Δέκα παράγραφοι για τα δεκάχρονα του Μεγάλου Λεμπόφσκι
"Καιροί σαν αυτούς, χρειάζονται έναν Μεγάλο Λεμπόφσκι". Της Νάντιας Πούλου
1998: Βγαίνει στις αίθουσες η ταινία των αδελφών Coen "The Big Lebowski" ("Ο μεγάλος Λεμπόφσκι", γνωστός και ως Dude). Την ίδια χρονιά, ο τότε πρόεδρος της Αμερικής δίνει εξηγήσεις για το σκάνδαλο Λεβίνσκι. Το Ιράκ τρώει κάποιες προειδοποιητικές καρπαζιές. Στο Μπέλφαστ υπογράφεται άλλη μια ελπιδοφόρα συμφωνία για το ζήτημα της Βόρειας Ιρλανδίας. Στην Καλιφόρνια ιδρύεται η Google Inc. Τα χρήματα από τη "φούσκα του Ίντερνετ" και τις σοσιαλδημοκρατικές παροχές δεν έχουν σωθεί ακόμα και το τέλος της πραγματικότητας όπως την ξέραμε φαίνεται ν' αργεί. Διανύουμε ακόμα την τελευταία πραγματική περίοδο ευημερίας του Δυτικού κόσμου. Κι όμως, οι πολίτες του δε δείχνουν διάθεση να εξαργυρώσουν τους καρπούς της υπεραξίας τους με μια χαλαρή ολιγάρκεια, σαν αυτή του Λεμπόφσκι. Αντ' αυτού συνεχίζουν με μανία τους ανοδικούς ρυθμούς σε κατανάλωση και ώρες εργασίας - μέχρι τελικής πτώσεως. Ήταν μεγάλη η πίτα τότε, αλλά κι οι συνδαιτυμόνες αποδείχθηκαν πέραν του δέοντος λιγούρηδες.
Κι όπως τότε κανείς δεν έδωσε σημασία στα συννεφάκια που μαζευόντουσαν στην άκρη του ορίζοντα, έτσι κι όταν βγήκε η ταινία στις αίθουσες αντιμετώπισε μια χλιαρή υποδοχή. Αναπόφευκτα έγινε και η σύγκριση με το τάδε ή το δείνα έργο των αδελφών που είχε προηγηθεί. Κανείς δε φάνηκε να καταλαβαίνει ότι ταινίες σαν αυτές δεν έχουν σύνδεση με κάτι πιο πριν ούτε με κάτι πιο μετά. Απλά ξεπηδούν από μια συγκεκριμένη συγκυρία για να πουν μια ιστορία με μοναδικό τρόπο. Την ιστορία όλων εκείνων που γνωρίσαμε και που θα μπορούσαν να είναι Μεγάλοι στη θέση του Μεγάλου.
Όσοι, λοιπόν, αναγνώρισαν εαυτούς και αλλήλους στην μορφή του Λεμπόφσκι ενθουσιάστηκαν νωρίς. Με τα χρόνια προστέθηκαν και άλλοι, μέχρι που σιγά-σιγά κάποιοι να μιλάνε για ένα -τηρουμένων πάντα των αναλογιών με τα blockbusters- φαινόμενο της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Κι όπως συμβαίνει συχνά μ' αυτά τα πράγματα κι ειδικά σε μια χώρα όπως η Αμερική, οι νεοφώτιστοι έστησαν αυτοσχέδιες κοινότητες για να προσκυνήσουν τη νέα θρησκεία. Έτσι προέκυψαν άνθρωποι που έχουν δει την ταινία δεκάδες φορές, ετήσια φεστιβάλ με μπόουλινγκ και μουσική, αφιερώματα, memorabilia... Άλλη μια βιοτεχνία της ανάμνησης είχε στηθεί.
Κι η βιομηχανία ακολούθησε... Πριν λίγες εβδομάδες κυκλοφόρησε σε επανέκδοση το DVD της ταινίας με πολλά extras, πεντακάθαρη εικόνα και διάφανο ήχο. Όσοι θέλουν να προσέλθουν, ας προτιμήσουν την έκδοση περιορισμένων αντιτύπων η οποία είναι σε σχήμα μπάλας του μπόουλινγκ στη σχετική θήκη.
