Jiri Menzel, ένας συνωμότης της ηδονής
Στο 48ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ήταν πρόεδρος της κριτικής επιτροπής αλλά οι "συνωμοσίες γυναικών" τού άλλαξαν τη δημοσιογραφική προβολή. Στο Βερολίνο κέρδισε το βραβείο των κριτικών [Fipresci], εκεί που πριν δεκαεπτά χρόνια είχε φύγει με τη χρυσή άρκτο για το Skrivanci na niti [Larks on a String/ Κορυδαλλοί πάνω σε σύρμα, 1990]. Αυτό το έργο παρέμενε αδικαίωτο από το 1969, όταν και απαγορεύτηκε. Υπήρξε, μαζί με την Vera Chytilova, τον Milos Forman, τον Jan Nemec, τον Ivan Passer και τον Vojtech Jasny, βασικός εκφραστής του νέου κύματος, της κινηματογραφικής άνοιξης της Πράγας. "Ο άνθρωπος που έβλεπε τα τραίνα να περνούν" [Ostre sledovane vlaky/ Closely Observed Trains, 1966] κέρδισε το ξενόγλωσσο Όσκαρ και ενέπνευσε αρκούντως τον Γιάννη Αγγελάκα.
Μαζί με τις δυο πιο πάνω ταινίες, το Obsluhoval jsem anglickeho krale [Υπηρέτησα το βασιλιά της Αγγλίας/ I served the king of England, Τσεχία-Σλοβακία 2006, 118'] είναι η έκτη φορά που ο Μέντζελ μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη ένα βιβλίο του Bohumil Hrabal [1914-1997], του πλέον επιδραστικού συγγραφέα στις τέχνες και τα γράμματα της υπεράνω βαλκανικής ενδοχώρας [Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία]. Μπορεί να υπέφερε, εξαιτίας του Χράμπαλ, για αρκετό διάστημα με στέρηση της καλλιτεχνικής του έκφρασης, αλλά σίγουρα πάτησε γερά επάνω του για να αναδειχθεί σε μια εμβληματική φυσιογνωμία λαϊκού κινηματογραφιστή με πλατιά κοινωνικοπολιτικά ερείσματα και μηνύματα.
Κι αν νομίζετε πως το σινεμά του είναι κάτι στείρο, συμβολιστικό και κουλτουριάρικο, διαβάστε τι δήλωσε πριν λίγες μέρες στον Γιάννη Παλαβό [πρώτο πλάνο, τεύχος 217]: "Πολλοί θεατές φοβούνται να ομολογήσουν ότι βλέπουν κάτι και δεν καταλαβαίνουν γρι... Πλέον, ντρεπόμαστε να πούμε ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός. Δεν μ' αρέσουν οι διανοούμενοι. Δεν τους αντέχω, δεν μπορώ να τους βάλω στις ταινίες μου ούτε ως αρνητικούς ήρωες".
Σε αυτό το μήκος κύματος εκπέμπει τις γλυκόπικρές της εικόνες η υπερπαραγωγή "Υπηρέτησα το βασιλιά της Αγγλίας". Μέσα από τα διαρκή συναρπαστικά φλας-μπακ στο παρελθόν του Jan Dite [Γιάννης Παιδάκης] βλέπουμε να παρελαύνει η σύγχρονη ιστορία της χώρας, με τις θετικές και τις αρνητικές της πλευρές αμβλυμμένες από το μεσολαβήσαντα χρόνο και την απομυθοποιητική του πατίνα. Η απόσταση ασφαλείας δεν εξωραΐζει και δεν αρκεί να επουλώσει πια τα σημάδια αλλά η Ιθάκη δεν είναι το παν, είναι το ωραίο ταξίδι, αυτό που τώρα μοιράζεται απλόχερα μαζί μας ο σοφός ήρωας. Οι καθρέφτες του Μέντζελ δεν είναι παραμορφωτικοί, είναι ανακλαστήρες νοσταλγίας και μιας καλά βιωμένης περιπέτειας του βίου.
Μαζί του ο σκηνοθέτης γιορτάζει και τη δική του πορεία στην έβδομη τέχνη. Η πρώτη σκηνή παραπέμπει ευθέως στα χρόνια του βωβού σλάπστικ αλλά και στο μαυρόασπρο "άνθρωπο που έβλεπε τα τραίνα...", στα χρόνια της αθωότητας. Τα αλλεπάλληλα παλιρροιακά κύματα που πέρασε η χώρα του [σουδητισμός, ναζισμός, αντιγερμανισμός, αντισημιτισμός, κομμουνισμός] εκφράζονται με όσο το δυνατόν περισσότερο μαύρο χιούμορ και υπόγειο κυνικό ρεαλισμό. Ο κύκλος κλείνει εκεί ψηλά στα ορεινά σύνορα με την Ανατολική Γερμανία, χωρίς να κλείνει όμως απαραίτητα και το κεφάλαιο Ζωή. Τώρα πια βασιλεύει η απλότητα και τα παράσημα των περασμένων είναι άχρηστα, όπως και τα γραμματόσημα.
Παράλληλα, έχουμε τη χαρά και την ηδονή να απολαύσουμε μια γιορτή εικόνων. Εικόνες γεμάτες χάρη και πικρές αλήθειες. Τα πάντα διαποτίζονται με μπίρα [λεφτά, έρωτες, όνειρα και θέατρο του παραλόγου]. Η κάμερα κάνει έξοχα ταξίδια πάνω από τραπέζια και πιατέλες γεμάτα εδέσματα. Όμορφα κορίτσια [συχνά γυμνά σαν πίνακες] χαριεντίζονται ή λούζονται με κάθε λογής υγρά. Συνδαιτυμόνες χορεύουν εκστασιασμένοι, κλασικές μουσικές παιανίζουν σχεδόν ακατάπαυστα. Ντελίριο κυριεύει και τους θεατές κι όλα γύρω είναι "εύθυμα" και ισορροπούν μαστόρικα ανάμεσα χαρμολύπης και κλαυσίγελου.
Από αυτό το πανηγύρι δε λείπουν ούτε οι καλές ερμηνείες. Όλοι ανεξαιρέτως οι ηθοποιοί είναι αρκετά καλοί και ορισμένοι εξαιρετικοί [κάποιους 3-4 θα τους έχετε δει και στις ταινίες του Σβάνκμάγιερ]. Στον αιώνιο παίδα Jan Dite τη μερίδα του λέοντος την κρατάει ο βούλγαρος Ivan Barnev [ίσως τον προσέξατε στον Kalabush (2002) του Άδωνι Φλωρίδη] αλλά στα παιχνίδια βλεμμάτων τον κερδίζει ο γηραιότερος Oldrich Kaiser. Πολύ καλή και ενίοτε τρομαχτική η γερμανίδα Julia Jentsch στο ρόλο της σουδητής Λίζα, στο άλλο άκρο του προηγούμενού της, της αντι-ναζί ηρωίδας Sophie Scholl. Στο ύψος του και ο μετρ Σκριβάνεκ, ο ηθοποιός Martin Huna που τον βλέπουμε συχνά στις ταινίες του Jan Hrebejk. Σπαρταριστός και έξοχος ο συνεκτικός κρίκος Mr. Walden που τον υποδύεται ο Marian Labuda. Σπέσιαλ καλεσμένος ο σκηνοθέτης Istvan Szabo που κάνει κι αυτός ένα μικρό πέρασμα ως χρηματιστής.
Τσεχο-σλoβάκικες συνωμοσίες
Ο Jan Svankmajer και οι μαγεμένοι καθρέφτες
Ο Bohumil Hrabal και οι μπύρες Postrizinske