Έρχονται οι κολονέλοι

Σήμερα θα μιλήσουμε για συνταγματαρχαίους και κολονέλους, μέρα που είναι. Πρώτο σημείο αναφοράς η επιθεώρηση "Μπράβο Κολονέλλο" που σκάρωσαν εν μέσω πολέμου ο Σακελλάριος με τον Ευαγγελίδη σε μουσική Θεόφραστου Σακελλαρίδη. Ο θίασος του 1941, μεταξύ των οποίων οι Μιράντα Μυράτ, Κώστας Μουσούρης, Κυριάκος Μαυρέας, Ορέστης Μακρής, Μαρίκα Κρεββατά, Κώστας Δούκας και Μαρίκα Νέζερ, τραγουδά εν χορώ:

Μπράβο Κολονέλλο! / Έτσι σε θέλω να νικάς, έτσι σε θέλω! / Φόρα τα μαχαίρια και στη μάχη να ορμάς. / Και να τρέχεις προς εμάς, χαιρετώντας φασιστί με τα δύο χέρια! / Μπράβο μωρέ Τσιάνο / που τις χτυπάς τις πόλεις απ' τ' αεροπλάνο...

Οκτώ χρόνια πριν ο Δημήτριος Ροδόπουλος [1908-1960] με το ψευδώνυμο Μάνος Καραγάτσης έχει γράψει το ιστορικό μυθιστόρημα "Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν", που αποδείχθηκε "το πιο πολυδιαβασμένο από τα έργα του". Μισό αιώνα μετά [1979] ο Βαγγέλης Γκούφας και ο Βασίλης Γεωργιάδης θα το κάνουν κοινωνική τηλεσειρά 48 επεισοδίων, καθηλώνοντας τους θεατές μπροστά στο κανάλι ΥΕΝΕΔ να βλέπουν Πέτρο [Λιάπκιν] Φυσσούν, Όλγα Πολίτου, Νέλλη Γκίνη, Μπέτυ Αρβανίτη, Κίτυ Αρσένη, Μάκη Ρευματά, Χρήστο Νομικό, Δήμο Σταρένιο, Άλκη Παναγιωτίδη, Λευτέρη Βουρνά, Βίκυ Βανίτα, Αρτέμη Μάτσα, Σοφία Σεϊρλή, Ταϋγέτη και Νίκο Τσούκα.

Ανάμεσα μεσολάβησε μια επταετία, η οποία ενέπνευσε μια κωμωδία στον ιταλιάνο χωρατατζή γείτονα Mario Monicelli λίγο πριν το ξημέρωμα της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Λέγεται "Θέλουμε τους κολονέλους" [Vogliamo i colonnelli, Ιταλία 1973] κι ο υπερσυντηρητικός της ήρωας [Ugo Tognazzi] θέλει να οργανώσει πραξικόπημα μυστικά από τους άβουλους πια και μαλθακούς φασίστες συντρόφους του αλλά τον προλαβαίνει ο υπουργός εσωτερικών με ένα δικό του κανονικό αντιπραξικόπημα. Αν σας θύμισε κάτι είναι σύμπτωση.

Άλλη μια "σοβαρή" κωμωδία περί τα δικά μας είναι "Οι δύο κολονέλοι" [I due colonnelli, Ιταλία 1962] του Steno, όπου ο ένας κολονέλο είναι ιταλός και είναι ο πασίγνωστος Τοτό και ο άλλος είναι βρετανός [Walter Pidgeon]. Συναντιούνται σε ένα μικρό χωριό στα ελληνοαλβανικά σύνορα, τα πίνουνε παρέα, αγαπάνε τα ίδια κορίτσια, σώζουν ο ένας τον άλλο και βλέπουν με άγριο μάτι τον γερμαναρά που διατάσσει το βομβαρδισμό και την ολική καταστροφή του μικρού τους παραδείσου. Βέβαια, οι ιταλοί με τη μεγάλη παράδοση στις φάρσες και τις μπαλαφάρες έχουν κάνει αρκετές ακόμη ελαφρές απόπειρες [Buttiglione κατά το Μπρανκαλεόνε, η κολονέλα Nadia Cassini κι ο μπόμπος Alvaro Vitali, και δε συμμαζεύεται].

Στην Γαλλία τώρα. Εκεί δεσπόζει ο ακέραιος και ηρωικός "Συνταγματάρχης Σαμπέρ" του Ονορέ ντε Μπαλζάκ. Πρώτη φορά τον συναντάμε το 1920 στην ιταλική ταινία του Carmine Gallone με τον Maurice De Grunewald. Ακολουθεί η κατοχική εκδοχή του Rene Le Henaff [1943] με τον θρυλικό Raimu, τον οποίο ο Όρσον Γουέλς χαρακτηρίζει ως "το μεγαλύτερο ηθοποιό που έζησε ποτέ". Υπάρχει και μια βέλγική τηλεοπτική εκδοχή που υπογράφει ο μεγάλος φλαμανδός θεατρικός συγγραφέας Tone Brulin. Εμείς όμως γνωρίσαμε τον πλέον φιλόδοξο και επικό Σαμπέρ του Gerard Depardieu και του Yves Angelo [Le colonel Chabert, 1994], πλαισιωμένο από τους Fanny Ardant, Fabrice Luchini, Andre Dussollier, Daniel Prevost και Claude Rich.

