Mifune : δογματική πρωτοπορία

Dogme95, ελληνιστί Δόγμα 95 (το έτος διακήρυξής του), είναι το μανιφέστο που συνέταξαν από κοινού οι σκηνοθέτες Τόμας Βίντερμπεργκ, Λαρς Φον Τρίερ, Σόρεν Κραγκ-Γιάκομπσεν και Κρίστιαν Λέβρινγκ. Η ανάγκη για μια τέτοια κίνηση ήταν επιτακτική, ώστε να "βγούμε από το τέλμα του '60". Ο δρόμος που έδειξαν οι Καρλ Ντράγιερ και Ίνγκμαρ Μπέργκμαν παρέμεινε μέχρι τούδε χέρσος, σχεδόν άβατος από τους υπόλοιπους. Η διακήρυξη συνοδεύεται και από τον ανάλογο "Όρκο καθαρότητας" που έχει ως εξής:

Ορκίζομαι να υπακούω στους ακόλουθους κανόνες όπως καθορίστηκαν από το Δόγμα 95:

1. Τα γυρίσματα πρέπει να γίνονται σε φυσικές τοποθεσίες. Απαγορεύεται η χρήση ξένων βοηθημάτων ή σκηνικών (αν κάποιο βοήθημα είναι απαραίτητο στην υπόθεση, πρέπει να επιλεγεί η κατάλληλη τοποθεσία που να το περιλαμβάνει).
2. Ο ήχος δεν πρέπει ποτέ να παράγεται απουσία εικόνας ή και το αντίστροφο. (Η μουσική δεν θα χρησιμοποιείται παρά μόνο όταν συμβαίνει την στιγμή που γυρίζεται η σκηνή).
3. Η κάμερα πρέπει να είναι χειροκίνητη. Επιτρέπεται οποιαδήποτε κίνηση ή ακινησία είναι εφικτή με το χέρι. (Το φιλμ δεν μπορεί να εκτυλίσσεται με σταθερή την κάμερα. Το γύρισμα πρέπει να γίνεται στο τόπο που εκτυλίσσεται η υπόθεση).

4. Το φιλμ πρέπει να είναι έγχρωμο. Ειδικοί φωτισμοί δεν είναι αποδεκτοί. (Αν το φως δεν είναι αρκετό για την έκθεση, η σκηνή θα πρέπει να κόβεται ή να αναρτάται στην κάμερα μια μικρή λάμπα).
5. Οπτικά εφφέ και φίλτρα απαγορεύονται.
6. Η ταινία δεν πρέπει να διαθέτει υπερφυσική δράση. (Δεν πρέπει να συμβαίνουν φόνοι, όπλα και τα τοιαύτα).

7. Απαγορεύονται χρονικές ή τοπικές μεταβάσεις. (Αυτό σημαίνει ότι η ταινία συμβαίνει εδώ και τώρα).
8. Ταινίες που απεικονίζουν καθημερινά γεγονότα και καταστάσεις δεν επιτρέπονται.
9. Το φορμά του φιλμ πρέπει να είναι το ακαδημαϊκό των 35mm.
10. Ο σκηνοθέτης δεν πρέπει να αναφέρεται στους τίτλους.
Επιπλέον ορκίζομαι ως σκηνοθέτης να απέχω του προσωπικού γούστου! Δεν είμαι πλέον καλλιτέχνης. Ορκίζομαι να αποφύγω την δημιουργία ενός "έργου", καθώς θεωρώ το στιγμιαίο σημαντικότερο του συνόλου. Πρωταρχικός μου στόχος είναι να ενισχύσω την αλήθεια στους χαρακτήρες και τα τοπία. Ορκίζομαι να το πράξω με όλα τα μέσα διαθέτω, θυσιάζοντας ακόμα και το καλό γούστο ή οποιουσδήποτε αισθητικούς παράγοντες.
Ούτως ομνύω τον δικό μου ΟΡΚΟ ΤΗΣ ΑΓΝΟΤΗΤΑΣ. Κοπεγχάγη, Δεύτερα 13 Μαρτίου 1995.