Είπα ήχο οπότε ας περάσω στο soundtrack: από Ellington σε Yma Sumac κι από Beefheart σε Henry Mancini διάλεξε τούτη τη φορά ο T Bone Burnett. Μην περιμένετε αντικειμενική κριτική, μια κι έχω συνδυάσει αναφαίρετα και αμετάκλητα κάθε κομμάτι του με την αντίστοιχη σκηνή της ταινίας. Θα αναφέρω μόνο μια ωραία ιστορία: όταν ο Burnett αποφάσισε να βάλει το cover του Dead Flowers των Rolling Stones, πήγε στον Allen Klein, πρώην μάνατζερ των Stones, για να διαπραγματευτεί τα σχετικά δικαιώματα. Ο Klein είχε ήδη διαμηνύσει ότι ήθελε 150.000 δολάρια. Πάει ο Burnett με μια πρώιμη κόπια της ταινίας και του δείχνει τη σκηνή που ο Λεμπόφσκι φωνάζει "I hate the fuckin' Eagles, man!". Αυτό ήταν. Ο Klein σηκώνεται όρθιος και ενθουσιασμένος παραχωρεί πάραυτα το κομμάτι στον Burnett χωρίς άλλες αξιώσεις.
Στα καθ' ημάς τώρα, δεν υπήρξε μαζικοποίηση της λατρείας προς τον Μεγάλο Λεμπόφσκι. Με μια μικρή διαδικτυακή αναζήτηση ξετρυπώνω κάποια σκόρπια σχόλια θαυμασμού, αλλά τίποτα το αξιοπρόσεκτο. Άλλη η Ελληνική νοοτροπία, άλλα τα πρότυπα, το πλήθος θεατών. Ίσως αν ο Μεγάλος έπαιζε μπιλιάρδο αντί για μπόουλινγκ; Κι αν ο Γουόλτερ δεν είχε κολλήσει στο Βιετνάμ αλλά στον Εμφύλιο; Ποιος ξέρει;
Ακόμα και για τους πρωταγωνιστές της ταινίας ήταν απρόσμενη έκπληξη η ευρεία αποδοχή της, όπως φρόντισαν επανειλημμένα να μας πουν στις συνεντεύξεις τους. Στο δρόμο τούς αναγνωρίζουν πλέον από τους ρόλους τους στη συγκεκριμένη ταινία. Ο δε Jeff Bridges όχι μόνο έδωσε αλλά και πήρε (ή είχε ήδη) ουκ ολίγα στοιχεία από τον χαρακτήρα που ενσάρκωσε. Το 2005 ανέβηκε με το συγκρότημά του στη σκηνή μπροστά στο πλήθος τού ετήσιου Lebowski Fest. "Βγήκα στη σκηνή κι έπαιζα μπροστά σε μια θάλασσα από Dudes. Ακόμα γελάω όταν το σκέφτομαι".
Κι όπως συμβαίνει με κάθε μόδα έτσι κι εδώ οι κοινωνιολογικές αναλύσεις δεν εξέλιπαν. Γράφτηκαν papers, άρθρα και δόθηκαν συνεντεύξεις. Το ρεζουμέ είναι ότι σε μια εποχή που ολοένα και αυξάνει την πίεση για επιδόσεις και επιβραβεύει την απληστία, ένας αντι-ήρωας όπως ο Λεμπόφσκι προσφέρει κάποια ισορροπία και αποκαλύπτει ότι υπάρχει και μια άλλη πλευρά. Ειδικά σ' ένα κινηματογραφικό σύμπαν όπου θάλλουν οι ρομποτικοί υπερήρωες που καταστρέφουν τα πάντα για να σώσουν τον κόσμο.
