Jacques Rivette

Ο μεγάλος γάλλος νεοκυματικός Ζακ Ριβέτ [Η ωραία καβγατζού, Η συμμορία των τεσσάρων, Ο έρωτας καταγής, Ποιος να ξέρει...] άφησε τα εγκόσμια πριν λίγες μέρες, ένα μήνα πριν γιορτάσει τα 88 [Πρωτομαρτιά θα ήταν]. Στο imdb διάβασα για τις δέκα και μία αγαπημένες του ταινίες και είπα να ασχοληθώ μ' αυτές. Οι προτιμήσεις του απλώνονται κυρίως στο πρώτο μισό του κινηματογραφικού αιώνα [1919-1958] όλες πριν να κάνει ο ίδιος την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, Το Παρίσι μας ανήκει [1961]. Η τελευταία σκηνοθεσία του 36 όψεις του Πικ Σεν-Λου, 2009] έκανε ειδική πρεμιέρα στο 50ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ιδού λοιπόν η λίστα.

Η ζωή της Οχάρου, του Κένζι Μιζογκούτσι
The Life of Oharu /Saikaku ichidai onna [1952 Ιαπωνία, 133λ] Kenji Mizoguchi

Ιαπωνικός νεορεαλισμός σε όλο του το μεγαλείο. Τα βάσανα της Οχάρου σε φλασμπάκ μονοπλάνα, μιας γυναίκας που τόλμησε να αψηφήσει τον πλούτο και την σειρά της και ν' αγαπήσει έναν ταξικά κατώτερό της. Λόγω χαμηλού προϋπολογισμού μια σιδηροδρομική αποθήκη χρησίμευσε ως στούντιο. Τα τρένα περνούσαν κι έπρεπε να διακόπτονται τα γυρίσματα ή έπρεπε να επαναλαμβάνονται εκ νέου κάποια μονόπλανα. Στην ίδια αποθήκη γυρίστηκε αμέσως μετά Ο Θρύλος του Αναταχάν του Γιόζεφ φον Στέρνμπεργκ [The Saga of Anatahan].

Γερμανία Έτος Μηδέν, του Ρομπέρτο Ροσελίνι
Germany Year Zero /Germania anno zero [1948 Ιταλία /Γαλλία /Γερμανία, 78λ] Roberto Rossellini

Βεριτάμπλ νεορεαλιστικό, με τον Edmund Moeschke σε ρόλο ζωής και εαυτού. Τα παραλειπόμενα της ταινίας εξίσου ιστορικά. Η Μαρλέν Ντίτριχ, ερωτοχτυπημένη χωρίς ανταπόκριση με τον σκηνοθέτη, υπήρξε γραμματέας, δακτυλογράφος και μεταφράστριά του στη διάρκεια των γυρισμάτων. Ο Κλάους Κίνσκι πήγε να κάνει οντισιόν κι ο Ροσελίνι τον είχε σε αναμονή επειδή μιλούσε επί ώρες στο τηλέφωνο με την Άννα Μινιάνι. Ο Κίνσκι εξεμάνη και τον σιχτίρισε γερμανοπρεπώς με βαριές βρισιές και τότε ο Ροσελίνι άκουσε πως έβραζε το μένος του και είπε: Καλός είναι, κάντου ένα δοκιμαστικό.

True Heart Susie, του Ντέιβιντ Ουάρκ Γκρίφιθ
The Story of a Plain Girl [1919 ΗΠ, 87λ] D.W. Griffith

Η ειλικρινής, καλόκαρδη και ανυπόκριτη Σούζι δεν είναι άλλη από την αθάνατη Λίλιαν Γκις που θαυμάξαμε τελευταία φορά στις Φάλαινες του Αυγούστου [1987] του Λίντσεϊ Άντερσον. Η Γκις έχει συνδέσει άρρηκτα το όνομά της με τις πρωτοποριακές δημιουργίες του ακραιφνούς πουριτανού Γκρίφιθ [τέσσερις-πέντε δεκάδες ταινίες] με αποκορύφωμα τα αριστουργήματα Μισαλλοδοξία και Η Γέννηση ενός Έθνους. Εδώ έχουμε μια ηθογραφική κομεντί που ενσωματώνει στην αφήγηση το παράλληλο μοντάζ, το ισόγειο τράβελινγκ, την πανοραμική κίνηση της κάμερας σε λεπτομέρειες, την αντιπαραβολή φαντασίας του ιδεατού προσδοκώμενου [φλου πλάνα] και της γειωμένης πραγματικότητας [νετ].

