Η Αποκάλυψη του 46ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

"τα χέρια βρώμικα / τα πόδια βρώμικα / τα μάτια καθαρά" - Ντίνος Χριστιανόπουλος

Πριν κάτσεις κάτω και δοκιμάσεις να εκφράσεις τα όσα πιστεύεις πως αξίζει να διαβαστούν, μια διέγερση σε πιάνει και ερωτηματικά περιφέρονται για το κατά πόσο θα τα καταφέρεις. Τελικά με τη δουλειά αυτό επιτυγχάνεται, το κείμενο γράφεται (πιθανώς δημοσιεύεται), το ερωτηματικό όμως παραμένει.

Το 46ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ήρθε και πέρασε σα σίφουνας από τη Θεσσαλονίκη. Φαινομενικά ο σκοπός επετεύχθη, οι αριθμοί αυξήθηκαν, κόσμος έτρεξε εδώ κι εκεί ταξίδεψε σε πολλές διαφορετικές ταινίες, οι πολιτικοί καταξιώθηκαν, οι χορηγοί ικανοποιήθηκαν, οι δημοσιογράφοι δούλεψαν και γέμισαν σελίδες εφημερίδων. Ξενοδοχεία εστιατόρια, καφέ-μπαρ, σιντάδικα, βιβλιοπωλεία, αίθουσες τέχνης και άλλα μαγαζιά της Θεσσαλονίκης επίσης γέμισαν.

Οι εντυπώσεις για το 46ο Φεστιβάλ, τουλάχιστον όπως εκφράστηκαν δημόσια, ήταν στην πλειοψηφία τους θετικές. Τί κι αν το νέο τμήμα "Μέρες Ανεξαρτησίας" δεν ικανοποίησε τους θεατές; "Μπορεί να τα καταφέρει τα επόμενα χρόνια" σχολίασαν πολλοί. Τουλάχιστο μεγάλη εταιρία μεταπώλησης αυτοκινήτων (συμπτωματικά με κοινό επώνυμο με τον υπεύθυνο του νέου τμήματος) κυκλοφορούσε μοντέλα της στολισμένα με το σήμα του Φεστιβάλ. Η πλατεία Αριστοτέλους περήφανη φιλοξένησε το τεράστιο φωτεινό διαφημιστικό του Φεστιβάλ και των χορηγών του.

Τί κι αν το διεθνές διαγωνιστικό τμήμα που είναι θεωρητικά ο πυρήνας του Φεστιβάλ, χώλαινε σε ποιότητα ταινιών. Αυτό συνέβαινε και στο παρελθόν. Ωστόσο, τότε το Φεστιβάλ είχε ψυχή. Από τη μία ο διευθυντής του Μισέλ Δημόπουλος και από την άλλη ο Δημήτρης Εϊπίδης και οι "Νέοι Ορίζοντες", οι οποίοι συνέθεταν τον χαρακτήρα του Φεστιβάλ. Ο άξονας του όπως διαγραφόταν από τις επιλογές των "Νέων Οριζόντων" πρότεινε πέρα από τη διασκέδαση, τον κοινωνικό προβληματισμό. Όπως διαμορφωνόταν από τις επιλογές του Μισέλ Δημόπουλου ακολουθούσε την εξέλιξη της γλώσσας του κινηματογράφου υπό το πρίσμα της γαλλικής και της υπόλοιπης ευρωπαϊκής θεωρητικής σχολής.

Τα κύρια βραβεία του Φεστιβάλ: Χρυσός και Αργυρός Αλέξανδρος, την Κυριακή 20 Νοεμβρίου απονεμήθηκαν στο πρόεδρο της κριτικής επιτροπής Βιτόριο Στοράρο, παλαίμαχο διευθυντή φωτογραφίας των "Αποκαλύψεων" του Φράνσις Φορντ Κόπολα, και στους πρωτοεμφανιζόμενους και δευτεροεμφανιζόμενους σκηνοθέτες που συμμετείχαν στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ.

