Ο Roy Andersson, αναλογίζεται την ύπαρξη

Το χιούμορ και η παραξενιά κρύβονται στον πόνο ή ο πόνος γεννάει και τα δυο; Η χαρμολύπη είναι το συμπλήρωμα του τραγέλαφου; Το σινεμά του σουηδού Ρόι Άντερσον είναι ουμανιστικό και βαθιά υπαρξιακό. Σουρεαλιστικός ρεαλισμός, φύση υπερφυσική, εξπρεσιονιστικός υλισμός, χαριτωμένη απαισιοδοξία, ελπιδοφόρα θλίψη... όλα τα οξύμωρα σχήματα ουσιαστικού επιθέτου και επίθετου ουσιαστικού είναι σωστά, έγκυρα και επίκαιρα. Όχι γιατί έτσι θέλει ο δημιουργός αλλά γιατί έτσι είναι η ζωή.

Η μυθοπλαστική ταινιοθήκη μεγάλης διάρκειας του Ρόι Άντερσον περιλαμβάνει μόλις 5 ταινίες σε 45 χρόνια. Ανάμεσα θα βρείτε μικρού μήκους, ντοκιμαντέρ και πολλά εμπνευσμένα διαφημιστικά. Από την άποψη αυτή μου θυμίζει τον δικό μας Νίκο Νικολαΐδη. Γυρίζει διαφημιστικά για να κρατιέται σε φόρμα, να ζει και να βάζει στην άκρη κάποια χρήματα για μια επόμενη ταινία.

Κατά τα άλλα, τα τεχνικά και τα οπτικοακουστικά, ο Ρόι πάλι δε μοιάζει κανενός: απαλός φωτισμός που δε γεννά ποτέ κατάμαυρες σκιές, στατική κάμερα που πεισμώνει, αργόσυρτα πλάνα εξίσωσης πραγματικού και φιλμικού χρόνου χωρίς ιδιαίτερη βαρύτητα (γι' αυτό και βαρύτερα από τα συνηθισμένα φευγάτα). Δράση εκτός πλάνου και πλάνα χωρίς δράση, διάλογοι άλλοτε λογικοί κι άλλοτε χωρίς συνεννόηση. Μοντάζ ανορθόδοξο γατί συχνά δε συνδέονται λογικά τα πλάνα αλλά εντέλει συνδέονται κιόλα. Φράσεις κλειδιά που σήμερα φαντάζουν προφητικές.

Στην πρώτη ταινία [1970], Μια Ερωτική Ιστορία, βλέπουμε μια ιστορία αγάπης δυο εφήβων να αναπτύσσεται σε μια κοινωνία ιδεατής ευμάρειας. Ενώ ο κόσμος των ενηλίκων καταρρέει και οι γεννήτορές τους φλιπάρουν και τζαζεύουν σταδιακά, οι έφηβοι εραστές ζουν το δικό τους παράδεισο έχοντας περάσει μέσα από αυτήν τη χαρούμενη επίγεια κόλαση. Η ψυχολογία των εφήβων αποθεώνεται και η κοινωνία των μεγάλων κατακρίνεται. Η μουσική του Bjorn Isfalt παίζει ιδιαίτερο ρόλο [ροκ μπαλάντες με επιρροές από Χέντριξ, Πρόκολ Χάραμ και ψυχεδέλεια]. Αισθητικά βρίσκουμε παραπομπές στον Λίντσεϊ Άντερσον και το φρη σίνεμα [περσόνες αλά Τζούλι Κρίστι, Τέρενς Σταμπ, Τζον Χερντ και Μάλκολμ Μακντάουελ της εποχής]. Ξεχωρίζει η ελπιδοφόρα φράση Would you like to know everything you go [θα 'θελες να ξέρεις κάθε που πηγαίνεις] από το άσμα Would You Like To Be [θα 'θελες να είσαι].

Πέντε χρόνια περνούν [1975] για την επόμενη, τον μακρύ και μοιραίο Γκίλιαπ. Η κεντρική ιστορία τοποθετείται αρχικά στο λιμάνι του Γκαίτεμποργκ αλλά εξελίσσεται κυρίως με εσωτερικά πλάνα εκτός από το τελευταίο 20λεπτο όπου ξανοίγεται σε μια φθινοπωρινή παραθαλάσσια παραθεριστική τοποθεσία. Κεν Λόουτς, Τριφό, Σκορτσέζε, Φελίνι κι Αντονιόνι στο σέικερ του Ρόι. Παράλληλα συμβαίνουν διάφορα ασύνδετα περιστατικά όπως συμβαίνουν και στη ζωή μας [ενδεχομένως]. Ο Bjorn Isfalt χρησιμοποιεί και πάλι μπάντες, που τις βλέπουμε και πάλι μέσα στα πλάνα να παίζουν μουσική καντρίζουσα, φολκίζουσα, νεκρώσιμη, βαριετετζίδικη, γκροτέσκα συνοδευτική. Ο Γκίλιαπ λέει διάφορες ωραίες ατάκες, όπως Από τον Ορίζοντα ή Είμαστε καταραμένοι άνθρωποι που δεν πιστεύουμε και δεν ελπίζουμε τίποτα. Όμως, την εμβληματική φράση τη λέει ο Δούκας, Οι μέρες σου είναι μετρημένες. Σας θυμίζω εκείνη τη γερμανική ταινία, Οι Μέρες της Αφθονίας σας είναι Μετρημένες.

