Ο Jean-Pierre Jeunet δεν αμελεί να ονειρεύεται

Ασφαλώς όλοι θα θυμάστε το "Delicatessen". Μια μαύρη κωμωδία με ήρωες βγαλμένους από κάποιο κόμικ, γεμάτη χιούμορ, ανθρωπιά, απρόοπτα κι εκπληκτικές ιδέες. Σκηνοθετημένο από τα τρομερά παιδιά Jean-Pierre Jeunet και Marc Caro. Κι αρκετοί, μαζί τους κι εγώ, χαρήκαμε εξίσου και την "Πόλη των χαμένων παιδιών", ένα εφιαλτικό παιδικό παραμύθι, με την πατίνα του Λιούις Κάρολ. Κάντε όρεξη γιατί το κέφι συνεχίζεται. Ο Ζαν Πιέρ Ζενέ, μας προτείνει άλλη μια γλυκιά παραμυθένια λιχουδιά. Ετοιμαστείτε να δεχτείτε στην ζωή σας, κατευθείαν απ' την μεγάλη οθόνη, την ηρωίδα που θα σας συντροφεύσει και έξω απ' την αίθουσα. Θα σας διασκεδάσει αφάνταστα με τις σκανταλιές της, θα σας ανεβάσει με την ταξιδιάρα φαντασία της, θα σας χαλαρώσει, θα σας φτιάξει το κέφι και τη διάθεση. Αν δεν τό 'χει κάνει ήδη, δηλαδή. "Αν δεν μπορείς να φτιάξεις τη δικιά σου ζωή, φτιάξε τουλάχιστον τη ζωή των άλλων", αυτό είναι το σύνθημά της. Τ' όνομά της "Αμελί", το κορίτσι της Μονμάρτης. Η ανέμελη μικρή Λούλου μεγάλωσε.

Ίσως όμως κι αρκετοί από σας να μην ξέρετε καν για τι πράμα μιλάω. Αυτό ακριβώς περίμενα κι εγώ για να κάνω αυτό το κείμενο. Ποιος είναι λοιπόν ο κύριος Jean-Pierre Jeunet; Τι δουλειά κάνει; Καταρχήν να σας πω ότι γεννήθηκε το 1955 στη Ροάν, ένα γαλλικό βιομηχανικό λιμάνι στις όχθες του ποταμού Λουάρ. Είναι αυτοδίδαχτος κι άρχισε την σκηνοθετική του πορεία με διαφημίσεις, μουσικά βίντεο και μικρά φιλμάκια. Είναι παθιασμένος με τα κόμικς και τα καρτούν και θαυμάζει απεριόριστα τον Tex Avery, τον Marcel Carne και τον Jacques Prevert. Η παράλληλη πορεία του με τον Μαρκ Καρό ξεκίνησε με την συνάντησή τους στο Annecy Animation Festival (1974) και δυο μικρά κινούμενα σχέδια: "L'Evasion" (Η απόδραση, 1978) και "Le Manege" (Τα αλογάκια του λούνα-παρκ, 1979). Για τις ανάγκες του "Le Bunker de la Derniere Rafale" (Το τελευταίο κανονιοβολούν οχυρό, 1980), έστησαν μόνοι τους έναν ολόκληρο στρατό μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, δουλεύοντας επί έναν ολόκληρο χρόνο.

Κάπου ανάμεσα σε μια εφιαλτική μελλοντική πραγματικότητα και μια γκροτέσκα φαντασία, ξεπρόβαλε λαχταριστό το "Delicatessen" (1991), η πρώτη τους μεγάλη ταινία, που τους καθιέρωσε αμέσως. Κριτικοί και κοινό τους αποθεώνουν και η ταινία μπαίνει στις λίστες των καλυτέρων ταινιών όλων των εποχών. Η φιγούρα του χασάπη εν ώρα εργασίας (ένας παραληρηματικός Jean-Claude Dreyfus), μπορεί άνετα να μπει στην εγκυκλοπαίδεια του σινεμά, στο εισαγωγικό εδάφιο του μαύρου χιούμορ και της μαύρης κωμωδίας. Ο συγχρονισμός όλης της πολυκατοικίας στο ρυθμό του σομιέ του κρεοπώλη, που πηδάει την ντίβα του ρετιρέ, είναι το εξοχότερο και απολαυστικότερο δείγμα παράλληλου μοντάζ (με την υπογραφή του Herve Schneid), που έχετε δει ποτέ. Η σκηνή της επιδιόρθωσης του φούιτ μια καπότας με τεχνική ποδηλάτου δεν έχει όμοιά της, από την εποχή του Τσάπλιν.

