Bowling for Columbine: ανατινάζοντας τα όπλα με εικόνες

Μάικλ Μουρ ο κινηματογραφιστής της χρονιάς. Τι λέω... του αιώνα που μπήκε, της χιλιετίας που διανύουμε. Όχι βέβαια γιατί οι Κάνες τον τίμησαν με ειδικό βραβείο, με ομόφωνη απόφαση [την μόνη] των μελών της επιτροπής. Ούτε γιατί πέρασαν σαρανταέξι χρόνια από την τελευταία φορά που ένα ντοκιμαντέρ είχε τύχει βραβείου στην Κρουαζέτ. Κυρίως γιατί είναι παλικάρι και τολμάει να ορθώσει ατομικό πολιτικό λόγο και προσφέρει κοινωνικό έργο μονάδας, με μόνο όπλο μια κάμερα στο χέρι. Χρησιμοποιεί τον φακό του υπέρ των αδυνάτων, υπέρ των παθόντων και των αθώων θυμάτων της οπλοχρησίας και προσπαθεί παράλληλα να εξηγήσει ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά ή όπως αλλιώς θέλετε, τη μανία των συμπατριωτών του να σκοτώνονται μεταξύ τους. Βλέπει χωρίς παρωπίδες και βάλλει με την κάμερα-μπαζούκας εναντίον της κακοδαιμονίας και της αναλγησίας. Οι οβίδες του είναι γομωμένες με χιούμορ, καυστική όσο και κριτική διάθεση, με συμπάθεια και κατανόηση, με άπειρη υπομονή και επιμονή, ώστε να σκάσουν εύστοχα στα μούτρα μας.

Η θητεία του στο σινεμά τεκμηρίωσης [ελληνιστί ντοκιμαντέρ] είναι συνεπής στις αρχές και τους στόχους του. Τόσο με την κωμική τεκμηριω-σειρά "'TV Nation" [τηλεοπτικό έθνος,] όπου ειρωνεύεται τον τρόπο που η τηλεόραση σερβίρει τα αναμασήματά της σε τηλεθεατές που τρώνε μόνο μασημένη τροφή. Όσο και με την επίθεση των γεγονότων στο "Roger & Me" [1989], όπου βάλλει κατά του προέδρου της General Motors [Roger Smith] που καταδίκασε σε μαρασμό και καταβαράθρωσε την γενέτειρα του Μουρ, το Φλιντ του Μίσιγκαν. Αλλά και με το "Canadian Bacon" [Καναδέζικο μπέηκον, 1992] όπου φαρσάρει με τον πόλεμο του Κόλπου ή με το "The Big One" [Ο μεγάλος, 1998] όπου τά 'βαλε με την παπουτσοβιομηχανία Nike [Nike & Me]. Ανάλογη 'αναρχική δράση' θα βρείτε και στα βιβλία του. Στο "Downsize this!" [Μείωσέ το - κατά το Ανάλυσέ το!] εξηγεί πως μπορούμε να υποβαθμίσουμε το πρόβλημα της οπλοκατοχής. Ενώ στο πιο πρόσφατο "Stupid White Men" [Ηλίθιοι λευκοί] εστιάζει στα μετά την 11η Σεπτεμβρίου υστερικά φαινόμενα και αναλύει θέματα όπως 'Η σχέση ενός φτηνιάρικου αναπτήρα με την πολιτική Μπους ενάντια στην τρομοκρατία'.

Η συνήθης τακτική του είναι να πλησιάζει το θέμα του εκ των έσω. Το Κόλουμπαϊν που φιγουράρει στον πρωτότυπο τίτλο [Bowling for..., 2002], είναι ένα αμερικανικό γυμνάσιο στο Λίτλτον του Κολοράντο. Το 1999 έγινε θέατρο μιας μαζικής δολοφονίας. Δυο μαθητές οπλισμένοι, σκότωσαν 15 συμμαθητές τους και μια δασκάλα, ενώ τραυμάτισαν άλλους 29 πριν αυτοκτονήσουν αμφότεροι. Κοντά στο Λίτλτον υπάρχει ένα μεγάλο εργοστάσιο ρουκετών της Λόκχηντ. Πολλοί από τους πατεράδες των μαθητών αυτών εργάζονται εκεί και βοηθάνε στην κατασκευή οπλικών συστημάτων αμυντικής μαζικής εξόντωσης [πόλεμος των άστρων, των κάστρων, των σαντάμηδων κ.πλ]. Αυτή η 'μαγική' τοποθεσία αποτέλεσε την απαρχή της έρευνας του σκηνοθέτη, με σκοπό να απαντήσει στο φλέγον ερώτημα: γιατί κάθε χρόνο πάνω από 11.000 αμερικανοί πέφτουν νεκροί από κάποιο όπλο. Την στιγμή που άλλες χώρες με μεγαλύτερη 'παράδοση' και αρχαιότερο ιστορικό δεν ξεπερνούν τους 500.

