Giallo
Ένας σύντομος και άκρως υποκειμενικός οδηγός στην Ιταλική κινηματογραφική σχολή ταινιών τρόμου του '70 και του '80. Του Τάκη Κρεμμυδιώτη
Προοίμιον
Το ότι γράφω τις σειρές που ακολουθούν δε σημαίνει πώς έχω σκοτώσει κάποιον ή, έστω, πως δεν έχω λευκό ποινικό μητρώο. Ούτε καν ότι στην αιώνια διαμάχη καλού και κακού πως είμαι με το κακό: το αντίθετο μάλιστα. Παιδιόθεν! Ουφ, τώρα που το ξεκαθάρισα αυτό, πάει το άγχος μήπως διαβάσει το άρθρο η μαμά μου. Πέραν τούτου, πάνω από το προσκέφαλό μου, δίπλα στις μουσικές αφίσες, ποτέ δεν είχα τον Jason Voorhees (μεταξύ μας, έψαξα πολύ αυτήν με το αλεξικέραυνο από το έκτο μέρος, αλλά δεν τη βρήκα).
Περί ορέξεως...
Για λόγους οικονομίας χαρτιού (θα λέγαμε ενθυμούμενοι τον παλιό εφιάλτη κάθε αρχισυντάκτη) και κυρίως προσαρμογής στη σύγχρονη θεώρηση της ψηφιακής ανάγνωσης, το ιδιαίτερο αυτό αφιέρωμα αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο, που ήδη διαβάζετε, περιλαμβάνονται αφενός γενικές πληροφορίες και αυθαιρεσίες περί του είδους και αφετέρου παρουσίαση του "πατρός" Mario Bava. Το δε δεύτερο, είναι αφιερωμένο στις αυτού εξοχότητες Lucio Fulci και Δαρείο Ασημή (aka Dario Argento).
Are you talking to me?
Καλά, είμαστε σοβαροί; Πώς είπατε; Όσοι βλέπουν Giallo έχουν κάποιο θεματάκι; Πλάκα κάνετε; Δηλαδή όσοι (και για σκεφτείτε πόσοι) παρακολουθούν ταινίες με αποκλειστικό θέμα το ποιος θα τα φτιάξει (επέλεξα κοσμιότατο ρήμα) με τη γυναίκα του φίλου του ή (και) με την κόρη της, διάφορα παρανοϊκά ξεκατινιάσματα στα όρια της ψυχασθένειας, διαδοχικά ραντεβού με την όποια κατάθλιψη σε μορφή κινηματογραφικού πλάνου κλπ κλπ, είναι πιο "φυσιολογικοί"; Giallo βλέπεις για να συμμετέχεις είτε ως θεατής φανταστικού κινηματογράφου, είτε προσπαθώντας να ανακαλύψεις το δολοφόνο, μόνο που ενίοτε θα υποπέσει στην αντίληψή σου κανένα κομμένο χεράκι (την ώρα που τούτο τέμνεται), καμιά πεινασμένη για αμφιβληστροειδή αράχνη, κάποια φονική γόβα, κανένα σούπερ διαβρωτικό οξύ που διψά για δέρμα και άλλα ευγενή καλλιτεχνικά ευρήματα ψυχικώς υγιεστάτων σεναριογράφων! Αν, παρόλα αυτά, ακόμα εστιάζετε ως μόνο βδέλυγμα τη θεματική των Giallo, τότε, λυπούμεθα, αλλά δε θα κλάψουμε. Αν άρεσαν σε όλους, ίσως δεν άρεσαν τόσο και σε εμάς (Γιατρέ μου, μήπως πρέπει να το ψάξουμε περισσότερο αυτό; Γιατί σιωπάς;)
Ομολογώ, τέλος, πως το διαχρονικά αμείωτο ενδιαφέρον του κοινού για τις ταινίες αυτές, ίσως να οφείλεται και στο ότι ουδέποτε οι κριτικοί κινηματογράφου έπαψαν (με ελαχιστότατες εξαιρέσεις) να αποδεικνύουν πόσο αρνητικά προκατειλημμένοι είναι απέναντι στις ταινίες τρόμου και εν γένει φανταστικού. Μην κοιτάτε που στο remake του "Evil Dead" κάποιοι έσταξαν μέλι. Τους ξέφυγε! Γατάκια, δείτε κανένα "Let The Right One In" για να νομίσετε πως ξέρετε από φανταστικό σινεμά. Και κάτι τελευταίο: επειδή βλέπουμε Giallo, δε σημαίνει πως θα ήθελα να έχω φίλους τους σκηνοθέτες τους. Πολλώ μάλλον, γονείς (α, ρε κακομοίρα Asia...)