Η φιγούρα του κακομοίρη ανθρωπάκου που ξεφεύγει τον κανιβαλισμό παρά τρίχα (Dominique Pinon), η μεταμόρφωσή του από ποντίκι σε λιοντάρι, οι φυτοφάγοι τρωγλοδύτες, η συνωμοσία της σιωπής, όλα είναι τέλεια. Η μουσική του Carlos D'Alessi επίσης. Η φωτογραφία του Darius Khondji έχει μια περίεργη καφετιά απόχρωση, σαν να πρόκειται για λάθος του εμφανιστηρίου, αλλά αναδεικνύει τοιουτοτρόπως την μετα-αποκαλυπτική ατμόσφαιρα και την δηκτική διάθεση των δημιουργών. Ο Τέρι Γκίλιαμ είναι εκτελεστής παραγωγής και το αποτέλεσμα είναι σκοτεινότερο του "Fisher King", φωτεινότερο και πιο ελπιδοφόρο του "Brazil". Οι αδερφοί Μαρξ κι οι αδερφοί Κοέν χεράκι-χεράκι, από πλάνο σε πλάνο. Αν δεν έχετε δει ακόμα αυτό το οπτικοακουστικό αριστούργημα, βουρ για το βιντεοκλάμπ της γειτονιάς σας.

Η δεύτερη συνεργασία τους ήρθε τέσσερα χρόνια αργότερα, αφού έπρεπε να καταλαγιάσει ο ενθουσιασμός της πρώτης. "Η πόλη των χαμένων παιδιών" (1995) δεν στερείται ούτε σεναρίου, ούτε φαντασίας, ούτε πρωτοτυπίας. Δεν υπολείπεται καν στην μουσική του μάστορα Angelo Badalamenti (τουναντίον μάλιστα) ή στην ατμοσφαιρική φωτογραφία (πάλι του Darius Khondji), στα μαγικά ντεκόρ, στα γκάτζετς και τα κοστούμια του Jean-Paul Gaultier. Η ιδέα του κυρίαρχου τέρατος που κλέβει τα όνειρα των παιδιών για να μπορέσει να παρατείνει αιώνια την ζωή του είναι έξοχη και ανατρεπτική. Ο Ντομινίκ Πινόν πολλαπλασιάζεται προς μεγάλη έκπληξη και χαρά των απανταχού θαυμαστών του. Οι αναφορές στα b-movies, στο γερμανικό εξπρεσιονισμό, τον ζωγραφικό σουρεαλισμό και την ποίηση, αλλά και στην "Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων", συμπλέκονται υποδερμικά και εξυφαίνουν ένα παραμύθι κλειστοφοβικό, διεγερτικό και μεθυστικό. Πιο εγκεφαλικό ίσως, πιο ντελικάτο και πιο εξτρεμιστικό από το "Delicatessen".

Κάπου εδώ όμως, φαίνεται να χωρίζουν οι δρόμοι των δύο φίλων. Ο Μαρκ Καρό επιστρέφει στα κόμικς, σχεδιαστικά και σκηνοθετικά. Ο Ζαν Πιέρ γυρίζει το βλέμμα προς την αμερική. "Έχουμε παραμείνει σπουδαίοι φίλοι. Πρόσφατα φάγαμε μαζί και συζητήσαμε μια μελλοντική συνεργασία. Είπαμε ν' ακολουθήσουμε ο καθείς το δρόμο του και να συναντηθούμε πάλι στο μέλλον", μας λέει ο Ζενέ. Το 1987 τον καλεί το Χόλιγουντ για το "'Αλιεν 4: η αναγέννηση". Στα νιάτα του είχε εργαστεί ως κριτικός και σχεδιαστής σε διάφορα περιοδικά και φανζίν (Fantasmagorie, Charlie mensuel, A suivre) και είχε κάνει μια κωμικογραφική περίληψη του "Άλιεν" στο "Fluide Glacial" (τεύχος Σεπτεμβρίου 1980). Το αποτέλεσμα είναι μια υπερβατική συνέχεια του γνωστού έπους, που προσπαθεί να υπερκεράσει ονειρικά και εφιαλτικά στοιχεία μέσα στα γνωστά στάνταρ μια χολιγουντιανής παραγωγής.

Μετά απ' αυτήν την παρεκτροπή η Ευρώπη φαντάζει όαση ελευθερίας. Θα πάει στις Κάνες για να συνδράμει τους νέους δημιουργούς και την "Cinefondation", μαζί με την Emmanuelle Beart. Ενώ θα 'χρηματίσει' και πρόεδρος, παρά τω πλευρώ της Sigourney Weaver και της Winona Ryder. Ακολουθεί η πολυπόθητη ξεκούραση. "Μετά από δυο χρόνια δεκαεξάωρης καθημερινής εργασίας, τρώω την κρεμμυδόσουπά μου, βλέπω ταινίες που έχασα κι ατενίζω τις πορτοκαλιές ανταύγειες των καταστημάτων, στο σκούρο μπλε του νυχτερινού παρισινού χειμώνα". Τον Σεπτέμβριο του 1998 θα σκηνοθετήσει το πολύ πρωτότυπο διαφημιστικό "Parlons d'avenir" (ας μιλήσουμε για το μέλλον). Παρουσιάζει - αντιστρέφοντας το χρόνο και την κίνηση των μορφών (περπατάνε προς τα πίσω) - την εκπλήρωση ενός φιλόδοξου σχεδίου, μιας φουτουριστικής αποικίας, με την χρηματοδότηση γνωστής γαλλικής τράπεζας.