Θα υπάρξει άραγε συνέχεια όπως ελπίζουν πολλοί κι απεύχονται άλλοι τόσοι; Για κάθε φορά που έκανε ο Bush πόλεμο, θα' θελαν οι αδερφοί Coen να είχαν φτιάξει κι ένα τέτοιο sequel, σύμφωνα με μια παλιότερή τους συνέντευξη. Η επιστράτευση του Μεγάλου Απολιτικού σαν αντίδοτο στην βία των κραταιών πολιτικών επιλογών. Για να μην πούμε δε και τίποτα για την βία του παραλογισμού και αλλοτρίωσης που μας σερβίρεται αυτόν τον καιρό αμάσητη και σε μεγάλες δόσεις, τυλιγμένη στο χασαπόχαρτο της "οικονομικής κρίσης". Την επόμενη φορά που θα δείτε έναν ακόμα νευρόσπαστο stock broker κι έναν κλαμένο οικονομικό αναλυτή στο δελτίο ειδήσεων κλείστε τη φωνή και φανταστείτε απέναντί του (ή ακόμα καλύτερα, στη θέση του) τον Λεμπόφσκι: να πώς αρχίζει η λύση του δράματος, στο κόστος όχι δισεκατομμυρίων αλλά ενός σπιτικού white Russian. Το sequel πάντως δεν το βλέπω να έρχεται, αν κρίνω από τον τρόπο που κάνουν συναφείς ανακοινώσεις οι αδελφοί. Ίσως γιατί το ξέρουν ότι η επανάληψη θα αναιρούσε σε βάθος χρόνου την απολιτίκ γραφικότητα του Μεγάλου.
Δέκα χρόνια πριν, το πόστερ της ταινίας έγραφε "Καιροί σαν αυτούς, χρειάζονται έναν Μεγάλο Λεμπόφσκι". Τότε, που στις ρωγμές της ευημερίας ανθούσαν ακόμα τύποι σαν αυτόν. Δέκα χρόνια μετά, το σύστημα της "παραγωγής", της "αγοράς" και της "προόδου" όλο και πιο απροκάλυπτα πασχίζει να ξετρυπώσει και τον τελευταίο εναπομείναντα Λεμπόφσκι του πλανήτη, για να του χώσει μετά τη μούρη στη λεκάνη ρωτώντας τον "πού είναι τα λεφτά;" - ακριβώς όπως στην κλασική σκηνή της ταινίας. Και τώρα κάπου είναι ο Μεγάλος και πάω στοίχημα πως κάνει ακριβώς τα ίδια πράγματα, αλλά δεν έχει χώρο στο πεδίο αναπαράστασης για τύπους σαν αυτόν. Άσε που οι τα πάντα επιβλέπουσες στατιστικές τον έχουν προ πολλού θάψει ως "χαραμοφάη", "ρετιρέ που φυτοζωεί με επιδόματα", "οπισθοδρομικό", "αντικοινωνικό" κ.λπ. Κι όταν λείπει ο αντι-ήρωας, οι νοσταλγοί του "ξεχαρμανιάζουν" με lux επανεκδόσεις του ίδιου υλικού και reunions με συμπάσχοντες. Μήπως όμως ο μόνος Λεμπόφσκι που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι εκείνος με τον οποίο μπορούμε να πάμε μαζί για μπόουλινγκ; (Ή μπιλιάρδο, ή τάβλι ... δεν θα τα χαλάσουμε εκεί.) Μπορούμε να χάσουμε κι άλλο χρόνο καθρεφτίζοντας ένα ακόμα χαμένο στοίχημα της γενιάς μας σ' ένα DVD (έστω και special edition) κι αν το κάνουμε, άσχημα δεν πρόκειται να περάσουμε. Αλλά ίσως καλύτερα ν' αρχίσουμε το ψάξιμο για τον δικό μας, κοντινό Λεμπόφσκι. Μην πάτε μακριά, το σπίτι κι η γειτονιά σας είναι μια πολύ καλή αρχή.
Η ατάκα του Bridges και η ιστορία για τον Burnett προέρχονται από το επετειακό αφιέρωμα του Rolling Stone για την ταινία.
Περισσότερα για τους αδερφούς Coen και τις ταινίες τους εδώ.