Εκτός παιδειάς
Με "Το άσπρο μπαλόνι" [Badkonak-e sefid, 1995] κέρδισε τη Χρυσή Κάμερα πρωτοεμφανιζόμενου στις Κάννες. "Ο καθρέφτης" [Ayneth, 1997] τού απέφερε τη Χρυσή Λεοπάρδαλη στο Λοκάρνο. Το Χρυσό Λιοντάρι του χαμογέλασε στη Βενετία παρά τα εμπόδια που συνάντησε "Ο κύκλος" [Dayereh, 2000] στη χώρα του. Με το "Κόκκινο χρυσάφι" [Talaye sorgh, 2003] πήρε το Βραβείο της Επιτροπής στο τμήμα "Ένα κάποιο βλέμμα" των Καννών, τον Χρυσό Ουγκώ στο Σικάγο, τον Χρυσό Προμηθέα στην Τιφλίδα και το Χρυσό Στάχυ στη Βαγιαδολίδ. Φέτος επέστρεψε στο Βερολίνο με το επίκαιρο "Offside" κι έφυγε χαρούμενος με την Αργυρή Άρκτο.
Τα δικαιώματα των ιρανών γυναικών, και κυρίως των νεαρών, είναι σχεδόν μόνιμα η πηγή έμπνευσης των ταινιών του Jafar Panahi. Εξαίρεση αποτελεί ίσως το "Κόκκινο χρυσάφι" που εστιάζει στις κοινωνικές ανισότητες και στο απατηλό όνειρο μιας μεγάλης ζωής, που άλλοι γεννήθηκαν και μούλιασαν μέσα στη χλιδή της κι άλλοι δε θα γευτούν ποτέ. Κι ενώ όλες του οι ιστορίες είναι δραματικές και τραγικές, εδώ στο Offside [Οφσάιντ, Ιράν, 2006, 93'] έχουμε να κάνουμε με μια κωμωδία αλά ιρανικά, μια και το θέμα είναι από μόνο του ιλαρό και φαιδρό.
Στην αρχαία Ελλάδα απαγορευόταν στις γυναίκες να εισέρχονται στους στίβους των Ολυμπιακών Αγώνων. Μόνον η Καλλιπάτειρα, κόρη του πολυνίκη Διαγόρα του Λίνδιου, τόλμησε να παραβιάσει τον ιερό αυτόν κανόνα μεταμφιεσμένη σε γυμναστή. Οι πανηγυρισμοί της για την νίκη του γιου της Πεισίρροδου την πρόδωσαν, αλλά γλίτωσε το θάνατο χάρη στην "οικογενειακή της προσφορά" στη μεγάλη ιδέα του ολυμπισμού. Από τότε και μετά επέβαλλαν και στους θεατές να εισέρχονται γυμνοί στο στάδιο.
Στο σύγχρονο Ιράν οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να εισέρχονται στα στάδια διότι τότε θα κάθονταν δίπλα σε αγνώστους και θ' άκουγαν τους άνδρες να βρίζουν και να φωνάζουν απρεπή συνθήματα. Να όμως που η εθνική ποδοσφαιρική ομάδα της χώρας παίζει στο στάδιο της Τεχεράνης, αντιμετωπίζοντας το Μπαχρέιν σ' έναν αγώνα πρόκρισης για το παγκόσμιο κύπελλο της Γερμανίας. Κάποιες πολύ τολμηρές νέες κοπέλες μεταμφιέζονται σε αγόρια, βάφουν τα πρόσωπά τους με τα εθνικά χρώματα ή φοράνε στολές παραλλαγής, προκειμένου να ξεγελάσουν τους φαντάρους-φύλακες και να μπουν στο ματς.
Κάποιοι φίλαθλοι τις κοιτούν σαν αξιοπερίεργα όντα, κάποιοι μικροπωλητές και μαυραγορίτες τις χρεώνουν παραπάνω και εκμεταλλεύονται το ψώνιο τους. Και κάποιες εξ αυτών δεν καταφέρνουν να περάσουν τον έλεγχο και καταλήγουν μαντρωμένες πίσω απ' τις κερκίδες, ν' ακούνε το πλήθος που αλαλάζει χωρίς να βλέπουν τίποτε. Το θηλυκό μυαλό μηχανεύεται κόλπα για να πετύχει, έστω και προσωρινά, το στόχο του. Αγνοούν ακόμη και κάποιες απειλές ή την επερχόμενη τιμωρία από το κοινωνικό ή οικογενειακό περιβάλλον. Καθεμιά έχει και μια ξεχωριστή αιτία γι' αύτη της την ανυπακοή.
Βέβαια, οι Ολυμπιακοί Αγώνες της αρχαιότητας απέχουν παρασάγγες από την οπιούχο δράση του ποδοσφαίρου στις μάζες του σήμερα. Οι αναλογίες δεν τηρούνται -δεν υφίστανται καν- και η σοβαρότητα του θέματος γίνεται κόσκινο ευθύς εξαρχής. Η υπερβολή και η παραβολή δουλεύουν υποδειγματικά προς όφελος της ατομικής ελευθερίας και των επιδιώξεων του σκηνοθέτη. Οι σκέψεις μας κατακλύζουν, τα ερωτήματα τίθενται απανωτά και σκάνε σα βαρελότα, οι πανηγυρισμοί της πρόκρισης και η ένωση με το πλήθος ενισχύουν τις αντιρρήσεις παρά τις αποδυναμώνουν. Και φυσικά δεν τις διασκεδάζουν επουδενί.
"Ζώντας" λοιπόν στον παλμό του Μουντιάλ, διαπιστώνουμε πόσο μπορεί να αλλοτριώσει και να "οχλοποιήσει" [ή μη] έναν λιγότερο "προοδευμένο" λαό, ένα αλλόθρησκο κι "οπισθοδρομικό" έθνος, που παρατάει όλα του τα προβλήματα στο έλεος του Αλλάχ και ονειρεύεται "δυτικές δόξες" και "διακρίσεις". Και μάλιστα χωρίς να έχει συνείδηση της απώλειας ή της "κακής επιρροής" που συνεπάγεται ο συγχρωτισμός με τους "άπιστους". Το μειδίαμά μας έχει ένα ελαφρώς πικρό τελείωμα. Κι αυτό είναι το δεικτικό σχόλιο του Παναχί επί του πολιτισμού, της παράδοσης, της παγκοσμιοποίησης και της ομογενοποίησης. Free kick.