Παράλληλα σχεδιάζει ένα πολύ φιλόδοξο παραμυθόδραμα που λέγεται "Αμελί" κι εκτυλίσσεται στην Μονμάρτη του Παρισιού. Μια Μονμάρτη που μεταμορφώνεται ιδανικά μέσα από τα ηλεκτρονικά μαγικά κόλπα των στούντιο Duboi. Αρχικά ήθελε για πρωταγωνίστρια την 'δαμάζουσα τα κύματα' Emilie Watson. Τελικά του προέκυψε η Audrey Tautou. "Είδα ελάχιστες γαλλίδες ηθοποιούς για το ρόλο, μόνο δύο για την ακρίβεια. Η Audrey ήταν η πρώτη. Συνήθως βλέπω καμιά δεκαπενταριά ή είκοσι. Εδώ έγινε κάποιο θαύμα. Μέσα σε τέσσερα δευτερόλεπτα είχα καταλάβει πως αυτή ήταν η ιδανική Αμελί. Είναι συναρπαστικό να σχεδιάζεις έναν χαρακτήρα επί μήνες και ξαφνικά να τον βλέπεις ζωντανό μπροστά σου, σαν από θαύμα".

Η εισαγωγή στο θέμα γίνεται με την προσγείωση μιας αθώας κρεατόμυγας στο πλακόστρωτο, που διαταράσσει την ήσυχη ζωή των ανύποπτων κατοίκων, όπως το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Κίνα, που υποκινεί θύελλα στην αμερική. Στο πρώτο μέρος βλέπουμε ντοκιμαντερικά τα παιδικά χρόνια της ηρωίδας. Στο δεύτερο την απολαμβάνουμε, ενώ προσπαθεί να ενώσει ιδανικά το 'τυχαίο και το γραφτό' της μικρής κοινωνίας της Μονμάρτης κι ενός έξυπνα κατασκευασμένου σύμπαντος. Κάπου εκεί περιφέρεται κι αγαπημένος μας Ντομινίκ Πινόν, που γίνεται στόχος εφαρμογής των διαπλοκών της Αμελί Πουλαίν. Στο τρίτο πια είναι καιρός να ασχοληθεί και με την ίδια. Παίζει ένα παιχνίδι θησαυρού με τον αγαπημένο της Νίνο (ο μόνιμα απορών Mathieu Kasovitz) και τον φέρνει τελικά στον δικό της κόσμο με την βοήθεια ενός επίδοξου συνεχιστή του Ρενουάρ (Rufus).

Η ταχύτητα των πλάνων είναι μεταβλητή σαν σουίτα κλασικής μουσικής (το πέταγμα της μέλισσας, φερειπείν). Η αιθέρια μουσική του Yann Tiersen και το εκπληκτικό μουσικό θέμα της αρχής δημιουργούν ένα ονειρικό περιβάλλον. Η σουρεαλιστική φωτογραφία και τα έντονα χρώματα ανεβάζουν την εύθυμη διάθεση, ενώ τα ευρηματικά γκαγκς και οι τρελές οπτικές γωνίες προκαλούν το αβίαστο γέλιο του θεατή. Η ταινία λειτουργεί σαν ένα καλό κρασί, που ελευθερώνει το πνεύμα και το ανυψώνει ελαφρά, ώστε να μπορεί να κινείται με άνεση και ταχύτητα. Η Αμελί είναι γλυκιά σαν μέλι και φορτσάτη σαν μέλισσα, που ζουζουνίζει χαρούμενα και ασταμάτητα. Τα πάντα μοιάζουν μαγικά αλλά έχουν και μια λογική, φυσιολογική εξήγηση, μια έκπληξη για καθετί. Ακόμα κι όταν λύνονται τα μυστήρια, η μαγεία δεν καταλύεται. Παραμένει ως μαγιά για την επόμενη σκηνή, μια αύρα που διαπνέει όλο το έργο και εμποτίζει πρόσωπα και καταστάσεις.

Γήινη ποίηση και απόγεια αντιποίηση. Που οφείλεται άραγε αυτή η ζωηρή φαντασία; "10% έμπνευση και 90% ιδρώτας" μας απαντά ο δημιουργός. Αυτή είναι η δική του μαγική συνταγή.