Μιλάει με όλους και προσπαθεί να ακούσει τους πάντες. Με μια ομάδα μανιακών που έχουν συστήσει ένα άτυπο σώμα κομάντο, για την αυτοπροστασία τους και την 'αυτοάμυνά' τους. Με εκπρόσωπο της Λόκχηντ, που καμαρώνει μπροστά από ένα τεράστιο πύραυλο-φαλλό. Με κατασκευαστές βομβών που αντλούν τις συνταγές τους από το "Αλμανάκ του αναρχικού". Με τον Charlton Heston [κι άστον] που είναι πρόεδρος της παναμερικανικής ένωσης καραμπινιέρηδων [National Rifle Association], και διαλέγει να κάνει συνέδρια σε περιοχές που έχουν πληγεί πρόσφατα. Με παθόντες που αξιώνουν και πετυχαίνουν την απόσυρση των σφαιρών από μεγάλη αλυσίδα σούπερ μάρκετ. Με ανθρώπους σαλεμένους, φανατικούς, άπιστους, κυνηγημένους, εκφοβισμένους και χαμένους.

Θλίβεται με ειδήσεις του τύπου 'Οκτάχρονο παιδί δολοφόνος οκτάχρονου'. Επισκέπτεται την απέναντι όχθη [μια πόλη στον Καναδά] με χιλιάδες κυνηγούς [7 όπλα για κάθε 10 νοικοκυριά], πού είχε μόλις έναν φόνο τα τελευταία τρία χρόνια, κι αυτόν από κάτοικο του αντικρινού Λος Άντζελες. Κι όπου κανείς δεν κλειδώνει την πόρτα του ποτέ. Μελετάει τις ιστορικές πηγές και βλέπει ότι άλλες χώρες πιο βίαιες και καταπιεστικές στο παρελθόν [Γερμανία, Βρετανία, Ιταλία] έχουν πολύ-πολύ-μα-πάρα-πάρα-πολύ λιγότερες δολοφονίες τη σήμερον. Συνεντευξιάζει ακόμη και τον Μέριλιν Μάνσον, που έχει κατηγορηθεί ως υποκινητής βίας μέσω των τραγουδιών του. Ο οποίος στην κρίσιμη ερώτηση 'Τι θάλεγες στα παιδιά αυτά;' απαντά ευθέως 'Δεν θάλεγα τίποτε. Θα άκουγα όσα έχουν να μας πουν'. Τι το τιμιότερον, βρε αδερφέ;

Ενίοτε ο σκηνοθέτης περνάει μέσα στο πλάνο κι αναλαμβάνει δράση. Πιέζει το σούπερ μάρκετ να αποσύρει τις σφαίρες. Κουρεύεται και ψωνίζει φυσίγγια. Ή πηγαίνει στην τράπεζα που με κάθε νέο λογαριασμό δίνει δώρο κι ένα όπλο. Ανοίγει έναν στ' όνομά του και βγαίνει 'νικητής' και 'περιχαρής' με το τρόπαιό του ανά χείρας - μια καραμπίνα με κλείστρο. Ειρωνεύεται με το μοντάζ και όχι με επιθετικές δηλώσεις ή μεθόδους κίτρινης δημοσιογραφίας. Το ήθος του δεν του επιτρέπει να κατέβει χαμηλά, ούτε και να κατεβάσει το όποιο επίπεδο των συνομιλητών του. Τους αφήνει ν' αποκαλυφθούν μόνοι τους και τους παρακολουθεί ενδεής και διερωτώμενος. Βαθιά προβληματισμένος και πλατιά πελαγωμένος με την νοοτροπία και την παιδεία των συμπατριωτών του. Η κουλτούρα και η οικογενειακή και σχολική αγωγή σίγουρα επηρεάζουν τους νέους, αλλά πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα.