Η Γαλλία συμμετείχε ως παραγωγός χώρα και σ' άλλους στρατιωτικούς της λογοτεχνίας. Πρώτος τη τάξει "Ο συνταγματάρχης [που] δεν περιμένει γράμμα από πουθενά", η νουβέλα του Gabriel Garcia Marquez, που μετάφερε στο πανί ο μεγάλος μεξικάνος δημιουργός Arturo Ripstein [El coronel no tiene quien le escriba / No One Writes to the Colonel, Μεξικό / Γαλλία / Ισπανία 1999]. Και δεύτερος "Ο συνταγματάρχης μου" [Mon colonel, Γαλλία / Βέλγιο 2006] του Laurent Herbiet από μια ιστορία του Κώστα Γαβρά που μας πηγαίνει βαθιά και χαμηλά στα σκοτεινά χρόνια του πολέμου στην Αλγερία και των απίστευτων θηριωδιών που συνέβησαν εκεί και τότε.

Ο Μαρκές ευθύνεται και για τον πολυεθνικό "Συνταγματάρχη Ρεντλ" [Oberst Redl / Colonel Redl, Γιουγκοσλαβία / Ουγγαρία / Αυστρία / Γερμανία] του Istvan Szabo, όπου ο Klaus Maria Brandauer ενσαρκώνει τον φιλόδοξο στρατιωτικό από την πτώση της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας ως την παρακμή του γενικού διευθυντή της μυστικής αστυνομίας. Που πατάει όμως αυτός; Πάνω στον Ρεντλ του δασκάλου Karl Anton [Der Fall des Generalstabs-Oberst Redl / The Case of Colonel Redl, Γερμανία / Τσεχοσλοβακία 1931].

Γάλλος και ο "colonel Bontemps" [1915] του κινημαχολικού Louis Feuillade που έχει στο ενεργητικό του περί τις 700 ταινίες μικρού και μεσαίου μήκους [Le recit du colonel, 1908]. Ρουμάνος αλλά γαλλοθρεμμένος ο δημιουργός Lucian Pintilie που περιγράφει βασανιστικά και σοκαριστικά την ακραία ιστορία των "Νίκι και Φλο" [Niki Ardelean, colonel in rezerva / Niki and Flo, Γαλλία / Ρουμανία 2003], απογυμνώνοντας εαυτόν και άλτερ έγκο, με την πολύτιμη βοήθεια των Cristi Puiu και Razvan Radulescu. Στον αντίποδα αυτού η γαλλοπολωνική παραγωγή "Ο συνταγματάρχης Μπούνκερ" [Kolonel Bunker / Pulkownik Bunker, 1998] του αλβανού Kujtim Cashku που σατιρίζει την πρότερη "κλειστή και αυτάρκη" κατάσταση και το καθεστώς του τελευταίου ευρωπαίου μαοϊκού Ενβερ Χότζα.

Κολονέλο έχουν και τα κινούμενα σχέδια. Είναι ψευταράς μινχάουζεν, μαυρόασπρος, βωβός, διαθέτει μεσότιτλους και λέγεται "Colonel Heeza Liar" [1913-1917] με την πένα του αμερικανού John Randolph Bray, σε 59 ξεχωριστές περιπέτειες των 10 λεπτών. Πριν τον Μίκι Μάους, πριν τον Φέλιξ τον γάτο και πριν τον Κόκο τον κλόουν. Ας πάρουμε έναν μεσότιτλο μεζέ, γεμάτο χιούμορ και φλεγματική φρεσκάδα:

The crowd begins to yell and shout; / the batters lose their nerves, /
for Heeza Liar strikes them out, / with most astounding curves.

Ένας συν/χης στις απαρχές του σινεμά. Πρόκειται για σειρά οκτώ μονόλεπτων "επεισοδίων" με θέμα την υπόθεση Ντρέιφους, που σχεδίασε και εκτέλεσε ο πιονιέρος Georges Melies το 1899. Οι κακοί είπαν πως δεν έχουν περιεχόμενο της προκοπής κι ότι 8 μονόλεπτα πουλάνε περισσότερο από ένα δεκάλεπτο. Ένα απ' αυτά λέγεται "Suicide du Colonel Henry" [Η αυτοκτονία του συν/χη Ανρί]. Το 1901 ο Μελιές έκανε ταινία κι ένα στρατιωτικό ανέκδοτο με τίτλο "Το ντουζ του συνταγματάρχη" [La douche de colonel / The Colonel's Shower Bath, Γαλλία] δίνοντας τροφή για νέα σχόλια περί της αναγκαιότητας της τέχνης του.