Τι λένε οι άλλοι
Ο Mario Bava είναι ο πρωτεργάτης του είδους, ο Lucio Fulci εκείνος που το έβαλε στις σωστές του βάσεις και ο Dario Argento ο πιο εγκεφαλικός και δημιουργικός συνεχιστής.
Τι λέμε εμείς
Μπορεί ο Mario Bava να το ξεκίνησε και ο Lucio Fulci να έχει τα μεγάλα παράσημα, αλλά ο Dario Argento είναι ο αληθινά αξεπέραστος.
Κίτρινο
Ή, ιταλιστί, Giallo. Με τον όρο αυτόν στην Ιταλία σημαίνεται ένα ευρύ ρεύμα εγχώριας λογοτεχνίας και κινηματογράφου του 20ου αιώνα, ενώ εκτός συνόρων νοούνται ιταλικής παραγωγής ταινίες μυστηρίου που περιλαμβάνουν έκδηλα στοιχεία τρόμου και φανταστικού. Κι αν εύλογα παραξενεύεστε με το όνομα που του έδωσαν οι Ιταλοί, καλό θα είναι να γνωρίζετε πως κίτρινο ήταν το χρώμα των εξωφύλλων μιας σειράς φτηνών χαρτόδετων διηγημάτων μυστηρίου, που ήταν πολύ δημοφιλή στη δεκαετία του '50. Το κινηματογραφικό Giallo, που εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του '60 και κορυφώθηκε στις αρχές της μεθεπόμενης δεκαετίας, επηρέασε σαφώς τις περίφημες ταινίες slasher και splatter. Τα ψυχολογικά θρίλερ, που κατά κανόνα βλέπονται τρώγοντας ποπ κορν και μπορούν να αρέσουν και στη πεθερά σας, ΔΕΝ μπορούν να διεκδικήσουν κληρονομικό δικαίωμα από τα Giallo (είπα "κατά κανόνα". Εδώ οι ψυχασθενείς μας προβληματίζουν υπαρξιακά μέχρι να "πάρουν μπροστά". Μετά δεν έχεις χρόνο για ψυχαναλύσεις, αλλά μόνο για τρέξιμο).
Δικαιολογημένα, εκτός μερικών χολυγουντιανών παραγωγών, οι ταινίες αυτές θεωρούνται ως b-movies. Δε νομίζω, όμως, να χαλάει κανέναν αυτό. Στα Giallo οι ωμές σκηνές κάθε άλλο παρά αυτοσκοπός είναι. Αποτελούν, όμως, το μέσον για να κάνουν τη διαφορά, αφού εξ ορισμού υπάρχει εξελισσόμενη πλοκή, στην οποία ο θεατής μπορεί (επιβάλλεται) να έχει άμεση συμμετοχή. Και λάβετε υπόψη κάτι: αν είναι προσεκτικός μπορεί να βρει το δολοφόνο. Στα Giallo τα στοιχεία που τον αποκαλύπτουν δίνονται κατά την εξέλιξη της πλοκής και δεν έχουμε αποκαλύψεις στο φινάλε τύπου Agatha Christie (την αγαπώ, αλλά...) ότι η μητριά του θύματος δούλευε μανεκέν στο τυροπιτάδικο του σχιζοφρενή ετεροθαλή αδελφού του δολοφόνου. Εδώ, αν θέλεις (και πώς όχι) παίζεις κι εσύ στην ταινία. Δεν τη βλέπεις παθητικά. Άντε, να σας δώσω κι ένα τιπ: μη ψυχοπαθής δολοφόνος σε Giallo ταινία είναι μουσειακό είδος. Και κάτι τελευταίο: σε αντίθεση με τα μεταγενέστερα είδη, τα Giallo δε μπορούν (λέμε και κα 'να αστειάκι για να περάσει η ώρα...) να κατηγορηθούν για μισογυνισμό (εδώ δε γίνονται διακρίσεις - "όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω"), ούτε, βέβαια, να επαινεθούν από την P.E.T.A.
