Πέντε ταινίες του Aleksei Balabanov

Έφυγε πολύ νωρίς [54 μόλις] μέσα σ' ένα ίδρυμα κι ενώ είχαν προηγηθεί επιληπτικές κρίσεις. Δεν τον πρόλαβαν οι γιατροί παρότι ήταν στα χέρια τους. Ακούγεται σαν ιστορία βγαλμένη από ρώσικο βιβλίο εποχής. Όσοι είδατε/δείτε το Άνθρωποι και Τέρατα μπορείτε να βρείτε προφητικές ομοιότητες. Είχε άραγε προβλέψει το θάνατό του; Είχε προετοιμαστεί; Αρκετές ταινίες του υπάρχουν ήδη στο uTube με αγγλικούς υπότιτλους. Ας σχολιάσουμε πέντε παντάξιες.

Brat /Brother /Αδερφός
[1997 Ρωσία, 98λ.]

Βρισκόμαστε στη μετακομουνιστική Αγία Πετρούπολη, πρώην Λένινγκραντ. Ένα νέο κοινωνικό στάτους αρχίζει δυναμικά να διαμορφώνεται. Μια κοινωνία ηδονιστική, μηδενιστική, αμοραλιστική, χωρίς καμία νοσταλγία για το σταλινικό παρελθόν, γεμάτη βία, αλκοόλ και ναρκωτικά. Και μουσικές ροκ διαμέσου του ντόπιου σούπερ γκρουπ Nautilus Pompilius. Ενώ το υπερωκεάνιο βυθίζεται παρασύροντας τους πάντες, κάποιοι το γλεντάνε δίνοντας πάρτι στο κατάστρωμα.

Ο νεαρός Ντανίλα [Sergei Bodrov jr] επιστρέφει εδώ μετά το στρατιωτικό του κι αμέσως ο μεγάλος αδερφός [του] τον στρατολογεί σε μια οικογενειακή επιχείρηση συμβολαίων θανάτου. Καθώς βυθίζεται αργά στο νέο εργασιακό περιβάλλον δοκιμάζεται η προσωπική ακεραιότητα και η μπέσα του. Ο Μπαλαμπάνοφ χρησιμοποιεί τους κώδικες που έκαναν διάσημο τον Τσαρλς Μπρόνσον στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, αλλά χτίζει κάτι λιγότερο ξεκάθαρο και καθόλου προφανές. Ο Μποντρόφ υιός θυμίζει ρώσο σαμουράι, Τοσίρο Μιφούνε, Γιοζίμπο και Σαντζούρο.

Η επιτυχία είναι υπόγεια και εκθετική. Το 2000 ακολουθεί ένας δεύτερος αδερφός [Brat 2 /Brother 2] κι ο Μποντρόφ είναι πια ίνδαλμα. Τη σκυτάλη από τους διαλυμένους Nautilus Pompilius παίρνουν οι Bi-2, Smyslovyye Gallyutsinatsii, Okean Elzy, AuktsYon, Splin, Agata Kristi, Tantsy Minus, Krematoriy, Masha i Medvedi, La Mansh...

Άνθρωποι και Τέρατα /Pro Urodov i Lyudey /Of Freaks and Men
[1998 Ρωσία, 93λ.]

Παραπέμπει αμέσως στο Άνθρωποι και Ποντίκια του Τζον Στάινμπεκ. Τίτλοι αρχής πέφτουν πάνω σε καρτ ποστάλ εποχής που απεικονίζουν ενήλικες να δίνουν ξυλιές στα γυμνά πισινά ανήλικων. Τα πρόσωπα της ιστορίας μας παρουσιάζονται σαν μαυρόασπρα στιγμιότυπα παλιάς νταγκεροτυπίας με ενδιάμεσους μεσότιτλους σε μαύρη αμόρσα. Κατόπιν ξεκινά η ιστορία και βλέπουμε στα πρώτα 15 λεπτά τι σχέση έχουν όλα αυτά μεταξύ τους.

Βρισκόμαστε στην αρχή της βιομηχανικής επανάστασης [ένα ατμοκίνητο τρένο και μια ατμάκατος μας το θυμίζουν συνεχώς]. Η φωτογραφική τέχνη έχει πια κατακτηθεί κι ο κινηματογράφος είναι το επόμενο μεγάλο επίτευγμα. Η πρόοδός τους όμως συνδέεται άμεσα με την πορνογραφία. Ένας όχι και τόσο τυχαίος θάνατος θα ανατρέψει τις ανύπαρκτες ισορροπίες ανάμεσα σε δυο ευυπόληπτα σπίτια. Ένας δεύτερος θα εγκαταστήσει νέες. Πριν, κατά και μετά συμβαίνουν κι άλλοι, όχι τυχαίοι, θάνατοι.