Ο Βιτόριο Στοράρο 2 μήνες πριν τις τιμές που έλαβε στη Θεσσαλονίκη (στις 20 Σεπτεμβρίου) είχε βραβευτεί στο Μπράκια Μανάκι Κάμερα Φεστιβάλ που γίνεται στα Μπίτολα της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας της Μακεδονίας. [Δηλαδή στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ των αδελφών Μανάκη που γίνεται στο Μοναστήρι (Βίτολα), στο κτίριο που στεγάζει και το Μουσείο Μανάκη. Στο μάρκετ του δικού μας 46ου Φεστιβάλ έκανε την εμφάνισή του κι ένα σιντί για τα 100 χρόνια του σκοπιανού κινηματογράφου που, όπως μαντεύετε, συμπεριλαμβάνει και τα επίκαιρα των θρυλικών αδελφών. Έτσι μπορούν να ισχυρίζονται ότι "έκλεισαν" 100 χρόνια σινεμά. Επειδή εμείς ως χώρα κοιμόμαστε, από την εποχή του Ελ. Βενιζέλου ακόμη].

Μαζί με τα βραβεία του Φεστιβάλ πανηγυρική ήταν και η είσοδος του Φράνσις Φορντ Κόπολα στη Θεσσαλονίκη, ο οποίος ετοιμάζει νέα ταινία μετά από 10 χρόνια απουσίας από τον κινηματογράφο κι ενόσω ασχολείται με τουριστικές και άλλες εμπορικές επιχειρήσεις. Ποιά η βαρύτητα της παρουσίασης του "Apocalypse Now, Redux" ταινία διάρκειας 200 λεπτών που παίχτηκε στο Φεστιβάλ Καννών το 2001, και συνέπεσε να μοιράζεται σε dvd με μηνιαίο κινηματογραφικό περιοδικό στο τεύχος του Νοεμβρίου; Πόσο σημαντική είναι η επανεμφάνιση στη Θεσσαλονίκη του σκηνογράφου του Κόπολα, Ντην Ταβουλάρις;

Λαμβάνεται υπόψη η δύσκολη οικονομική περίοδος την οποία διερχόμαστε και η ανάγκη για καλή χρησιμοποίηση των χρημάτων που διαθέτει το κράτος σε διάφορα πολιτιστικά γεγονότα; "Σύμφωνα με έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Επιστημών και με βάση τα κριτήρια που έθεσε η Ευρωπαϊκή Ένωση, κοινωνικά στερημένο είναι το 58% των Ελλήνων. Συγκεκριμένα, το 20,3% ζει κάτω από συνθήκες απόλυτης φτώχειας". (Αποκλεισμένοι και οι λιγότερο φτωχοί, Καθημερινή 04.11.05)

Αναρωτηθήκαμε πόσο κόστισε το φετινό Φεστιβάλ (περίπου τα διπλάσια χρήματα απ' ότι το προηγούμενο - 3,5 εκατομμύρια ευρώ το 2004 και 7 φέτος) και κατά πόσο το Φεστιβάλ πρότεινε μια οδό υγιούς οικονομικής λειτουργίας;

Πόσο δίνουμε σημασία στο γεγονός ότι έχει καθυστερήσει η χρηματοδότηση παραγωγών από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου (ΕΚΚ), ενώ το Φεστιβάλ τα χρήματα που κοστίζει για τη φετινή περίοδο είναι περίπου διπλάσια από αυτά που διατέθηκαν στο ΕΚΚ;

Πόση σημασία δίνουμε στο γεγονός ότι η Ολυμπιακή Αεροπορία, η οποία είναι καταχρεωμένη (λειτουργεί στα όρια του να σταματήσει και σε βάρος του κράτους δηλαδή ημών που γράφουμε και διαβάζουμε) μεταξύ άλλων ήταν μία από τις επίσημες χορηγούς του Φεστιβάλ;

Το νέο νομοσχέδιο για τον κινηματογράφο το οποίο παρουσίασε στη συνέντευξη τύπου της 20ης Νοεμβρίου ο Υπουργός Πολιτισμού συνοδεύτηκε με φασαρίες εντός της αίθουσας Σταύρος Τορνές, απόρροια της έντασης που υπήρχε ανάμεσα στους παρευρισκόμενους. Δηλαδή του Υπουργού Πολιτισμού, του Συμβούλου Κινηματογραφίας, των δημοσιογράφων και των επαγγελματιών του χώρου του κινηματογράφου στην Ελλάδα. Το κλίμα θλιβερό. Τί κι αν αυτό συνέβαινε και παλιότερα; Δεχόμαστε ως δεδομένες τις παρακμιακές καταστάσεις; Στα ερωτήματα που τέθηκαν στην εν λόγω συνέντευξη τύπου, οι απαντήσεις του Υπουργού Πολιτισμού παρέπεμπαν στο μέλλον.