Μια (άκρως υποκειμενική και περιοριστική) λίστα των υπευθύνων
Καταρχάς, στο χώρο εντάσσονται οι τρεις σκηνοθέτες που αναφέρθηκαν παραπάνω και θα μας απασχολήσουν διεξοδικότερα. Δεν είναι όμως μόνο αυτοί (Gollum: ναι, καλά τώρα...), αλλά και αρκετοί άλλοι. Ακολουθεί μια μικρή καταγραφή ονομάτων για τα ανήσυχα πνεύματα, που θέλουν να έχουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα: Joe D' Amato, Umberto Lenzi, Paolo Cavara, Lamberto Bava, Michele Soavi, Aldo Lado, Ruggero Deodato, Andrea Bianchi, Luigi Cozzi, Jorhe Grau, Pupi Avati και πολλοί άλλοι. Στο διαδίκτυο υπάρχουν αρκετές πληροφορίες γι' αυτούς. Κάνετε και κάτι μόνοι σας!
Η μουσική στα Giallo
Η μουσική στα Giallo είναι σημαντική και κάποιες φορές ευχάριστα "αταίριαστη". Φαντάζεστε μια ωμή σκηνή δολοφονίας με disco μουσικό υπόβαθρο; Ναι, ξέρω, ακούγεται γελοίο, αλλά... δεν είναι. Κάτι τέτοιο, ίσως υπαγορεύτηκε από την ανάγκη να μειωθεί κλιμάκωση της έντασης, ίσως όμως και όχι (ακολουθεί αινιγματικό μειδίαμα εκ μέρους μου). Φυσικά, ξεχωρίζουν και υπέροχα ορχηστρικά μέρη συνθετών όπως των Ennio Morricone, Fabio Frizzi, Riz Ortolani και Bruno Nicolai. Το απόλυτο φετίχ όμως είναι οι Goblin, που έγιναν γνωστοί από τον Dario Argento και... ακόμα "εξαργυρώνουν" τις συνεργασίες που είχαν μαζί του.
MARIO BAVA
Σύντομο βιογραφικό
Γεννήθηκε στο San Remo στις 31/7/1914 και πέθανε στις 15/4/1980. Γιος πρωτοπόρου κινηματογραφιστή της εποχής του βωβού σινεμά, ασχολήθηκε αρχικά με τη ζωγραφική και ακολούθως με τη σκηνοθεσία. Εργάστηκε σύντομα με τον πατέρα του στην κινηματογραφική εταιρεία του Benito Mussolini (ούπς!) και ακολούθως συνεργάστηκε με τους Roberto Rossellini, Gina Lollobrigida και Steve Reeves. Το φιλμ του 1956 "I Vampiri" - "The Devil's Commandment" (όχι, για να μη λέτε πως μόνο εδώ μεταφράζουμε "εύστοχα" τους τίτλους...), που ολοκλήρωσε ο ίδιος, θεωρείται ως η πρώτη ιταλική ταινία τρόμου.