Τσέχωφ, Τολστόι, Ντοστογιέφσκι και Μαγκρίτ [;] είναι παρόντες αλλά μέσα από τον παραμορφωτικό φακό του σαρκαστή Μπαλαμπάνοφ. Το ίδιο συμβαίνει με τις κλασικές μουσικές του Edvard Grieg και τα λυρικά άσματα των Evgenii Iurev και Aleksandr Gurilev που άδουν τα σιαμαία.

Η χαρά του Αυγούστου Κορτώ. Διαστροφικό, με εκπληκτική φωτογραφία που συνεχίζεται σε τόνους σέπιας όπως οι συλλεκτικές φωτογραφίες, οι οποίες και μετατρέπονται σε φετίχ. Εκμαυλιστικός ο ήρως και βρόμικη η κοινωνική δομή της χώρας. Το τέλος, γειωτικό, μας αφήνει ν' αποφασίσουμε ποια είναι τελικά τα αληθινά τέρατα.

Voyna /War /Πόλεμος
[2002 Ρωσία, 120λ.]

Η ταινία κυκλοφορεί και οπλοφορεί με το εξής σλόγκαν: δεν είναι Αδερφός 3, είναι Πόλεμος. Εκ των υστέρων και εκ του ασφαλούς βλέπουμε τον Σεργκέι Μποντρόφ το νεότερο να χρίζει διάδοχό του τον πρωτοεμφανιζόμενο Aleksey Chadov, ο οποίος είναι σήμερα μέγας αστέρας των ρωσικών ταινιών δράσης. Βλέπουμε επίσης τον ελληνικής καταγωγής Ευκλείδη Κιουρτζίδη να παίρνει βάπτισμα πυρός σε ρόλο αντάρτη-βοσκού.

Ο Ιβάν [Τσαντόφ] αφηγείται, καθήμενος και καπνίζων αρειμανίως, την περιπέτεια απαγωγής δυο βρετανών ηθοποιών από αντάρτες του 2ου ρωσοτσετσενικού πολέμου και πως αυτή κατέληξε να γίνει θάνατος, δόξα και τιμή [άνευ "στεφάνωσον αυτούς"] και χρήμα και σπονσοριλίκι και ανάπτυξη. Οι θιασώτες των πολεμικών φιλμ φαντάζονται μια ταινία γεμάτη δράση, το οποίον δεν έχουν άδικο. Όμως ο Μπαλαμπάνοφ δεν παίζει και δεν παίζεται. Αναδεικνύει την άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής, την ακαριαία προσαρμοστικότητα στις καταστάσεις, την πολύπλευρη σχέση πολέμου και ειρήνης, τέχνης και τεχνικής, θεατρικής σκηνής και ζωής, την αξία της ζωής και την υπεραξία του μεταπρατικού συστήματος. Αυτό που δε σκοτώνει σε κάνει πιο πλούσιο, με άλλα λόγια. Έτσι απλά και κυνικά.

Μουσικά, την παράδοση των δύο Αδερφών και των Nautilus Pompilius συνεχίζει μόνος ο αρχηγός Vyacheslav Butusov. Τον συνοδεύουν οι Volga-Volga, Splin, Bi-2, Okean Elzy, Pekh, Partizanskoye Radio, Khasan Arangulov.

Φορτίο 200 /Gruz 200 /Cargo 200
[2007 Ρωσία, 89λ.]

Το οργουελικό 1984 βρίσκει την προ περεστρόικας Σοβιετική Ένωση να παραπαίει και να καταρρέει εσωτερικά. Τα φέρετρα των σοβιετικών στρατιωτών με την κωδική ονομασία Φορτίο 200 γυρίζουν νύχτα από το Αφγανιστάν. Μικρά δράματα συγκλονίζουν κάθε οικογένεια. Μαρξιστική αθεΐα, αθεϊστικός υλισμός και θρησκοληπτική εθελοτυφλία δημιουργούν τεράστιες αποστάσεις και ανομοιογένεια, πλήττοντας ανεπανόρθωτα την ήδη προβληματική σοβιετική επαρχία. Τοπικοί άρχοντες και εκπρόσωποι του νόμου, σάπιοι και διεφθαρμένοι, νέμονται υπερεξουσίες και ασυδοτούν στα όρια ενός σαδιστικού σουρεαλισμού.

