Μηχανικά Πιάνα και Πέντε Βράδια ανήσυχα, του Nikita Mikhalkov

Ο Nikita Mikhalkov (γεν. 1945) είναι αναγνωρισμένος και διακεκριμένος σκηνοθέτης, σεναριογράφος, παραγωγός και ηθοποιός, βραβευμένος με ξενόγλωσσο Όσκαρ και Μέγα Βραβείο στις Κάννες (Ψεύτης Ήλιος) αλλά και δυο φορές με Χρυσό Λέοντα στη Βενετία, έναν διαγωνιστικό (Ούργκα η Γη του Έρωτα) και έναν ειδικά σχεδιασμένο συνολικής προσφοράς (επί τη ευκαιρία του εξαιρετικού εθνοψυχογραφήματος 12).

Αυτός κι ο αδερφός του Andrey Konchalovskiy κατάγονται από οικογένεια καλλιτεχνών και διανοουμένων (ποιητών και ζωγράφων) αλλά και ανθρώπων που υπηρέτησαν την πατρίδα τους για τουλάχιστον 500 χρόνια (στους προγόνους των συγκαταλέγονται αυλικός διάκονος, τοποτηρητής του Τρομερού Ιβάν και κρατικός σύμβουλος). Ο ποιητής πατέρας τους έχει γράψει τους στίχους των εθνικών ύμνων της Σοβιετικής Ένωσης, από την εποχή του 2ου Παγκοσμίου και του Στάλιν μέχρι και της σύγχρονης Ρωσίας του Πούτιν.

Ο ίδιος ο Νικίτα έχει εκφράσει πολλές φορές τη συμπαράστασή του στο ρώσο (τότε) πρόεδρο Βλαντιμίρ, παρακαλώντας τον μάλιστα (με την υπογραφή του στην "Επιστολή των Τεσσάρων") να παραμείνει για τρίτη θητεία στην εξουσία χάριν της φιλίας του, παραβιάζοντας το σύνταγμα για το καλό της χώρας. Έχει επίσης υποστηρίξει τους ορθόδοξους εθνικιστές της γενέτειράς του αλλά και της αδελφής Σερβίας (Νομοκανών).

Για όλα αυτά τα φιλομοναρχικά και φιλοτσαρικά, αλλά και για τις αιρετικές του απόψεις κατά των νέων ρώσων σκηνοθετών από του βήματος του προέδρου της Ομοσπονδίας Ρώσων Κινηματογραφιστών που μανατζάρει το Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Μόσχας (από το 2000 και ένθεν), έχει εισπράξει αντιδράσεις, ομαδικές επιστολές διαμαρτυρίας και καλλιτεχνικά αντικινήματα.

Η πίκρα του για την "αρπαγή" του Χρυσού Φοίνικα από το Pulp Fiction (1994) έναντι του δικού του Ψεύτη Ήλιου, εκφράστηκε με βαρείς χαρακτηρισμούς και την υπόσχεση να μην ξαναπατήσει ποτέ σε φεστιβάλ. Υπόσχεση που έσπασε πάλι στις Κάνες, με την επική διπλή συνέχεια Ψεύτης Ήλιος 2, πλην όμως χωρίς αντίκρισμα.

Αν πάμε πίσω στα παιδικά του χρόνια, διαβάζουμε ότι έκανε κοπάνες απ' το σχολείο γιατί στο σπίτι έπαιζε όλη τη νύχτα ο μεγάλος πιανίστας Sviatoslav Richter. Η παιδεία του ήταν επί το πλείστον θεατρική (Παιδικό Στούντιο Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας, Σχολή Σούκιν του Θεάτρου Βαχτάνγκοφ, Στούντιο Στανισλάφσκι). Κατόπιν ακολούθησε τα βήματα του μεγαλύτερου αδερφού και του Ταρκόφσκι και σπούδασε σκηνοθεσία στην Κινηματογραφική Σχολή της Μόσχας (VGIK) με δάσκαλο τον Mikhail Romm.

Ως ηθοποιός ήταν ήδη καταξιωμένος όταν έκανε αίσθηση με την πτυχιακή του σκηνοθεσία, τη μικρού μήκους A Quiet Day During the End of War (Ήσυχη μέρα στο τέλος του πολέμου). Ακολούθησαν δυο μεγάλου μήκους σε σενάρια του θεατρικού συγγραφέα Eduard Volodarskiy (At Home Among Strangers, Stranger at Home) και του αδερφού Αντρέι Κοντσαλόφσκι (Σκλάβα της Αγάπης). Όμως το μεγάλο μπαμ έγινε με την ταινία Τα Μηχανικά Πιάνα που η φήμη της έφτασε στο Σαν Σεμπαστιάν (Χρυσό Κοχύλι) και στο Σικάγο.