Η πρώτη αποκλειστικά δική του σκηνοθετική απόπειρα έγινε το 1960 με το φιλμ "Black Sunday", ενώ οι ταινίες του μέχρι το 1971, που θεωρούνται ως αρχέτυπες των Giallo, αποδείχτηκαν ιδιαίτερα επιδραστικές στις επόμενες δεκαετίες με κλασικότερα ίχνη στο (αδύνατο να περιγραφεί με λόγια μεγαλειώδες) "Alien" και στο "Friday The 13th Part 2". Σκηνοθέτησε την τελευταία του ταινία με το γιο του Lamberto, που ακολούθησε τα δικά του ίχνη. Όταν, μάλιστα, είδε πόσο καλό ήταν το "Macabre", ο Mario δήλωσε: "Τώρα μπορώ να αναπαυθώ εν ειρήνη", και όντως έτσι έγινε σε λίγους μήνες, επιβεβαιώνοντας τον τίτλο της ταινίας.
Προτεινόμενες ταινίες
Στο σημείο αυτό ενθαρρύνεται να διαβάσετε και πάλι τον παραπάνω τίτλο. Δε γράφεται "Καλύτερες", αλλά "Προτεινόμενες". Η δε σειρά αναφοράς είναι χρονολογική και όχι αξιολογική. Λοιπόν, σβήστε τα φώτα και ξεκινάμε... (αν υπάρχει φως ημέρας μην περιμένετε να νυχτώσει - τραβήξτε τις κουρτίνες)
Black Sunday/The Mask of Satan (1960)
Τι παίζει;
Η μάγισσα Asa και ο εραστής της Javutich οδηγούνται στο θάνατο με κάρφωμα στο πρόσωπο της "Μάσκας του Σατανά" λόγω ενασχόλησης με τη μαύρη μαγεία. Πριν όμως μας αποχαιρετήσουν προσωρινά, η Asa στολίζει με κα' να δυο κατάρες τον αδελφό της και υπόσχεται εκδίκηση. Διακόσια χρόνια μετά, χάρη στη γκάφα δύο ανήσυχων γιατρών (τους είχα πει να μη ματώνουν όπου βρουν...), η Asa και ο φίλος της ξαναζωντανεύουν και αποφασίζουν να ζητήσουν τα ρέστα. Υποψήφιο σώμα για να δεχτεί την όχι και τόσο μετά το κάρφωμα γλυκούλα φάτσα της Asa, είναι αυτό της απογόνου πριγκίπισσας Katja. Ο νεότερος δόκτωρ, όμως, δε μένει με σταυρωμένα τα χέρια λόγω κεραυνοβόλου έρωτος προς τη νεαρά ευγενή και η μάχη αρχίζει...
Γιατί να το δω;
Γιατί είναι πρωτοπόρο.
Για να αποδείξεις τις gothic καταβολές σου. Θα τη βγάλεις μόνο με δίσκους των Sisters Of Mercy;
Γιατί είχε οκταετή απαγόρευση προβολής στη Βρετανία, λόγω τρομακτικών σκηνών (γατάκια εγγλεζάκια - νιάου!).
Για τη μοναδική σκηνή του καρφώματος και κυρίως του ξεκαρφώματος της μάσκας από το πρόσωπο της Asa. Οι ουλές μοιάζουν τόσο πραγματικές που δε βάζεις στοίχημα πως δε μπορείς να τις αγγίξεις...
Γιατί αποτελεί μνημείο αναφοράς του τι μπορεί να πετύχει κανείς στη δημιουργία ατμόσφαιρας σε μια ταινία, αν γνωρίζει να χρησιμοποιεί το φωτισμό (κυρίως τις σκιάσεις).
Για την όμορφη Barbara Steele, που μεταμορφώνεται (aka "τσαλακώνεται!") παίζοντας πολύ πειστικά τόσο το ρόλο της Asa, όσο και της Katja.
