Ο 3ος κόσμος στις Κάννες

Καταρχήν, ποιός είναι ο τρίτος κόσμος; Ο δυτικός ψυχροπολεμικός "ορισμός" λέει πως πρώτος είναι ο κόσμος των αμερικανών και των συμμάχων τους, δεύτερος των σοβιετικών και των συμμάχων τους και τρίτος όλες οι υπόλοιπες χώρες. Ο Μάο είχε δώσει κάποτε το δικό του "οικονομικό" διαχωρισμό: Αμερική και Σοβιετική Ένωση είναι ο πρώτος· Ιαπωνία, Ευρώπη, Αυστραλία και Καναδάς ο δεύτερος· εμείς [και οι αφρικανοί] είμαστε ο τρίτος κόσμος. Ο ινδός ηγέτης Νεχρού είχε επίσης δηλώσει πως "δεν ανήκουμε ιδεολογικά σε κανέναν, ούτε στον πρώτο ούτε και στο δεύτερο κόσμο".

Κινηματογραφικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρώτος κόσμος είναι το Χόλιγουντ, δεύτερος η Ευρώπη και η Ρωσία [μέσα και η πρώην ΕΣΣΔ] και τρίτος ο υπόλοιπος σινε-χάρτης [μέσα και το Μπόλιγουντ και το ιαπωνικό θαύμα]. Με βάση αυτήν την ολίγον αυθαίρετη παραδοχή ξεκινάμε μια περιδιάβαση στις "τριτοκοσμικές" ταινίες που σημάδεψαν το Φεστιβάλ των Καννών.

Ιστορικά αναφέρω πως το μεγάλο ευρωπαϊκό Φεστιβάλ των Καννών ξεκίνησε ως μια αντίδραση στη βενετσιάνικη Μόστρα την εποχή που ο φασισμός της επέβαλε άθλιες επιλογές. Προγραμματίστηκε να γίνει για πρώτη φορά το Σεπτέμβρη του 1939 με πρόεδρο τον Λουί Λιμιέρ αλλά η κήρυξη του παγκόσμιου πολέμου ανέστειλε τη λειτουργία του για μετά το 1946.

Η πρώτη ασιατική ταινία που κερδίζει τη μέγιστη διάκριση είναι το γιαπωνέζικο ιστορικό δραματικό ρομάντζο Πύλη της Κολάσεως [Jigoku-mon] του Τεϊνόσουκε Κινουγκάσα, το 1954. Την επόμενη χρονία καθιερώνεται ο Χρυσός Φοίνικας ως το μέγιστο βραβείο και σήμα κατατεθέν των Καννών. Το 1956 θέτει σοβαρή υποψηφιότητα γι' αυτόν ο ινδός δημιουργός Σατγιαζίτ Ρέι με το πρώτο μέρος της τριλογίας του μικρού Απού, το έπος του κοινωνικού ρεαλισμού Το Τραγούδι του Μικρού Δρόμου [Pather Panchali]. Χάνει όμως από τον ντοκιμαντερικό υποβρύχιο Κόσμο της Σιωπής [Le Monde du Silence] του Ζακ Υβ Κουστώ και του Λουί Μαλ.

Το 1959 έχουμε ένα ιδιόμορφο πάντρεμα. Ο Μαρσέλ Καμί κερδίζει το βαρύτιμο τρόπαιο για τη μουσικοχορευτική τραγωδία Μαύρος Ορφέας [Orfeu Negro] που διαδραματίζεται στο καρναβαλικό Ρίο ντε Τζανέιρο, μια ταινία αισθησιακή και μοιραία. Το 1962 πρόεδρος χρίεται ο ιάπων συγγραφέας Τετσούο Φουρουκάκι που πριμοδοτεί τον βραζιλιάνο αστέρα Ανσέλμο Ντουάρτε και την πετυχημένη διασκευή της θεατρικής επιτυχίας Keeper of Promises [O Pagador de Promessas]. Αυτή είναι και η μοναδική λατινοαμερικάνικη ταινία που έχει κερδίσει ως σήμερα Χρυσό Φοίνικα. Με βραβείο σκηνοθεσίας τιμήθηκαν ο αργεντινός Φερνάντο Σολάνας [1998, Νότος / Sur] και ο μεξικάνος Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιαρίτου [2006, Βαβέλ / Babel].

Ο ιαπωνικός κινηματογράφος εξακολούθησε να διεκδικεί τον Φοίνικα. Το 1960 η Ακόλαστη Σάρκα [Kagi] του Κον Ιτσικάουα μοιράζεται το ειδικό βραβείο της επιτροπής με την Περιπέτεια του Αντονιόνι. Ο Μασάκι Κομπαγιάσι έχει δυο ευκαιρίες με το Χαρακίρι [1963, Seppuku] και τις Ιστορίες Φαντασμάτων [1965, Kwaidan] αλλά φεύγει δις με το ίδιο ειδικό βραβείο. Το αυτό κι ο Χιρόσι Τεσιγκαχάρα με την αριστουργηματική Γυναίκα στους Αμμόλοφους [1964, Suna no onna].

Ακολουθεί μια δεκαετία όπου ο Φοίνικας μετονομάζεται σε Μέγα Βραβείο αλλά επιμένει να δίδεται σε ευρωπαϊκά και αμερικάνικα χέρια. Το 1975 που επανέρχεται ως Χρυσός Φοίνικας [παράλληλα με το Μέγα Βραβείο], τιμά για πρώτη και τελευταία φορά την αφρικάνικη ήπειρο στο πρόσωπο του αλγερινού Μοχάμεντ Λαχντάρ-Αμινά μέσα από το επαναστατικό Χρονικό του Έτους της Φωτιάς [Chronique des Annees de Braise] όπως το είδε ο σκηνοθέτης με τα μάτια ενός απλού χωρικού. Επόμενη αναφορά το μισό βραβείο σκηνοθεσίας του Ιρντίσα Ουεντραόγκο [1990, Tilai].