Μεσολαβούν 25 χρόνια [2000], ο Ρόι Άντερσον ξεχνιέται. Μπαίνει η νέα χιλιετία για να δούμε τα σπονδυλωτά Τραγούδια από το Δεύτερο Όροφο ν' ανατέλλουν και να μας καίνε. Οι συνθέσεις είναι του, πρώην Άμπα, Benny Andersson. Η φράση που επαναλαμβάνεται κάθε τόσο μοιάζει απίστευτη κι ακατανόητη για τον πατέρα που την άκουσε από τον λαλημένο γιο: Ευτυχισμένος όποιος κάθεται κάτω. Ακούγεται κι ολόκληρο το ποίημα από το οποίο είναι παρμένη. Πολλοί στίχοι του ξεκινούν με την ίδια μονότομη αρχή, Ευτυχισμένος όποιος... Προσωπικά μου θυμίζει τους μακαρισμούς του Ιησού [μακάριοι οι πτωχοί το πνεύματι ότι αυτοί... κ.τ.λ. κ.τ.λ.] μόνο που στο ποίημα του 21ου αιώνα λείπει η κατάληξη, ότι αυτοί... Δεν υπάρχει κατάληξη. Οι βλάσφημοι καιροί μας δεν έχουν κατάληξη. Δεν υπάρχει τίποτε μεταφυσικό, δεν υπάρχει τίποτε μετά από δω ώστε να υπάρχει κατάληξη.

Επτά χρόνια μετά [2007] άλλος ένας πολύπτυχος κόλαφος, αφού γυρίσαμε το άλλο μάγουλο, Εσείς οι Ζωντανοί. Χλαπ, μια κατραπακιά, τζαζ γλυκιά, αργή και μελωδική. Κι εκείνος ο ροκ σταρ, ο νιόπαντρος, που ρολάρει και ροκάρει; Είναι, λένε, παιδική ανάμνηση. Τότε που ο Ρόι είδε τουλάχιστον 100 σπίτια να ξεθεμελιώνονται από το Σκάρβικ, να μετακινούνται σε ράγες στο Γκαίτεμποργκ για να χτιστεί το νέο λιμάνι... Όμως, ξεχάσαμε την ατάκα και τα περίχωρά της.

Συχώρα όσους σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους. Συχώρα όσους είναι άπληστοι και φτηνιάρηδες. Κι όσους εξαπατούν και κλέβουν ή πλουταίνουν πληρώνοντας άθλιους μισθούς. Κύριε, συχώρα τους. Συχώρα τους και... Κύριε, συχώρα όσους ταπεινώνουν και εξευτελίζουν. Συχώρα όσους βασανίζουν και σκοτώνουν. Συχώρα όσους βομβαρδίζουν και καταστρέφουν πόλεις και χωριά. Συχώρα όσους είναι ανέντιμοι, όσους είναι ψεύτες και φαύλοι. Συχώρα τις κυβερνήσεις που αποκρύβουν την αλήθεια από τον λαό τους. Κύριε, συχώρα τους. Συχώρα...

2014. Ο Ρόι 71 ετών. Ένα περιστέρι έκατσε σε ένα κλαδί, συλλογιζόμενο την ύπαρξη του. Ο τίτλος εμπνευσμένος από τους Κυνηγούς στο Χιόνι του Πέτερ Μπρύγκελ. Πίνακας που έχει εμπνεύσει τον Ταρκόφσκι, τον Αγγελόπουλο, τον Τζούλιαν Σνάμπελ, τον Λεχ Μαγιέφσκι. Κάποιος πεθαίνει τη στιγμή που ανοίγει ένα μπουκάλι κρασί...

55 Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: Ο Ρόι Άντερσον θα τιμηθεί με Χρυσό Αλέξανδρο.

Ο Roy Arne Lennart Andersson στο 55ο ΦΚΘ

2014 Ένα Περιστέρι έκατσε σε ένα κλαδί, συλλογιζόμενο την ύπαρξη του /En duva satt pa en gren och funderade pa tillvaron /A Pigeon sat on a Branch Reflecting on Existence [Σουηδία /Γερμανία /Νορβηγία /Γαλλία, 101λ]
2007 Εσείς οι Ζωντανοί / Du Levande / You, the Living [Σουηδία, 94λ]
2000 Τραγούδια από τον Δεύτερο Όροφο / Sanger fran andra vaningen / Songs from the Second Floor [Σουηδία, 98λ]
1975 Γκίλιαπ / Giliap [Σουηδία, 130λ]
1970 Μια Ερωτική Ιστορία / En Karlekshistoria / A Swedish Love Story [Σουηδία, 114λ]