The Girl Who Knew Too Much (Evil Eye) (1963)
Τι παίζει;
H Nora Davis φτάνει στη Ρώμη για να επισκεφτεί μια γηραιά κυρία (όχι τη Γιουβέντους, αλλά τη θεία της), μα πριν καν δει τη Fontana di Trevi, γίνεται μάρτυρας μιας δολοφονίας. Αντί να τα βάλει με την τύχη της και να το ρίξει σε κα 'να τυχερό παίγνιο, δίνει κατάθεση στην Αστυνομία, αλλά με έκπληξη διαπιστώνει ότι δεν την πιστεύουν, λόγω ελλείψεως... πτώματος! Παρατάει, λοιπόν, τη θεία και το ρίχνει στο κυνήγι του δολοφόνου, ο οποίος έχει κέφια και συνεχίζει ακάθεκτος. Τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα, όταν οι πρόσφατοι φόνοι συνδέονται με το παρελθόν και διαπιστώνεται ότι η επιλογή των θυμάτων γίνεται με αλφαβητικό τρόπο βάσει του επιθέτου τους (προλαβαίνω να μετονομαστώ σε Ωριγένης;). Τώρα που το επίθετο του τελευταίου πτώματος άρχιζε από "C", η Nora δεν αμφιβάλλει, ιδιαίτερα μετά από ένα τηλεφώνημα, ότι έφτασε η σειρά της.
Γιατί να το δω;
Γιατί θεωρείται το πρώτο καθαρόαιμο Giallo φιλμ.
Για να δεις μαχαίρι καρφωμένο σε πλάτη με την κόψη προς τα επάνω!
Λόγω πρωτότυπου τίτλου (πώς την είπαμε του Alfred Hitchcock "The Man Who Knew Too Much";)
Blood and Black Lace (1964)
Τι παίζει;
Μανιακός δολοφόνος που φορά στο πρόσωπο λευκή κάλτσα, για αρχικά αδιευκρίνιστους λόγους, ξεκληρίζει με βίαιους τρόπους μοντέλα οίκου μόδας. Το πρώτο θύμα είχε στην κατοχή του ένα ημερολόγιο που περιείχε κάποια καλά κρυμμένα μυστικά (εκτρώσεις, ναρκωτικά κλπ), που αφορούν πρόσωπα του οίκου. Το ημερολόγιο αυτό, που αλλάζει διαρκώς χέρια, στοχοποιεί τους κατόχους του και αποτελεί διακαή πόθο του δολοφόνου. Η αστυνομία αρχικά δείχνει ανήμπορη να βρει άκρη, συλλαμβάνει κόσμο και κοσμάκη, αλλά οι δολοφονίες δεν έχουν τελειωμό...
Γιατί να το δω;
Για την όλη πολύχρωμη classy αισθητική της ταινίας και τα μοναδικά εναλλασσόμενα πλάνα στον οίκο μόδας.
Για τα κοστούμια των ηθοποιών.
Για να απολαύσετε μια πολύχρωμη -και όχι ασπρόμαυρη- ταινία τρόμου.
Για τη δολοφονία με το κάψιμο του προσώπου στη σόμπα.
Για να έχετε μια πρώτη επαφή με τον "πρόγονο" του Michael Myers του "Halloween".
Planet of the Vampires (1965)
Τι παίζει;
Πλήρωμα σκάφους ανταποκρίνεται σε σήμα διάσωσης και κατεβαίνει σε άγνωστο πλανήτη. Πριν όμως σώσει κάτι, οι αστροναύτες του στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου, ενώ παράλληλα έχουν να αντιμετωπίσουν μια άγνωστη φονική οντότητα. Και να 'ταν μόνο αυτό; Σύντομα, όχι μόνο βλέπουν ότι οι νεκροί γύρω τους ζωντανεύουν, αλλά ανακαλύπτουν ένα διαστημόπλοιο, του οποίου το πλήρωμα "χρησιμοποιήθηκε" για να συντηρηθεί η οντότητα αυτή στη ζωή. Πλέον, συνειδητοποιούν πως έχουν κληθεί για να "υποδεχτούν" αυτοί την οντότητα. Η φρίκη μόλις έχει ξεκινήσει...
