Ildiko Enyedi, ψυχή τε και σώματι

Από την Ουγγαρία ορμώμενη, μας φέρνει την αύρα του παραμυθιού, τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, την εσωτερική ομορφιά και το μυστήριο της χώρας αυτής. Η μεγάλη έκπληξη του 3x3 αλλά και ολόκληρου του 40ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου [1999]. Τρυφερή και άγρια, αινιγματική και πονηρή, πρότεινε αρχικά τον δικό της εικοστό αιώνα. Έπειτα έστειλε έναν μαγικό κυνηγό που καταδιώκει τον διάβολο μέσα του και μέσα στους αιώνες σε μια ατέλειωτη πάλη καλού-κακού. Έκανε μια ερωτική ιστορία χωρίς τέλος. Και κατόπιν μας χάρισε τον μάγο Σίμωνα, έναν σύγχρονο σαμάνο που μιλάει με τα φυτά εκμεταλλευόμενος τους φυσικούς νόμους και τη δύναμη της αγάπης.

"Εμείς οι σημερινοί άνθρωποι βάζουμε συνεχώς τη ζωή μας σε θανάσιμο κίνδυνο και μόνο ένα θαύμα μπορεί να μας σώσει. Το πρόβλημα είναι ότι πιστεύουμε σε οτιδήποτε εκτός από τα θαύματα. Και η λύση, η απόδραση από την παγίδα που έχουμε στήσει στον εαυτό μας, βρίσκεται στο παρελθόν μας, στον πολιτισμό μας, και μόνο εμείς μπορούμε να την διαβάσουμε."

Στο 58ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης έρχεται θριαμβεύτρια από το Βερολίνο, όπου μάγεψε κοινό, κριτικούς και επιτροπές, με μια πολύ πρωτότυπη ιστορία αγάπης για ειδικές ανάγκες, σε απρόβλεπτο χώρο, με λυρισμό και χιούμορ, με δυναμισμό και υποτροπές, με τίτλο Η ψυχή και το σώμα [Teströl és lélekröl /On Body and Soul]. Δυο λέξεις που σηματοδοτούν όλο της το έργο, το οποίο έχουμε την ευκαιρία να [ξανά]δούμε καθώς και την ίδια από κοντά. Ας θυμίσω λοιπόν τι προηγήθηκε...

Ο εικοστός μου αιώνας [1989, Az én XX. századom /My Twentieth Century, 104λ]

Δυο δίδυμες αδελφές που αποχωρίστηκαν από πολύ μικρές όταν εγκαταλείφθηκαν αβοήθητες στο κρύο της χιονισμένης πλατείας, ακολουθούν δραματικά διαφορετικές πορείες. Η Ντόρα είναι μαιτρέσα και διαβόητη κλέφτρα, ενώ η Λίλι είναι ριζοσπαστική αναρχική και φεμινίστρια που σχεδιάζει να δολοφονήσει τον υπουργό εσωτερικών. Ένας άντρας που ερωτεύεται την αναρχική Λίλι και πλησιάζει από λάθος την ξεμυαλίστρα Νόρα, γίνεται η αφορμή για να συναντηθούν αναπάντεχα οι ανύποπτες ζωές τους. Η πολωνή ηθοποιός Dorothy Segda παίζει αριστοτεχνικά τον διπλό ρόλο, καθώς και το ρόλο της μητέρας τους.

Ανάλαφρο και μυστηριώδες όπως ένας χαμένος θησαυρός που περιμένει να τον ανακαλύψετε. Κατά ένα μέρος παραμυθένιο και κατ' άλλο κοινωνικό-πολιτική πραγματεία για τον αιώνα που φεύγει. Οι παράλληλες ζωές των δυο δίδυμων κοριτσιών στις αρχές του 1900, διασταυρώνονται πολλαπλά. Μπορεί κάλλιστα να συμβολίσει οποιοδήποτε δίπολο του εικοστού αιώνα: ατομικισμός και ολοκληρωτισμός, τεχνολογία και παράδοση, κομμουνισμός και καπιταλισμός, τίποτα ή και όλα μαζί. Όλ' αυτά βέβαια υποσημειώνονται με έμμεσο και συχνά κωμικό τρόπο, ντυμένα σε μια καταπληκτική μαυρόασπρη ιμπρεσσιονιστική φωτογραφία. Σπάνια βλέπουμε ευρωπαϊκή ταινία που να 'ναι διασκεδαστική και διαλεκτικά ενδιαφέρουσα και περιπετειώδης.

Μαγικός κυνηγός [1994, Büvös vadász /Magic Hunter, 106λ]

Πολυεθνική υπερπαραγωγή, χρηματοδοτούμενη από έξη διαφορετικές χώρες. Πρώτος στον κατάλογο των εκτελεστών παραγωγής ο David Bowie. Η ιστορία είναι κάπως φαουστική με βασικό ήρωα έναν ούγγρο αστυνομικό που πρέπει να προστατέψει έναν ρώσο σκακιστή. Τον αστυνόμο που κάνει συμφωνία με τον διάβολο, για επτά αλάθητες μαγικές σφαίρες, υποδύεται ο Gary Kemp, καλός μουσικός [Spandau Ballet] και ικανός ηθοποιός [The Krays, Killing Zoe]. Η ιστορία παλινδρομεί ακατάπαυστα από το σήμερα στον μεσαίωνα και μοιάζει απόλυτα με το παραμύθι που λέει μια μητέρα στην κόρη της σ' ένα καταφύγιο, στη διάρκεια βομβαρδισμών κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Η καλλιτεχνική αξία της ταινίας στηρίζεται σε μια μακρά παράδοση, που ξεκινάει από τον ντανταϊσμό, την ομάδα Ίντιγκο του στούντιο Μπάλα Μπάλατς, τον Φεντερίκο Φελίνι και τον Αλαίν Ρεναί και φτάνει -μάλλον αναμενόμενα- μέχρι τον Ίστβαν Ζάμπο. Είναι μια ποιητική δουλειά που αναφέρεται και αντλεί από τον συμβολισμό, την ιστορία, τη θρησκεία, τον μύθο και τη μουσική. Μέγα μέρος του μύθου είναι παρμένο από την όπερα Der Freischutz του Carl Maria von Weber, αν και καταφέρνει αριστουργηματικά να κρατήσει αρκετή απόσταση από το λυρικό έργο, χρησιμοποιώντας ελάχιστα την πρωτότυπη μουσική του, κυρίως ως βοηθητική παραπομπή στις κρίσιμες στιγμές της πλοκής.