Η Αυγή, του Φρίντριχ Μουρνάου
Sunrise: A Song of Two Humans [1927 ΗΠ, 94λ] F.W. Murnau

Ένα φιλμικό ποίημα, κατά πολλούς η καλύτερη ταινία της βωβής περιόδου του κινηματογράφου. Ωστόσο δεν ήταν βωβή. Ήταν η πρώτη ταινία που προβλήθηκε με προ-ηχογραφημένο σάουντρακ στο οποίο ακουγόταν φυσικοί ήχοι, οι φωνές των ηθοποιών και η μουσική του Σαρλ Γκουνώ, Funeral March of a Marionette, την οποία αργότερα [1955] ακούμε μεταλλαγμένη στην τηλεσειρά Ο Άλφρεντ Χίτσκοκ παρουσιάζει. Ο Τραγουδιστής της Τζαζ αν και κυκλοφόρησε ένα μήνα νωρίτερα, είχε το ίδιο σύστημα ήχου [Fox Movietone] ένα μήνα μετά την κυκλοφορία της Αυγής. Η Αυγή επιβραβεύτηκε με ένα ειδικό Όσκαρ καινοτόμου παραγωγής το όποίο θεσπίστηκε ειδικά και μόνο γι' αυτήν.

Εξωτικό Λουλούδι, του Ζαν Ρενουάρ
The River [1951 Γαλλία /ΗΒ /Ινδία /ΗΠ, 99λ] Jean Renoir

Ο ιερός ποταμός Γάγγης κυλά όπως κυλά η ζωή πολλών ινδών και συμβολίζει γι' αυτούς το "πάντα ρει" του Ηράκλειτου. Τα έντονα χρώματα που ταιριάζουν γάντι σε μια μπολιγουντιανή σάγκα, πατρονάρουν τον ελληνικό τίτλο της ταινίας. Ο Ρενουάρ μέσω αυτής έγινε το όχημα για την εκτόξευση του κινηματογραφικού διδύμου Σατιαζίτ Ρέι [βοηθός σκηνοθεσίας και παραγωγής, ακαταχώρητος εδώ] και Σουμπράτα Μίτρα [σιταριστής και βοηθός παραγωγής, ακαταχώρητος επίσης!]. Ρέι και Μίτρα [σκηνοθέτης και διευθυντής φωτογραφίας αντίστοιχα] εμφορούμενοι από τον γάλλο δάσκαλο θα κάνουν μαζί δέκα εμβληματικές επικές ταινίες.

Ιβάν ο Τρομερός, μέρη Α & Β, του Σεργκέι Αϊζενστάιν
Ivan the Terrible, Part I /Ivan Groznyy [1945 ΕΣΣΔ, 95λ] Sergei M. Eisenstein
Ivan the Terrible, Part II /Skaz vtoroy: Boyarskiy zagovor [1958 ΕΣΣΔ, 88λ] Sergei M. Eisenstein

Η ιερογλυφική γλώσσα του κινηματογράφου είναι ικανή να εκφράσει κάθε έννοια, κάθε ταξική ιδέα, κάθε πολιτικό σύνθημα ή εμπορικό σλόγκαν, χωρίς να χρειαστεί να καταφύγουμε στη βοήθεια της μάλλον ύποπτης δραματουργίας ή/και της ψυχανάλυσης του παρελθόντος. Τάδε έφη Σεργκέι, για να μας καταστήσει σαφές ότι ο κινηματογράφος του δεν μιλάει για το παρελθόν αλλά για το παρόν και το μέλλον με όρους της ιστορικής μνήμης. Για την ιστορία να πούμε ότι ο δάσκαλος του δραματουργικού μοντάζ ετοίμαζε και τρίτο μέρος του Τρομερού Ιβάν, είχε μάλιστα γυρίσει ήδη πριν το θάνατό του [1948] κάποια 20 λεπτά από τα οποία σώζονται μόνο τέσσερα, έχοντας ως επιβράβευση γι' αυτό... τη σταλινική απαρέσκεια.