Με φόντο ένα νεκρό μεταβιομηχανικό τοπίο κι ένα εργαστήριο παράνομου αλκοόλ, η παρουσία μιας κοπέλας είναι υπεραρκετή για να πυροδοτήσει ένα μηχανισμό αυτοσχέδιων ανεξέλεγκτων καταστάσεων. Κι όλο αυτό το εξωφρενικό μωσαϊκό γίνεται Το Κιβώτιο αλά ρωσικά, Η Κιβωτός ενός επικηρυγμένου πολέμου.

Επιθετική κατάμουτρη σάτιρα. Σαρκαστικός ωμός απροσχημάτιστος ρεαλισμός. Νουάρ κομουνιστική παρωδία, γροθιά αλά CCCP. Αντιπολεμικό κοινωνιολογικό μελόδραμα. Ένα φιλμ που ξεκινάει σαν ανυποψίαστο εσωτερικό ανέκδοτο και καταλήγει ως ένα ζοφερό θρίλερ που πολύ θα θέλαμε να υπερβάλλει των πραγματικών γεγονότων στα οποία βασίστηκε, αλλά μάλλον δεν μας κάνει τη χάρη.

Μορφίνη /Morfiy /Morphia /Morphine
[2008 Ρωσία, 110λ.]

Νεαρός γιατρός σε μονοθέσιο περιφερειακό νοσοκομείο, στο περιθώριο της επικείμενης οκτωβριανής επανάστασης. Οι εξοντωτικοί ρυθμοί δουλειάς, οι ανασφάλειες και η σταδιακή του εξάρτηση από τη μορφίνη θα τον οδηγήσουν στο σκοτάδι ενός λαϊκού σινεμά. Μέσα από μια εξαίρετη αναπαράσταση εποχής ο Μπαλαμπάνοφ ξεπερνάει και πάλι τον εαυτό του. Βρε μπας και ψάχνει να βρει τον εαυτό του;

Σε σενάριο Sergei Bodrov του νεότερου αλλά μακαρίτη [1971-2002] που στηρίχτηκε στον Μπουλγκάκοφ, ο οποίος [όντας γιατρός] κατέγραψε στο ομώνυμο σύντομο διήγημα τη δική του περιπέτεια και το ξεκόλλημά του από τη μορφινομανία. Αρρώστια και εθισμός. Και είν' ο χρόνος τιμωρός...

Το Cargo 200 φαντάζει πολύ πιο ευγενικό με τους ενδόμυχους φόβους μας. Εκεί όλα μύριζαν διαστροφή ή έστω κάπως προϊδέαζαν. Εδώ όλα είναι κατ' επίφαση δικιολογημένα: ακρωτηριασμός, τραχειοτομία, εμετοί, πολλές ενέσεις μορφίνης, καμένοι αριστοκράτες κομπορρήμονες. Νοσηρό και ακραίο; Θα σας γελάσω. Χα χα! Σας γέλασα.

Όλη η φιλμογραφία του Aleksei /Aleksey Balabanov

2013 [νοσηλευόμενος έγραφε σενάριο όπου ο Στάλιν είναι νονός του εγκλήματος]
2012 Ya tozhe khochu /Me Too /Κι Εγώ Επίσης [Ρωσία, 83']
2010 Kochegar /A Stoker /Ο Θερμαστής /The Coal-Heaver [Ρωσία, 87']
2008 Μορφίνη /Morfiy /Morphia /Morphine [Ρωσία, 110']
2007 Φορτίο 200 /Gruz 200 /Cargo 200 [Ρωσία, 89']
2006 Mne ne bolno /It Doesn't Hurt Me [Ρωσία, 100']
2005 Zhmurki /Blind Man's Bluff /Τυφλή Μπλόφα [Ρωσία, 111']
2002 Voyna /War /Πόλεμος [Ρωσία, 120']
2002 Reka /The River /Το Ποτάμι [Ρωσία, 50']
2000 Brat 2 /Brother 2 /Αδερφός 2 [Ρωσία /ΗΠ, 122']
1998 Άνθρωποι και Τέρατα /Pro urodov i lyudey /Of Freaks and Men [Ρωσία, 93']
1997 Brat /Brother /Αδερφός [Ρωσία, 98']
1996 Pribytiye poyezda /The Arrival of a Train /Το Τρένο Φτάνει [Ρωσία, 98', επεισόδιο "Trofim"]
1994 Zamok /The Castle /Το Κάστρο [Ρωσία /Γερμανία /Γαλλία, 120']
1991 Schastlivye dni /Happy Days /Ευτυχισμένες Μέρες [ΕΣΣΔ, 86']
1990 From the History of Aerostatics in Russia [ΕΣΣΔ, ντοκιμαντέρ]
1989 Egor i Nastya /Egor and Nastya /Έγκορ και Νάστια [ΕΣΣΔ, ντοκιμαντέρ]