Εν πολλοίς, ο δημιουργός προσπαθεί να αγκαλιάσει το πρόβλημα, να το ακολουθήσει, να το αφουγκραστεί, να το ακροαστεί, να διαγνώσει τις αιτίες και τις ρίζες του. Ο δρόμος προς τις πηγές είναι επίπονος, συχνά έρχεται αντιμέτωπος με την δική του κουλτούρα και παιδεία, νοιώθει εθνικά μειωμένος και ντροπιασμένος για τις συμπεριφορές άλλων. Δεν παραιτείται επουδενί, δεν δειλιάζει αν και κινδυνεύει ίσως, δεν πτοείται. Συνεχίζει έναν ιδιόμορφο προσωπικό γολγοθά, προσπαθεί να σηκώσει το βάρος των αμαρτημάτων όλων των συνανθρώπων του. Και καταφέρνει με τον πιο γλαφυρό και δελεαστικό τρόπο να μας μεταδώσει τις ανησυχίες του, να μας διασκεδάσει διεκτραγωδώντας, να μας προβληματίσει, να μας διχάσει πιθανώς, να μας τσιγκλήσει, να μας ξυπνήσει [άμποτε], να μας θέσει σε λειτουργία - να δράσουμε αφήνοντας τα όπλα και εστιάζοντας στην εκπαίδευση.

Είναι εύκολο και πολύ βολικό να κατηγορούμε τον πλανητάρχη ως τρομοκράτη των λαών, ως φονιά των ανυπεράσπιστων, ως καλιγούλα και νέρωνα των καιρών μας [με τέτοιους συμβούλους που έχει και λίγα κάνει]. Δεν αρκεί όμως. Πρέπει να αντιδράσουμε εμείς οι ίδιοι σ' αυτόν τον άδικο πόλεμο [ακήρυχτο ή μη]. Κάποιοι λένε ότι οι μαζικές κινητοποιήσεις είναι ο καλύτερος τρόπος. Κάποιοι άλλοι - όπως ο φίλος μας ο Μουρ - λεν και πράττουν ατομικά, ενώνοντας τις δυνάμεις τους με άλλες ανοργάνωτες μονάδες. Σας θυμίζω το "Lucky People Center International" ως προπομπό αυτών που θάρθουν. Αν αυτός που έφυγε ήταν ο αιώνας της βιομηχανικής επανάστασης και της συλλογικής αντίστασης στην παγκοσμιοποίηση, αυτός που ήρθε φαίνεται πως θάναι ο αιώνας της ατομικής συνείδησης, της μοναδιαίας δράσης και του "Αναρχικού τραπεζίτη".

The answer, my friend / is blowin' in the net
Οι κορύνες πέφτουν καλύτερα στο Κολουμπάιν
Ο Μάικλ Μουρ σας περιμένει
Η παραγωγός εταιρία Σκύλος Τρώει Σκύλο
Κάνες 2002: 55 άλογα σ' έναν θεσμό
Bowlin the Cannes
bzine for Columbine
Δυο σαλιγκάρια φιλιούνται

ΥΓ1: Το Bowling [κάνω πάσα, πετώ τη μπάλα και ρίχνω τις κορύνες] είναι αναγραμματισμός του Blowing [ανατινάζω, πυροβολώ κατά ριπάς]. Ο τίτλος, εκτός της ειρωνείας, λειτουργεί αποτρεπτικά [ή και προστατευτικά] προς τους αδαείς ή τους τρομολάγνους. Στόχος του είναι να απογοητεύσει όσους φαντάστηκαν ότι θα δουν μια συλλογή ειδεχθών εγκλημάτων.

ΥΓ2: Ο "Αναρχικός τραπεζίτης" είναι το γνωστό βιβλίο του Φερνάντο Πεσόα. Το οποίο καλόν θα ήταν να μελετήσετε πάραυτα, όσοι δεν τόχετε ήδη κάνει. Και κατόπιν το "Λάλον ύδωρ" του Αλέξανδρου Ασωνίτη.

ΥΓ3: Αν έπρεπε να κατηγοριοποιήσω τον "Ακήρυχτο πόλεμο" θάλεγα ότι είναι ένα ντοκιμαντέρ κωμωδία-παρωδία-τραγωδία-σατιρικό-δράμα. Σας κάλυψα;

ΥΓ4: Καραμπινιέρηδες, καραμπινέδες, καμπινέδες.

ΥΓ5: Στην ηχητική μπάντα της ταινίας θα ακούσετε και το "What a Wonderful World" υπό του Joey Ramone. Θαύμα! Θαύμα!