Όπως ήδη έχει εκφραστεί στον τύπο φροντίζουμε τη βιτρίνα-Φεστιβάλ και αφήνουμε το περιεχόμενο-Κινηματογράφος. Ζητούμενο είναι οι κινήσεις εντυπωσιασμού αλλά το Φεστιβάλ δε γίνεται μονάχα για τις εντυπώσεις.

Το Υπουργείο Πολιτισμού καινοτομώντας προτείνει ασαφώς φορολογικές ελαφρύνσεις σε ξένους (και έλληνες) ώστε να μαγευτούν από την Ελλάδα και να 'ρθουν να κάνουν γυρίσματα ταινιών τους στον τόπο του ήλιου, του έρωτα και της θάλασσας συνεργαζόμενοι με έλληνες παραγωγούς. Ποιό όραμα κρύβεται πίσω από το ξεπούλημα της πολιτιστικής κληρονομιάς, της φυσικής ιδιομορφίας και χάρης της σύγχρονης Ελλάδας;

Όσο κι αν ξεχνούμε γρήγορα το τί συνέβη πριν από μικρό χρονικό διάστημα στην ειδησεογραφία - λόγω καταιγισμού πληροφοριών και πρόχειρης αξιολόγησής των - τόσο αυτό είναι ένα από τα βασικά προβλήματα στον τομέα της επικοινωνίας και της πληροφορίας.

100.000 ιρακινοί έχασαν τη ζωή τους από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στο Ιράκ το Μάρτιο του 2003, επιπλέον 2.000 αμερικανοί τους ακολούθησαν. Ο πόλεμος συνεχίζεται σχεδόν με τον ίδιο ρυθμό από τότε που ξεκίνησε πριν 2μισυ χρόνια μέχρι σήμερα κι όμως είναι ένα γεγονός που δεν υπάρχει πια στις καθημερινές ειδήσεις των περισσοτέρων ραδιοτηλεοπτικών καναλιών. Ταυτόχρονα στον κινηματογράφο που προτείνει το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ξαναβλέπουμε σε μυθοπλασία την τραγωδία που προκάλεσε η Αμερική στο Βιετνάμ, πριν από περίπου 40 χρόνια, χωρίς να γίνεται κάποια συσχέτιση με τα όσα συμβαίνουν σήμερα.

Η σύμπτωση της ημέρας απονομής των κρατικών βραβείων ποιότητας με τη μέρα που γιορτάστηκε ο ερχομός των Αγγέλων στη Θεσσαλονίκη και την άφιξη του Σάκη Ρουβά στην πλατεία Αριστοτέλους, κέντρο του Φεστιβάλ, παραπέμπει στα κοινά στοιχεία μεταξύ των δύο γεγονότων (συναυλίας Σάκη Ρουβά και Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης).

Εντυπωσιασμός και ουσία δύσκολο να συνυπάρχουν. Ο κινηματογράφος θαμπώνει τους θεατές καθορίζει την γλώσσα της οπτικοακουστικής επικοινωνίας και δεν καθορίζεται από την τηλεοπτική μυωπία. Καλό είναι το μάζωμα πολλών ανθρώπων αλλά υπάρχει ανάγκη να μαζευόμαστε για πιο δημιουργικά πράγματα.

Όπως εκφράστηκε από τον Υπουργό Πολιτισμού η εξέλιξη από την πλευρά του νέου Νομοσχεδίου, σχετικά με το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το τελευταίο μετονομάζεται σε Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου, ενώ μέχρι σήμερα ονομαζόταν απλά Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Ωστόσο, αναφέρεται ως Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στους καταλόγους προηγούμενων Φεστιβάλ, εδώ και πλέον δέκα χρόνια.