Δεύτερο κύμα ιαπώνων. Το 1978 ο Ναγκίσα Όσιμα φτάνει ως το βραβείο σκηνοθεσίας με την Αυτοκρατορία του Πάθους [Ai no borei]. Το [μισο]πέτυχε και Το Κεντρί του Θανάτου [1990, Shi no toge] του Κοχέι Ογκούρι. Το 1980 Ο Ίσκιος του Πολεμιστή [Καγκεμούσα / Kagemusha] του Κουροσάουα μοιράζεται το Φοίνικα με το All That Jazz [Και η Παράσταση Αρχίζει] του Μπομπ Φόσι. Τρία χρόνια μετά ο Σοχέι Ιμαμούρα φέρνει τη Μπαλάντα του Ναραγιάμα [Narayama-bushi-ko] στην κορυφή. Και το 1997 ξανακατακτά το Χρυσό Φοίνικα με το Χέλι [Unagi], εξ ημισείας όμως αυτήν τη φορά με τη Γεύση του Κερασιού [Ta'm e guilass] του αυτοδίδακτου ιρανού Αμπάς Κιαροστάμι. Κιαροστάμι και Μαχμαλμπάφ έχουν βάλει για τα καλά τον ιρανικό κινηματογράφο στο παγκόσμιο στερέωμα.

Έχει προηγηθεί, το 1993, ο μοναδικός αυστραλέζικος Χρυσός Φοίνικας [Μαθήματα Πιάνου / The Piano] της Τζέιν Κάμπιον, τον οποίο μοιράστηκε με τον κινέζο Τσεν Καϊγκέ [Αντίο, Παλλακίδα μου / Bawang bieji]. Κάπου εδώ θα ανατείλει και η σινοκορεατική βιομηχανία. Στα 1997 βραβείο σκηνοθεσίας για τον χονκονέζο Γουόν Καρ Γουάι [Ευτυχισμένοι Μαζί / Happy Together]. Ακολουθεί ο ταϊβανέζος Έντουαρντ Γιάνγκ [2000, Και ένα... και δύο... οικογενειακοί ρυθμοί / Yi yi], ο κορεάτης Ιμ Κουόν-Ταεκ [2002, Μεθυσμένος με Γυναίκες και Ζωγραφική / Chihwaseon], και ο συμπατριώτης του Παρκ Τσαν-Γουκ του οποίου το πασίγνωστο Oldboy κέρδισε το Μέγα Βραβείο της Επιτροπής [2004]. Μέγα Βραβείο και για τον Ζιάνγκ Γουέν [2000, Διάβολοι στο Κατώφλι / Guizi lai le] και για την γιαπωνέζα ντοκιμαντερίστα Ναόμι Καβάσε [2007, Πληγωμένο Δάσος / Mogari no mori].

Ο περυσινός Χρυσός Φοίνικας έκατσε στο πλευρό του ταϊλανδού ποιητή Απιτσατπόνγκ Βιρασετάκουν [Ο θείος Μπουνμί θυμάται τις προηγούμενες ζωές του / Lung Boonmee raluek chat], ο οποίος έχει ξανατιμηθεί με μνεία για το παλιότερο, μεγαλύτερο και βραδύτερο πόνημα με τίτλο Τροπική Ασθένεια [2004, Sud pralad].

Η φετινή επιτροπή άρχεται από τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο και η βραδινή πρεμιέρα μυρίζει Γούντι Άλεν [Midnight in Paris]. Στο τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα προεδρεύει ο Εμίρ Κουστούριτσα και στο ανάλογο μικρού μήκους ο Μισέλ Γκοντρί. Στην αφίσα η "Κρυφή ζωή" της θεάς Φέι [1970, Puzzle of a Downfall Child]. Οι δύο πρώτοι κόσμοι συγκλίνουν. Υπεύθυνος για τη Χρυσή Κάμερα είναι ο νότιος κορεάτης Μπονγκ Τζουν-χο [Μνήμες εγκλημάτων, Ο ξενιστής, Μητέρα].

Να δούμε όμως ποιες είναι οι πιθανότητες του τρίτου κόσμου στο...

... φετινό διαγωνισμό:
Hearat shulayim / Footnote [Ισραήλ] του Joseph Cedar
Bir zamanlar Anadolu'da / Once upon a time in Anatolia [Τουρκία] του Nuri Bilge Ceylan
Hanezu no tsuki [Ιαπωνία] της Naomi Kawase
Sleeping Beauty [Αυστραλία] της Julia Leigh
Ichimei / Hara-kiri: Death of a samurai [Ιαπωνία] του Takashi Miike

... Ένα Κάποιο Βλέμμα:
The day he arrives [Νότιος Κορέα] του Hong Sangsoo
Tatsumi [Σιγκαπούρη] του Eric Khoo
Arirang [Νότιος Κορέα] του Kim Ki-duk
Et maintenant on va o?? / Where do we go now? [Λίβανος] της Nadine Labaki
The Yellow Sea [Νότιος Κορέα] του Na Hong-jin
Miss Bala [Μεξικό] του Gerardo Naranjo
Trabalhar cansa / Hard Labor [Βραζιλία] των Juliana Rojas & Marco Dutra
Toomelah [Αυστραλία] του Ivan Sen