Φτάνει όμως η λατρεία του παρελθόντος. Σήμερα - χθες, τι φρέσκο τρέχει; Ένα z-movie κακίστου γούστου και ποιότητας, γυρισμένο στο πόδι ή με τα πόδια, που λέγεται "Colonel Kill Motherfuckers" [Ο συν/χης Φάτους Τους-γαμιόληδες, ΗΠ 2008, 70'] εκτυλισσόμενο στην Strangeville του Kevin Strange. Το οποίο πλασάρεται ήδη ως καλτ σπλάτερ αρρωστούργημα. Και ένα επερχόμενο βιογραφικό παρμένο από το βιβλίο της Alanna Nash "The Colonel: The Extraordinary Story of Colonel Tom Parker and Elvis Presley" [2003] που μιλά για τον σκληροτράχηλο μάνατζερ του Έλβις, Τομ Πάρκερ, τον και αποκαλούμενο συνταγματάρχη.

Μα έτσι θα κλείσεις με μια βλακεία; Πάρτε λοιπόν κι ένα υπερστρατηγικό μεζέ, γεμάτο χιούμορ, μυστήριο, ίντριγκες και νοσταλγία. Μας ήρθε από την Κροατία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου και λέγεται "Το φάντασμα του στρατάρχη" [Marsal / Marshal Tito's Spirit, Κροατία 1999] κάποιου Vinko Bresan. Τα αποκαλυπτήρια γίνονται πάνω σ' ένα μικρό νησάκι που ζει ακόμη τις παλιές καλές μέρες παρακμής της ηνωμένης Γιουγκοσλαβίας. Οι κολλημένοι κάνουν παρελάσεις πνιγμένοι στο κιτς και την ανέχεια, οι νέοι φουμάρουν μπάφους και προβάρουν Μάρλεϊ, ο Μαρξ κρύβει ένα ένοχο μυστικό και οι πράκτορες Μόλντεριτς και Σκάλιτς αποβιβάζονται στη ζώνη του σοσιαλιστικού λυκόφωτος.

Λίστα γεμάτη άστρα

00. Το φάντασμα του στρατάρχη [Marsal / Marshal Tito's Spirit, Κροατία 1999, 97'] του Vinko Bresan
01. Μπράβο Κολονέλλο [1941, Θέατρο της Δευτέρας 1986] των Α. Σακελλάριου & Ν. Ευαγγελίδη
02. Συνταγματάρχης Λιάπκιν [ΥΕΝΕΔ 1979, 48x45'] του Βασίλη Γεωργιάδη
03. Θέλουμε τους κολονέλους" [Vogliamo i colonnelli, Ιταλία 1973, 102'] του Mario Monicelli
04. Οι δυο κολονέλοι [I due colonnelli, Ιταλία 1962, 104'] του Steno
05. Συνταγματάρχης Σαμπέρ [Le colonel Chabert, 1994, 110'] του Yves Angelo
06. Ο συνταγματάρχης δεν περιμένει γράμμα από πουθενά [El coronel no tiene quien le escriba / No One Writes to the Colonel, Μεξικό / Γαλλία / Ισπανία 1999, 118'/122'] του Arturo Ripstein
07. Ο συνταγματάρχης μου [Mon colonel, Γαλλία / Βέλγιο 2006, 110'] του Laurent Herbiet
08. Συνταγματάρχης Ρεντλ [Oberst Redl / Colonel Redl, Γιουγκοσλαβία / Ουγγαρία / Αυστρία / Γερμανία 1985, 144'] του Istvan Szabo
09. Le colonel Bontemps [Γαλλία 1915, 4';] του Louis Feuillade
10. Νίκι και Φλο [Niki Ardelean, colonel in rezerva / Niki and Flo, Γαλλία / Ρουμανία 2003, 99'] του Lucian Pintilie
11. Ο συνταγματάρχης Μπούνκερ [Kolonel Bunker / Pulkownik Bunker, Αλβανία / Γαλλία / Πολωνία 1998, 103'] του Kujtim Cashku
12. Colonel Heeza Liar [Ο συν/χης Ψευταρούκλας, ΗΠ 1913-1917, 59x10'] του John Randolph Bray
13. Suicide du Colonel Henry [Η αυτοκτονία του συν/χη Ανρί, Γαλλία 1899, 1'] του Georges Melies
14. Colonel Kill Motherfuckers [Ο συν/χης Φάτους Τους-γαμιόληδες, ΗΠ 2008, 70'] του Kevin Strange