Αγαπώ το Φεστιβάλ σημαίνει αγαπώ και σέβομαι τον κινηματογράφο και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Μπορούμε ν' ανατρέξουμε στο λεξικό για τη λέξη πολιτισμός; "το σύνολο των επιτευγμάτων των ανθρώπων γενικώς ή και μόνο σε συγκεκριμένο χώρο και τόπο στους τομείς της επιστήμης, της καλλιτεχνικής δημιουργίας, των τεχνικών μέσων, της εκπαίδευσης, καθώς και των καθοριζόμενων κανόνων συμβίωσης, όπως η γλώσσα, η θρησκεία και ό,τι άλλο συμβάλλει στην εξημέρωση των ηθών". - Λεξικό Εμμανουήλ Κριαρά

Ας θυμηθούμε πως ο κινηματογράφος έχει σύντομη ιστορία, 110 χρόνων, κι είναι μια τέχνη εξαρτώμενη από την τεχνολογία. Ζούμε στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης όπως φαίνεται από τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών, από την εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα της εικόνας και σε πολλούς άλλους τομείς. Αυτή η εξέλιξη έχει σαν αποτέλεσμα να γεννιέται όλο και μεγαλύτερος αριθμός ταινιών από νέους κινηματογραφιστές από διαφορετικά μέρη του κόσμου.

Ένα κινηματογραφικό Φεστιβάλ στον 21ο αιώνα, όπως αυτό της Θεσσαλονίκης, όταν διαλέγει να διαγράφει το προσωπικό του στίγμα στις πρώτες και δεύτερες ταινίες οφείλει να διακρίνεται μέσα από αυτές. Ωστόσο, παρατηρώντας τον κορμό των 254 ταινιών που προβλήθηκαν σε διάστημα 10 ημερών, σε επτά αίθουσες, μοιρασμένες σε 18 διαφορετικά τμήματα, αποκαλύπτεται πως υποσκελίζονται οι πρωτοεμφανιζόμενοι και δευτεροεμφανιζόμενοι σκηνοθέτες.

Καλή και ευπρόσδεκτη η κίνηση πρόσκλησης της οικογένειας και των συνεργατών του Φράνσις Φροντ Κόπολα στη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο, ο κινηματογράφος που εκπροσωπούν είναι πέρα από πρωτοεμφανιζόμενους και επισκίασε την υποτιθέμενη καρδιά του Φεστιβάλ καθ' όλη τη διάρκεια του, με αποκορύφωμα το τελευταίο διήμερο. Μήπως το ίδιο το Φεστιβάλ υποβαθμίζει το ρόλο του; Μήπως επηρεάστηκε από τον ενθουσιασμό της πρωταθλήτριας Ευρώπης, εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου ή της Αθήνας 2004 ή της Eurovision;

Αγαπώ το Φεστιβάλ σημαίνει επίσης αγαπώ να βρίσκομαι με τους ανθρώπους του κινηματογράφου, αν ανήκω σε αυτούς, αγαπώ να συνευρίσκομαι με τους συναδέλφους μου. Όπως φάνηκε στη συνέντευξη τύπου που προανέφερα, τα περί κοινωνικής συνύπαρξης χορεύουν στην επιφάνεια. Οι κυρίαρχοι τρόποι συμπεριφοράς και η επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων που έχουν κοινά ενδιαφέροντα και προβληματισμούς στην καλύτερη των περιπτώσεων καθορίζονται από τους κανόνες των δημόσιων σχέσεων. Γνωρίζεις, δε γνωρίζεις κάποιον δεν παίζει κανένα ρόλο. Η ουσία υποβαθμίζεται από αυτό που φαίνεται. Η σκέψη παραπλανάται από τις φλύαρες πληροφορίες που δεχόμαστε.

Είναι η κρίση των κοινωνικών αξιών συνέπεια της οικονομικής κρίσης και της απουσίας από μέρους όλων μας σεμνών και ανιδιοτελών κινήτρων;

Πάντως η έρευνα για ένα καλύτερο Φεστιβάλ συνεχίζεται.

Χρίστος Καλλίτσης
Θεσσαλονίκη, 7 Δεκεμβρίου του 2005