Μικρά - μικρά

1978: "L'evasion" (The Escape) - animation
1979: "Le Manege" (The Merry-go-round) - animation, βραβείο Cesar 1981
1980: "Le Bunker de la Derniere Rafale" (Last Gunfire Bunker) Σενάριο, συν-σκηνοθεσία, σκηνικά, κοστούμια, μοντάζ. Μέγα βραβείο στο φεστιβάλ της Lille.
1984: "Pas de Repos pour Billy Brakko" (No Repose for Billy Brakko) Μέγα βραβείο στα φεστιβάλ Albi και Epinay, Βραβείο κοινού στα φεστιβάλ Villeurbane και Sitges, Cesar μικρού μήκους.
1990: "Foutaises" (Nonsense / Things I Like, Things I Don't Like) Βραβείο κοινού στο Clermont-Ferrand, βραβείο Jacques Tati και βραβείο Τύπου, βραβείο της επιτροπής του Oberhausen και βραβείο Till Eulespiegel, βραβείο του φεστιβάλ Ales. Βραβείο κοινού στα φεστιβάλ Villeurbane και Savigny, Cesar μικρού μήκους.

Μεγάλα - με γάλα

1991: "Delicatessen" Σενάριο, συν-σκηνοθεσία. Βραβείο 1991 Revelations - Georges de Beauregard, βραβείο European Cinema, βραβεία Felix σχεδιασμού παραγωγής και κοστουμιών, βραβεία Cesar καλύτερης ταινίας , πρωτότυπου σεναρίου, μοντάζ και σχεδιασμού παραγωγής, μέγα βραβείο νεολαίας ως καλύτερη γαλλική ταινία της χρονιάς, μέγα βραβείο του ιδρύματος Martini Rossi, χρυσό μετάλλιο στο φεστιβάλ του Tokyo, βραβείο Victoire για την πρωτότυπη μουσική επένδυση, βραβεία Τύπου στο φεστιβάλ φανταστικού σινεμά της Sitges για την σκηνοθεσία, την ερμηνεία και την μουσική, βραβείο κοινόυ στο Porto, τιμητικές προβολές στην Φλωρεντία, στο Σικάγο και την Στοκχόλμη.
1995: "La Cite des enfants perdus" (The City Of Lost Children) Σενάριο, συν-σκηνοθεσία. Επίσημη συμμετοχή στις Κάνες, ειδικό βραβείο στο Avenir.
1997: "Alien: Resurrection" (Alien 4, La Resurrection) Σκηνοθεσία.
2001: "Le Fabuleux destin d'Amelie Poulain" (Amelie, 2001) Σενάριο, σκηνοθεσία.

Οι συνεργάτες τους

Οι ηθοποιοί Dominique Pinon, Rufus, Ron Perlman, Jean-Claude Dreyfus, Marie-Laure Dougnac και Daniel Emilfork, ο φωτογράφος Darius Khondji, ο δημιουργός ειδικών εφέ Pitof, ο ζωγράφος σκηνικών Jean-Marie Vives, ο σχεδιαστής ρούχων Jean-Paul Gaultier, ο μοντέρ Herve Schneid και ο παραγωγός Claudie Ossard.

ΥΓ1: Ο Darius Khondji είναι γεννημένος από ιρανό πατέρα και γαλλίδα μητέρα. Σπούδασε σινεμά στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Έχει υπογράψει την φωτογραφία στα "Se7en" του Φίντσερ, "Stealing beauty" του Μπερτολούτσι, "Evita", "In dreams" του Τζόρνταν, "9th gate" του Πολάνσκι, "The Beach" και εσχάτως δουλεύει ξανά με τον Fincher στο "Panic room". Ο Herve Schneid έχει μοντάρει, μεταξύ άλλων για την Σάλλυ Πότερ (The man who cried, Tango lesson, Orlando), για τον Λαρς Φον Τρίερ (Europa), αλλά και τα τοπικά "East-West" και "Apres l'amour".
ΥΓ2: Η επόμενη δουλειά του Caro λέγεται "Sn@rk" και είναι διασκευή του ποιήματος "The Hunting of the Snark" του Lewis Carroll. Συνδυάζει φιλμικούς χαρακτήρες και τρισδιάστατα γραφικά: οι ήρωες περιβάλλονται από 3D σκηνικά. Η ταινία γυρίζεται στην Μεγάλη Βρετανία, στα αγγλικά. Αναμένεται δε εντός του 2001.

Πηγές

Ανακαλύψτε τον μαγικό κόσμο της Αμελί
Η σελίδα του τρομερού ντουέτου Jeunet/Caro
Συνέντευξη του Jean-Pierre Jeunet
Η ίδια σελίδα του φοβερού ντουέτου Jeunet/Caro