H λευκή κορδέλα
Είναι η λιγότερο βίαιη ταινία του Χάνεκε. Ή τουλάχιστον έτσι νομίζουμε επειδή δεν τη βλέπουμε εντός πεδίου. Υπήρξε, υπάρχει και θα υπάρχει. Υπόγεια, ύπουλη, "αόρατη" μα "καθολική" αν και το θρήσκευμα του μικρού γερμανικού χωριού είναι ο προτεσταντισμός.
Είναι μια ταινία άλλης εποχής. Εκατό και βάλε χρόνια πίσω, πριν τη δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάρδου και το ξέσπασμα του 1ου παγκοσμίου πολέμου. Αναφέρεται όμως στη γέννηση του φασισμού και κάθε είδους νέου "-σμού" [και του φονταμενταλισμού]. Αναφέρεται στη γέννηση της τρομοκρατίας και κάθε είδους νέας "-κρατίας" [και της τιμοκρατίας].
Είναι καταλυτικά μαυρόασπρη όσο κι η εποχή που ζωντανεύει. Ψυχρή, παγερή, νοσηρή, αποστασιοποιημένη και σαγηνευτικά θερμή στο μάτι, παρά το χιόνι που την κυκλώνει. Τα σκοτεινά νυχτερινά της πλάνα μοιάζουν καμένα, αλλά τα μυαλά των ηρώων της είναι ακόμη πιο κάρβουνο.
Είναι γραμμικά αφηγηματική κι έχει αφηγητή το δάσκαλο του χωριού, έναν ξένο [έναν από μας]. Αυτός ανακαλεί στη μνήμη του αλλά και ζητά προκαταβολικά συγνώμη αν ο χρόνος και το γήρας του έχουν θολώσει [προληπτικά;] κάποιες κυψελίδες ή αλλοιώσει [βολικά;] κάποιους νευρώνες.
Είναι εσκεμμένα ασαφής η οπτική γωνία της γιατί εμείς θ' αποφασίσουμε, μια και όλα τα γεγονότα της έχουν πραγματικά δύο όψεις και η αλήθεια είναι διττή, διφορούμενη, δίπολη. Και δεν αφορά μόνο τα γεγονότα. Είναι υπεράνω, είναι σημερινή. Αφορά αυτά που μας κληροδότησαν.
Είναι απροκάλυπτα παραβολική και όχι συμβολιστική. Το χωριό είναι η Γερμανία, είναι η Ευρώπη, είναι η κοινωνία. Ο κόσμος των ενηλίκων είναι αυστηρός, άτεγκτος, άκαμπτος, κανονικίστικος, νομοτελειακός. Το σύμπαν της νέας τάξης είναι αγνωστικιστικό, αμοραλιστικό, αθεϊκό, αναρχικό. Άβυσσος ανάμεσά τους. Στη γενιά που πέθανε αλλά δεν το ξέρει και σ' αυτήν που είναι κλινικά νεκρή αλλά δεν έχει επίγνωση.
Είναι μετα-ντραγιερική, μετα-μπρεχτική, μετα-στρινγκμπεργική. Το άλογο του γιατρού σαν την ευρωπαϊκή φοράδα που καλπάζει και σκοντάφτει και γκρεμοτσακίζεται πάνω στο λεπτό ατσάλινο σύρμα της άριας καθαρότητας και των υπερφίαλων ιδεαλισμών. Η γυναίκα του αγρότη πεθαίνει όταν πια είναι "τελειωμένη" όπως οι ξεζουμισμένοι εργάτες της σήμερον. Ο γιος του βαρόνου-τσιφλικά πληρώνει τις αμαρτίες των γονιών του όπως σήμερα οι επιλογές των πατεράδων μας "παιδεύουσι τέκνα". Ο καθυστερημένος γιος της μαμής επίσης. Οι "μεγάλοι" εξαφανίζονται και αφανίζονται ψυχοσωματικά, αλλά μήπως δεν υπάρχουν καν;
Είναι παθολογοανατομική. Οι τομές που γίνονται πάνω στο παγωμένο σώμα της δεν τρέχουν αίμα. Θέλουν να τρέξουν μίσος αλλά κι αυτό δεν είναι ρευστό. Είναι συμπαγές. Δεν κόβεται εύκολα. Είναι μολυσματικό και μεταδοτικό.
Είναι μεγαλειώδης Χάνεκε. Και παράλληλα δεν είναι, αφού όλα τα παραπάνω "είναι" τα συναντάμε στο έργο του ουσιαστικά για πρώτη φορά. Είναι αντίθεος και παράλληλα δεν είναι. Ο τωρινός άνθρωπος δεν θρώσκει άνω πια. Αγνοεί, απαξιοί και δεν αναθρώσκει. Ο σκηνοθέτης, ο δημιουργός του κόσμου του, στέκει το ίδιο αμήχανος όσο και ο θεατής.
Η λευκή κορδέλα [παράβολο αθωότητας και αγνότητας] συδαυλίζει το ξέσπασμα της βίας. Το κάνει ακόμη πιο σκαιό πιο ανεξήγητο πιο τυφλό. Ο Χάνεκε είναι φιλόσοφος και σκεπτικός, είναι μαέστρος στην καλύτερη και δημιουργικότερη φάση του.
Το δέος και ο τρόμος είναι το είδωλό μας στο σπασμένο καθρέφτη. Όλα αυτά που γίναμε και πιστεύαμε αφελώς ότι θα αποφύγουμε επειδή είμαστε διαφορετικοί από τους παππούδες μας. Και τα κάναμε ακόμη πιο σκατά. Οι μνήμες των εγκλημάτων μας εγγράφονται στο δεσοξυριβοζονουκλεϊνικό οξύ μας. Η εκδίκηση του εαυτού μας των μετά ημών είναι όλη δική μας. Η εποχή των ηλίθιων ανέτειλε.
O ιδιόρρυθμος κώδικας του M
... κρυμμένος κι αδιάγνωστος
Υπέροχη δασκάλα του πιάνου
