Το όνομα Ατανάρζουατ συγγενεύει με τον δικό μας Αθανάσιο: αυτός που νίκησε τον θάνατο!!! Ωραίο έτσι;

Παραλλαγές στο ίδιο όνομα
Ο Αθανάσιος τελεία com
O ταχυ-δρομέας στην συμπαραγωγό Lot 47
Κι ο Αθανάσιος στο Καναδικό Κέντρο Κινηματογράφου
Κάνες 2001: Υιέ μου, υιέ μου

ΥΓ: Θα ήταν πιθανώς ενδιαφέρον ν' αραδιάσω τα βραβεία που έχει πάρει ως τώρα η ταινία.
- Έξι βραβεία Genie: καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, πρωτότυπης μουσικής, μοντάζ και Claude Jutra.
- Βραβείο καλύτερης καναδικής ταινίας [διεθνές φεστιβάλ του Τορόντο, 2001]
- Εξ ημίσειας βραβείο του Guardian καλύτερου νέου σκηνοθέτη [διεθνές φεστιβάλ του Εδιμβούργου, 2001]
- Μέγα βραβείο καλύτερης ταινίας της φλαμανδικής κοινότητας [διεθνές φεστιβάλ της Φλάνδρας, 2001]
- Ειδικό βραβείο της επιτροπής και βραβείο κοινού [διεθνές φεστιβάλ νέων μέσων του Μόντρεαλ, 2001]
- CTV βραβείο καλύτερης φεστιβαλικής ταινίας [φεστιβάλ ψηφιακού σινεμά Next Fest 2001]
- Βραβείο καλύτερης ταινίας [ImagineNATIVE Media Arts Festival 2001]
- Βραβείο καλύτερης μυθοπλαστικής ταινίας [διεθνές φεστιβάλ της Σάντα Φε, 2001]
- Βραβείο καλύτερης μυθοπλαστικής ταινίας [διεθνές φεστιβάλ της Σαν Ντιέγκο, 2002]
- Βραβείο κοινού [διεθνές φεστιβάλ του Νιούπορτ, 2002]
- Βραβείο κοινού [διεθνής κινηματογραφική αγορά του Λέηκ Πλάσιντ, 2002]
- Βραβείο καλύτερης ταινίας, γυναικείας και ανδρικής ερμηνείας [Φεστιβάλ αμεριακο-ινδικού κιν/φου, 2002]
- Βραβείο καλύτερης βουκολικής ταινίας [Banff Mountain Film Festival, 2002]
- Χρυσή κάμερα πρωτοεμφανιζόμενου δημιουργού [Φεστιβάλ των Κανών, 2001]
- Επίσημη συμμετοχή του Καναδά στα ξενόγλωσσα όσκαρ

ΥΓ2: Εννοείται αλλά πρέπει να λέγεται ότι η ταινία πρωτοπαρουσιάστηκε στη χώρα μας στα πλαίσια των Νέων Οριζόντων του 42ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.