Στα Μηχανικά Πιάνα ο Μιχάλκοφ διασκευάζει Τσέχοφ αλλά ταυτόχρονα μας μεταφέρει κι όλη αυτήν την ατμόσφαιρα του πατρικού του σπιτιού στα μέσα του 20ου αιώνα. Με τον αγαπημένο του θεατρικό συγγραφέα ασχολήθηκε κι αργότερα (Ανάμνηση Τσέχοφ, Μαύρα Μάτια). Εδώ όμως έχουμε μια σπάνια ευκαιρία να εκτιμήσουμε την τότε εμμονή του με την παρακμιακή προεπαναστατική αριστοκρατία, την υστερία του εκμηχανισμού και του εκσυγχρονισμού, τη μεταφυσική του, την ενορχηστρωτική του μαεστρία αλλά και τις υποκριτικές του ικανότητες.

Ακολουθεί η διασκευή ενός μεταπολεμικού ρομαντικού δράματος του Aleksandr Volodin (Πέντε Βράδια), που γυρίζεται σ' ένα μήνα στην ανάπαυλα της μεγάλης και ακριβής παραγωγής τού Ομπλόμοφ. Ατμόσφαιρα μαυρόασπρη και σκοτεινή, σχέση που διακόπηκε πριν 17 χρόνια, σύστημα διεφθαρμένο που απειλεί να διαβρώσει τους τίμιους (ο άνθρωπος οφείλει να παραμένει αληθινός στον εαυτό του / είναι μια θέση πλεονεκτική γι' αυτόν). Δειλά όνειρα, μοναξιά, αδιανόητα αισθήματα κι ένα φινάλε που χρησιμοποιεί την απομηχανής αλλαγή φόρμας για να δώσει ίσως κάποια αχτίδα ελπίδας.

Μέσα από τις δυο αυτές ταινίες του πρώιμου Μιχάλκοφ που προβάλλει η Κινηματογραφική Λέσχη Θεσσαλονίκης "Δευτέρες στο Φαργκάνη" (Τα Μηχανικά Πιάνα τη Δευτέρα 14/01 και τα Πέντε Βράδια τη Δευτέρα 28/01/2013, στις 21.00) μπορούμε να επισημάνουμε αντιθέσεις και αντιρρήσεις, τα οράματα του τότε "φύσει επαναστάτη" σε σύγκριση με τον σήμερα πια "θέσει ακαδημαϊκό" και τον μεροληπτικό διανοητή του φαντασμαγορικού Κουρέα της Σιβηρίας.

Επιλογή Τίτλων του Nikita Mikhalkov

2011 Ψεύτης Ήλιος 2: Ακρόπολις /Utomlennye solntsem 2 /Burnt by the Sun 2: Citadel
2010 Ψεύτης Ήλιος 2: Έξοδος /Utomlennye solntsem 2 /Burnt by the Sun 2: Exodus
2007 12 /Δώδεκα
1998 Ο Κουρέας της Σιβηρίας /The Barber of Siberia
1994 Ψεύτης Ήλιος /Utomlennye solntsem /Burnt by the Sun
1994 Άννα 6-18 /Anna: Ot shesti do vosemnadtsati /Anna: 6-18 (ντοκ.)
1993 Ανάμνηση Τσέχοφ /Vspominaya Chekhova /Remembering Chekhov
1991 Ούργκα, η Γη του Έρωτα /Urga /Close to Eden
1987 Μαύρα Μάτια /Oci ciornie /Dark Eyes
1980 Μερικές μέρες από τη ζωή του Ομπλόμοφ /Neskolko dney iz zhizni I.I. Oblomova /Oblomov
1979 Πέντε Βράδια /Pyat vecherov /Five Evenings (103λ.)
1977 Τα Μηχανικά Πιάνα /Neokonchennaya pyesa dlya mekhanicheskogo pianino /Unfinished Piece for the Player Piano (103λ.)
1976 Σκλάβα της Αγάπης /Raba lyubvi /A Slave of Love
1974 At Home Among Strangers, Stranger at Home /Svoy sredi chuzhikh, chuzhoy sredi svoikh /Ξένος στο σπίτι του, μεταξύ ξένων
1970 A Quiet Day During the End of War /Spokoynyy den v kontse voyny /Ήσυχη μέρα στο τέλος του πολέμου (μμ)