Ταμάς και Γιουλί [1997, Tαμάς και Zουλί /Tamas et Juli, 63λ]

Ο Ταμάς είναι ανθρακωρύχος. Η Γιουλί είναι δασκάλα σε παιδικό σταθμό. Η σχέση τους ντροπαλή και ρομαντική, όπως του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας. Το ραντεβού τους για την τελευταία νύχτα του αιώνα θ' αργήσει κάπως. Η Γιουλί περιμένει άδικα κι ο Ταμάς έχει ξαφνική βάρδια, μη μπορώντας να την ειδοποιήσει εγκαίρως. Τότε εκείνη τον αναζητεί μέσα στις στοές. Η τελευταία ανέμελη σκηνή είναι μια βόλτα με το καροτσάκι των ορυχείων. "Μια πανέμορφη εξηντάλεπτη ελεγεία γι' αυτό το καταδικασμένο ρομάντζο, που σημασιοδοτεί ταυτόχρονα τις βαθιές ρίζες του ουγγρικού σινεμά στην πολυτάραχη παράδοση της χώρας (γραπτή και προφορική), αλλά και την ειρωνική εσωτερική ματιά της σκηνοθέτιδας στην μετακομμουνιστική θλίψη και την υστερία για την έσχατη νύχτα της χιλιετίας. Η αίσθηση που αποπνέει είναι παραδόξως ίδια με την μελαγχολία που βίωσαν οι ανατολικοευρωπαίοι κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου".

Τηλεταινία με άφθαρτες κινηματογραφικές αρετές. Η παρακμή των γιορτών χωρίς αντίκρισμα, σε όλο της το μεγαλείο. Η γοητεία του παραμυθιού τελειώνει με μια γλυκόπικρη γεύση στο στόμα. Η σκοτεινή "σοσιαλιστική" φωτογραφία από τα νυχτερινά πλάνα, λειτουργεί αντιστικτικά και ελαφρυντικά, απαλύνοντας το ζοφερό τέλος και ντύνοντάς το με μια λυτρωτική αύρα. Δι' ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.

Σίμων, ο Μάγος [1999, Simon Magus /Simon, the Magician, 92λ]

Άλλο ένα μεταμοντέρνο παραμύθι, με τη μοναδική ανάλαφρη αφήγηση της πανέξυπνης Ildiko. Η ιστορία ξεκινάει όπως περίπου στα επεισόδια του Ηρακλή Πουαρό: η αστυνομία του Παρισιού δυσκολεύεται να εξιχνιάσει ένα έγκλημα χωρίς μάρτυρες, οπότε και μετακαλείται μυστικά από τη Βουδαπέστη ο Σίμωνας. Οι ανορθόδοξες μέθοδοί του θα σκανδαλίσουν πολλούς, αλλά θα λύσουν με τρόπο σχεδόν υπνωτικό το μυστήριο του φόνου. Παράλληλα ο Σίμωνας γνωρίζει τη νεαρή Ζαν και την αφήνει να του μιλά ασταμάτητα, μην καταλαβαίνοντας λέξη γαλλικά. Της δίνει δε ερωτικό ραντεβού τρεις μέρες μετά, συνεπαρμένος από τη μουσικότητα της φωνής της.

Τον περιμένει όμως κι ένας άλλος μάγος, που προκαλεί τον αιώνιο αντίπαλό του σε μονομαχία. Πρέπει και οι δυο να μείνουν θαμμένοι σ' ένα λάκκο επί τρεις μέρες και νύχτες. Θα καταφέρει ο μάγος μας να κερδίσει το στοίχημα ή θα χάσει το ραντεβού με τη ζωή και την ωραία Ζαν; Η αγάπη που φωλιάζει στην καρδιά του είναι μια ανυπολόγιστη δύναμη που ανυψώνει τον ήρωα έξω από το σώμα του και τον λυτρώνει κατά τρόπο γοητευτικά μαγικό. Η ενέργεια της αγάπης αγνοεί τον θάνατο, τον κατατροπώνει ταπεινά, με τρόπο βλάσφημο, ειρωνικό και προκλητικό.

Ο προσεκτικός θεατής θα πρέπει να λύσει το μυστήριο της υπόκλισης του αυθάδους αστυνομικού μπροστά στην εμβρόντητη Ζαν, το ίδιο μαγικά και γοητευτικά. Προσοχή μόνο, γιατί αυτή η σκηνή περνά γοργά στην αρχή και χάνεται σε ένα πέπλο ανεξήγητου.

Το αφιέρωμα στην Ίλντικο Ενιέντι περιέχει ακόμη τέσσερις μικρότερες ταινίες: O τυφλοπόντικας [1985, 57λ], Εισβολή [1986, 37λ], Από την Ευρώπη στην Ευρώπη [2004, 3λ] και Πρώτη αγάπη [2008, 20λ].