Αταλάντη, του Ζαν Βιγκό
L'Atalante [1934 Γαλλία, 89λ] Jean Vigo

Καταραμένος, αιρετικός, ανάρχας, αντικρατιστής, αντισυστημικός, ουμανιστής, φιλάσθενος, φυματικός και σηψαιμικός. Έχει δε χαρακτηριστεί "Ρεμπό του σινεμά", λόγω του ιδιάζοντος ποιητικού ρεαλισμού και του πρόωρου θανάτου του [29 ετών]. Άφησε πίσω του δυο μικρά ντοκουμέντα [Σχετικά με τη Νίκαια, Ταρί ή η Κολύμβηση], ένα σύντομο απαγορευμένο αυτοβιόγραφο [Διαγωγή Μηδέν] και την κατακλείδα Αταλάντη... το ποταμόπλοιο που περνά. Στην πρώτη και τελευταία αυτή ταινία του συγκεράζονται δαιμονικά και αντισυμβατικά ο ποιητικός ρεαλισμός [αυτό που αργότερα έκανε ο Γκοντάρ] και ο λυρικός αισθητισμός [όπως τον είδαμε μετά στον Βισκόντι].

Μέρες Οργής, του Καρλ Ντράγερ
Day of Wrath /Vredens dag [1943 Δανία, 110λ] Carl Theodor Dreyer

Οργής ημέρα, άκου το κάλεσμα μας / λυπητερό ξέσπασμα δακρύων, / με το αίμα σου, σώσε μας Ιησού... [Ύμνος της Κρίσεως]. Ο Ντράγερ είναι ο άνθρωπος που κατάργησε τους τίτλους αρχής και τέλους, τα λεγόμενα κρέντιτ στα ελληνικά. Μιλά εδώ για έναν απαγορευμένο διαολισμένο έρωτα στα χρόνια του ολοκληρωτισμού και του λυσσαλέου κυνηγιού μαγισσών ["μάγισσες" υπάρχουν σε κάθε εποχή βέβαια]. Ένα καθαρόαιμο δράμα, πάλη ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα, στα χρόνια του ψεύδους και της φαρισαϊκής υποκρισίας [κι αυτά υπάρχουν σε κάθε εποχή]. Γυρισμένο υπό γερμανική κατοχή [και σήμερα κάτι γίνεται επ' αυτού]. Οι υπαινιγμοί του για τις μεθόδους των ναζίδων ανάγκασαν τον Ντράγερ να αυτοεξοριστεί στη Σουηδία.

Ο κύριος Βερντού, του Τσάρλι Τσάπλιν
Monsieur Verdoux /A Comedy of Murders [1947 ΗΠ, 124λ] Charles Chaplin

Ο κυανοπόγωνας και η μαύρη κωμωδία ζωής και θανάτου. Πανέξυπνο και ιδιοφυές. Όπως και οι διαχρονικές κουβέντες που λέει ο Βερντού λίγο πριν την εκτέλεση: Πόλεμοι, συρράξεις, όλα είναι εμπόριο. Ένας φόνος σε κάνει κακοποιό, εκατομμύρια φόνοι και είσαι ήρωας. Οι μεγάλοι αριθμοί καθαγιάζουν. Όμως το τότε κοινό είναι κενό και αδυνατεί να δεχτεί τα μηνύματα. Συνδέει κουτσομπολίστικα την ταινία με τον πολυκύμαντο προσωπικό βίο και την πολιτεία του τσαχπίνη Τσάπλιν. Οι κακεντρεχείς και ακόμη πιο συντηρητικοί βλέπουν αριστερό δάχτυλο και σοσιαλιστικές αντιλήψεις να ελλοχεύουν. Ο ψυχρός πόλεμος είναι κι αυτός εμπόριο.

Ο κύριος Αρκάντιν, του Όρσον Ουέλς
Mr. Arkadin /Confidential Report [1955 Γαλλία /Ισπανία /Ελβετία, 93λ] Orson Welles

Το φινίρισμα του Αρκάντιν ξέφυγε από τη μονταζιέρα του δημιουργού και δεινοπάθησε στα χέρια των παραγωγών. Σήμερα υπάρχουν τρεις εκδοχές ["κορινθιακή" σταφισάγρια, ευρωπαϊκή "εμπιστευτική", "περιεκτική" συμφραζομένων] που διαφέρουν σε αρκετά σημεία, χωρίς να ξέρουμε πώς θα την κατάστρωνε ο μεγαλοφυής Όρσον. Ωστόσο παραμένει άρρηκτα και άρρητα συνδεδεμένη με τον εμπνευστή της και τον στοιχειώνει μετά θάνατον. Τι σόι φιλμ νουάρ θα ήταν και ποιος είναι αυτός ο Man of Mystery [ή αλλιώς Greek Meets Greek, ένα πράμα]; Το όνομα Βασίλης Ζαχάρωφ [Sir Basil Zaharoff], ευπατρίδης ιντριγκαδόρος και πολεμοκάπηλος, ίσως λέει κάτι.