Πρώτος έσυρε το χορό ο Τόμας Βίντερμπεργκ. Η Οικογενειακή Γιορτή (Festen, 1995) είναι "η απολαυστικότερη δουλειά που έχω κάνει ποτέ, αν και την διαπερνά ένα κύμα κακίας και αποστροφής, που όμοιό του δεν έχω ξανασυναντήσει", λέει ο σκηνοθέτης. Μπορεί εκ πρώτης όψεως, οι κανόνες του Δόγματος να φαίνονται περιοριστικοί, "αλλά κατευθύνουν τη δουλειά σε πιο τερπνούς - μετά του ωφελίμου - δρόμους και πιο ελεύθερους τρόπους έκφρασης και δημιουργίας. Παραδόξως, οι περιορισμοί φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Η καθαρότητα του κινηματογραφικού πλέγματος που οριοθετούν, δίνει μεγάλη ελευθερία στα συναισθήματα, απαλλάσσοντάς τα από τα περιττά βάρη. Έτσι στοχεύουμε άνετα και κατευθείαν στην καρδιά."

Η ταινία "είναι απολύτως σαφής πριν ακόμα γράψω έστω και μια λέξη. Γιατί την βλέπεις μπροστά σου προτού συντάξεις τους κανόνες και γιατί υπάρχουν τα όρια του παιχνιδιού. Όταν λέμε ότι δεν επιτρέπεται να υπάρχει μουσικό χαλί, αυτόματα φαντάζομαι τραγούδια. Κάπως έτσι γεννιούνται αρκετές ιδέες. Το Δόγμα ευνοεί τα πορτραίτα ομάδων. Υπάρχει περισσότερο πάθος, γιατί όταν δεν μπορείς να παίξεις με τα υποβόσκοντα συναισθήματα που τα ενισχύεις με την μουσική επένδυση, πρέπει να τα κάνεις εντονότερα μέσω του δυναμικού που διαθέτεις, δηλαδή ένα δυνατό επιτελείο ηθοποιών."

Ακολούθησε δυο χρόνια μετά ο Λαρς Φον Τρίερ. "Οι Ηλίθιοι είναι πιο σύνθετη, πιο παράξενη ταινία. Μια ταινία που θα σε διασκεδάσει και θα σε ταρακουνήσει, αλλά και θα σε ενοχλήσει. Περικλείει έναν βαθμό επικινδυνότητας γιατί παίζει με την ιδέα της κανονικότητας, με τον τρόπο που πρέπει ή δεν πρέπει να συμπεριφερόμαστε. Κι αν υποτιμήσουμε την λογική, τότε ο κόσμος μας θα καταρρεύσει. Κάποιοι μπορεί ν' αγανακτήσουν, αλλ' αυτό συμβαίνει σε συγκεκριμένες σκηνές και δεν ισχύει για το σύνολο της ταινίας. Γιατί έν' απ' τα χαρακτηριστικά της είναι ότι μας δίνει αντιφατικά σημεία. Κατά κάποιο παλιομοδίτικο τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η πιο πολιτική ταινία που έκανα ποτέ. Επιφανειακά αφορά τις συμπεριφορές μας προς τα άτομα με ειδικές ανάγκες και την εκτίμησή μας απέναντί τους. Βαθύτερα, υπεραμύνεται του μη φυσιολογικού."

"Η ιδέα των Ηλίθιων ξεπήδησε ταυτόχρονα με την ιδέα του Δόγματος. Ως ένα βαθμό, οι κανόνες του Δόγματος εκπορεύονται από την επιθυμία να συμβαδίσουμε απαράβατα με μια στάση ουμανιστική και φιλελεύθερα κοινωνική. Επιπρόσθετα εκφράζουν την λαχτάρα να φτιάξουμε κάτι, κατά βάση απλό. Σ' ένα κανονικό φιλμ ο σκηνοθέτης πρέπει ν' ασχολείται, ν' αποφασίζει και να ελέγχει ένα κάρο άσχετα πράγματα, όπως τα φίλτρα του φακού και τα χρώματα. Το Δόγμα απλά μας απαλλάσσει απ' όλ' αυτά."

Τρίτος τη τάξη, ήρθε εν έτι 1999 ο Σόρεν Κραγκ-Γιάκομπσεν. "Είναι πάρα πολύ σπουδαίο να σας εξηγήσω αυτό που κάνουμε. Μπορεί να τό 'χετε κάπου ξανακούσει, αλλά δεν μπορώ να μην το συγκρίνω με το μουσικό κύμα unplugged που ξεκίνησε το 1992. Ποτέ δεν κατάφερα να ξεχωρίσω τη μουσική σύνθεση από την φιλμική - για μένα είναι το ίδιο: είτε έχει ρυθμό είτε όχι. Διαβάζοντας τους κανόνες του Δόγματος αναρωτήθηκα: γιατί ο Έρικ Κλάπτον άρχισε να παίζει unplugged; Προφανώς για να δει πόσο ικανοί είμαστε, πόσο καλοί και πόσο μακριά μπορούμε να φτάσουμε έτσι... Και δούλεψε. Από τα βάθη της καρδιάς μου είμαι απόλυτα ικανοποιημένος που έκανα την ταινία Μιφούνε - νιώθω πως ήταν μια καθαρτήρια διαδικασία, ένας εξαγνισμός."