Γιατί να το δω;
Γιατί θα σου ανοίξει η όρεξη να ξαναδείς το Alien.
Γιατί θα στολίσεις με διάφορα "κοσμητικά" επίθετα τον Ridley Scott και τον Dan O' Bannon (σεναριογράφο του Alien) που έχουν δηλώσει πως δεν έχουν δει το "Planet Of The Vampires". Θου Κύριε...
Για να νιώσεις το μεγαλείο του Bava να δημιουργεί πλάνα και υποβλητική ατμόσφαιρα με σχεδόν μηδενικό κόστος (λίγα ψεύτικα βράχια δανεικά από άλλη ταινία, τεχνητή ομίχλη και τα μαγικά του φώτα).
Για να μάθεις πως οι αληθινά στιλάτες στολές αστροναυτών είναι... δερμάτινες!
Για να δεις αστροναύτες - ζόμπι και να μειδιάσεις αναλογιζόμενος τον τίτλο, αφού στην ταινία δεν υπάρχουν βρικόλακες! Αθάνατα sixties!
Kill Baby Kill (1966)
Τι παίζει;
Ένας ιατροδικαστής πηγαίνει σε απομονωμένο χωριό για να διενεργήσει αυτοψία στο πτώμα μιας γυναίκας που αυτοκτόνησε. Κόβοντας, μεταξύ άλλων φυσιολογικότερων ευρημάτων, ανακαλύπτει ένα κέρμα στην καρδιά της! Ρωτώντας τους μυστήριους ντόπιους, πληροφορείται κάποιες τρομερές προλήψεις, αλλά και την ιστορία για το φάντασμα ενός κοριτσιού, το οποίο όποιος το δει, πεθαίνει. Όπως είναι αναμενόμενο, τα πτώματα πολλαπλασιάζονται, οπότε τι να κάνει κι αυτός; Παίρνει τη βοήθεια του τοπικού κοινού, δηλαδή μιας μάγισσας και ενός γιατρού και ξεκινά μαζί τους τον τίμιο αγώνα της λύσης του μυστηρίου.
Γιατί να το δω;
Γιατί να μην το δεις; Αφού είναι πολύ καλό;
Για τη σκηνή με το μπαλάκι.
Για την πολύ επιτυχημένη γοτθική ατμόσφαιρα.
Για το τρομακτικό γέλιο του όμορφου λευκοντυμένου κοριτσιού, που υποδύεται το φονικό φάντασμα.
Hatchet For The Honeymoon (1970)
Τι παίζει;
Στιλάτος κατά συρροή δολοφόνος, που έχει παιδιόθεν ένα "θεματάκι" με τα νυφικά και την όλη του γάμου φάση, αποφασίζει να ντύνει τα θύματά του νυφούλες και μετά να τα τεμαχίζει. Πού καιρός τώρα για ασυμφωνίες χαρακτήρων... Να όμως που η δική του ορίτζιναλ πρώην νυφούλα, αλλά και τα όργανα του νόμου μυρίζονται κάτι (λέτε τους καπνούς από τις καύσεις των πτωμάτων για την εξαφάνιση ενοχοποιητικών στοιχείων;) και αρχίζουν οι μπελάδες. Στην ιστορία μπαίνει ένα φάντασμα, αλλά και τόση περισσευούμενη παράνοια, που καταλήγουμε όλοι χορτάτοι!
Γιατί να το δω;
Για να δεις πώς στραφταλίζει ο μπαλτάς, πριν τεθεί επί το έργον.
Για τις όμορφες νύφες και τον -τόσο "ξενέρωτο" που τελικά σου αρέσει- σχιζοφρενή ισόβιο γαμπρό.
Για να δεις το σωσία του Σπύρου Καλογήρου.
Για να δείτε ένα κλασικό λόγο φεμινιστικής εξέγερσης.
_____