Και να πως μπήκε σ' αυτήν την περιπέτεια. "... λοιπόν, είχα το σενάριο και ξεχώρισα αυτήν την φάρμα από άλλες 23, σε διάστημα δύο ημερών. Τα έπιπλα ήταν όλα εκεί και πραγματικά χάρηκα για το πόσα λίγα χρειάζεσαι για να πεις μια ιστορία." Αρχικές επιφυλάξεις: "πολυέξοδη η μετακίνηση ηθοποιών ως το Λόλαντ, δεν θα καταφέρουμε να ελέγξουμε τον φωτισμό και η ακουστική θα είναι μάλλον απαίσια. Τότε κάποιος θα τηλεφωνούσε και θα διαπίστωνε ότι η φάρμα βρισκόταν κάτω από ένα στρατιωτικό αεροδιάδρομο, και πως είχαν άσκηση, κάτι που μας έγινε εφιάλτης επί τρεις ημέρες. Το συμπέρασμα θα μπορούσε να είναι να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια και να χτίσουμε το σκηνικό στο στούντιο. Αλλά διαπίστωσα πόσο λίγο μετράνε όλ' αυτά τα άψυχα πράγματα, όταν δουλεύουν οι ηθοποιοί και το σενάριο σωστά. Κι αυτό είναι η ουσία του Δόγματος: να επικεντρώνεσαι σε μια καλή ιστορία και στις καλές ερμηνείες."

Και δεν αρκέστηκε μόνο στην περιπέτεια αλλά μας έκανε και εξομολόγηση (όπως κάθε τίμιος dogmeτικός) για τις "αμαρτίες" του κατά τα γυρίσματα. Ιδού. "Ομολογώ ότι γύρισα μια σκηνή όπου ένα παράθυρο καλύπτεται από ένα μαύρο πανί. Αυτό δεν είναι μόνο παραβίαση σκηνικού αλλά και αλλαγή φωτισμού. Ομολογώ ότι μετακίνησα έπιπλα και αντικείμενα γύρω από το σπίτι. Ομολογώ ότι πήρα μαζί μου αρκετά τεύχη κινουμένων σχεδίων των αγαπημένων μου νεανικών ηρώων, "Λίντα & Βάλεντιν". Ομολογώ ότι βοήθησα στο κυνηγητό των πουλερικών του γειτονικού αγροκτήματος, ώστε να τα ενσωματώσω στα πλάνα μου. Ομολογώ ότι χρησιμοποίησα την φωτογραφία μιας γηραιάς κυρίας της περιοχής, αναρτώντας την σε περίοπτη θέση σε κάποια σκηνή. Όχι ως μέρος της πλοκής, αλλά ως εγωιστικό, ενστικτώδες, διασκεδαστικό καπρίτσιο. Ομολογώ ότι δανείστηκα μια υδραυλική πλατφόρμα ενός ζωγράφου, που χρησιμοποιήθηκε στην ταινία μόνο για δύο πανοραμικά πλάνα. Δηλώ υπεύθυνα και απερίφραστα ότι το υπόλοιπο του 'Dogme 3 - Mifune' παράχθηκε συμφώνως με τον όρκο της αγνότητας."

Ποιος είναι εντέλει αυτός ο Σόρεν Κραγκ-Γιάκομπσεν που δεν υπογράφει πουθενά στους τίτλους;
Σκηνοθέτης-σεναριογράφος και μουσικός, γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη το 1947. Αρχικά σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός, αλλά κατόπιν πήγε στην Πράγα όπου φοίτησε (ντοκιμαντέρ) και αποφοίτησε με άριστα από την διάσημη σχολή FAMU, το 1970. Δούλεψε στο δανέζικο κρατικό ραδιόφωνο επί 13 συναπτά έτη, κυρίως σε εκπομπές για παιδιά. Η κινηματογραφική του καριέρα συνεχίστηκε στο ίδιο μήκος κύματος. Οι τίτλοι των ταινιών του είναι ενδεικτικοί: πρώτη δουλειά ήταν το "Do You Want to See My Beautiful Bellybutton?" (1977), και έπονται τα "Rubber Tarzan" (1981), "Thunderbirds" (1983), "Shower of Gold" (1986), "Emma's Shadow" (1987), "The Boys from St. Petri" (1991), και "The Island on Bird Street" (1996). Σκηνοθέτησε επίσης την τηλεσειρά "Goodbye Lulow" (1980), την τηλεταινία "Life is a Good Reason" (1985), και μια σειρά για την σουηδική τηλεόραση με τίτλο "The Bishop from Corsica."

Εκτός των αρκετών πρώτων βραβείων της δανέζικης ακαδημίας, έχει ακόμα στην συλλογή του: πρώτο βραβείο UNICEF για παιδική ταινία στο "Rubber Tarzan", βραβείο καλύτερης παιδικής ταινίας στις Κάννες για το "Emma's Shadow" και ειδικό βραβείο στην μνήμη του Φρανσουά Τρυφώ στο Giffoni το 1991. Είναι ακόμη αρκετά γνωστός συνθέτης και τραγουδιστής των δικών του τραγουδιών. Έχει ηχογραφήσει τρεις δίσκους, εκ των οποίων το "Hopscotch On the Motorway" θεωρείται κλασικό στην χώρα του. Στο επόμενό του φιλμ, το "Skagerak," θα πρωταγωνιστεί και πάλι η Έεμπεν Υλε (Iben Hjejle).
Όσο για την ταινία, τα σχόλιά μου είναι μόνο θετικά. Σπουδαίες ερμηνείες, διαρκείς ανατροπές, αρετές που αναδύονται από ταπεινά και ασήμαντα πραγματάκια. Πρόσωπα φωτεινά, ψυχές αγνές, καθαρότητα μέσα στο βούρκο, απλότητα εκθαμβωτική, λεπτομέρειες προσεγμένες και όμορφα τυχαία αφημένες. Τραχιές εξωτερικές γραμμές και αδρές λεπτές εσωτερικές. O σαμουράι κρυμένος στο υπόγειο. Ο Τοσίρο Μιφούνε παλεύει με τα στοιχειά. Το πνεύμα του μεγάλου δασκάλου-υποκριτή. Μια αίσθηση επιστροφής στην φύση. Μια αποτοξίνωση από το βρώμικο "περιβάλλον" και τις αδιέξοδες σκέψεις της μεγαλούπολης. Δραπετεύστε άφοβα και αφεθείτε.
Dogme-γραφία
Dogme # 1: Festen (Denmark, 1995) Directed by Thomas Vinterberg
Dogme # 2: Idioterne (Denmark, 1997) Directed by Lars von Trier
Dogme # 3: Mifunes Sidste Sang (Denmark, 1999) Directed by Sψren Kragh-Jacobsen
Dogme # 4: The King Is Alive (Denmark, 2000) Directed by Kristian Levring
Dogme # 5: Lovers (France, 1999) Directed by Jean-Marc Barr
Dogme # 6: Julien Donkey-Boy (USA, 1999) Directed by Harmony Korine
Dogme # 7: Interview (Intyebyu, Korea, 2000) Directed by Daniel H. Byun
Dogme # 8: Fuckland (Argentina, 2000) Directed by Jose Luis Marques
Dogme # 9: Babylon (Sweden) Directed by Vladan Zdravkovic
Dogme # 10: Chetzemoka's Curse (USA) Directed by R. Schmidt, M. Berthoud, L. E. Pado, M. Schmidt and C. Tow
Dogme # 11: Diapason (Italy, 2001) Directed by Antonio Domenici
Dogme # 12: Italiensk For Begyndere (Denmark, 2000) Directed by Lone Scherfig
Dogme # 14: Joy Ride (Switzerland) Directed by Martin Rengel
Dogme # 15: Camera (USA) Directed by Rich Martini
Dogme # 16: Bad Actors (USA) Directed by Shaun Monson
Dogme # 17: Reunion (USA, 2001) Directed by Leif Tilden
Dogme # 18: Et Rigtigt Menneske (Denmark) Script and Director: Εke Sandgren
Dogme # 19: Nar Nettene Blir Lange (Norway, 2000) Directed by Mona J. Hoel

Πηγές
Dogme επίσημη σελίδα
Συνέντευξη με τον Soren
Dogme 3 - Mifune στο imdb

ΥΓ1: Η πανέμορφη και πανέξυπνη Έεμπεν Υλε πρωταγωνιστούσε στο "Hi Fidelity" του Φρίαρς (η Λώρα).