Robert B. Ray: Μια Κάποια Τάση + Ελένης Ν. Βαρμάζη: Still Carre

Robert B. Ray: Μια Κάποια Τάση του Χολιγουντιανού Κινηματογράφου 1930-1980
[μετάφραση Νίκη Σπυροπούλου, εκδόσεις University Studio Press 2011, 458σελ.]

Το πρώτο αυτό βιβλίο θεωρίας και κριτικής κινηματογράφου της Σειράς Πολιτισμικών Σπουδών που επιμελείται ο Μιχάλης Κοκκώνης είναι γραμμένο από το συνάδελφό του Ρόμπερτ Μπ. Ρέι. Πρόκειται για ογκώδες σύγγραμμα πανεπιστημιακού επιπέδου που εκδόθηκε από το Πρίνσετον το 1985.

Τα εργαλεία ανάλυσης της 50χρονης πορείας του ομιλούντα χολιγουντιανού κινηματογράφου είναι οι θεωρίες του επικαθορισμού και του μετασχηματισμού όπως τις εισηγούνται ο αλτουσεριανός μαρξισμός, η φροϊδική ερμηνευτική των ονείρων και η μεταβατική μυθολογία του Λέβι-Στρος.

Ο ίδιος ο συγγραφέας μας προτρέπει σε μια διφορούμενη ανάγνωση του έργου του. Για παράδειγμα, χαρακτηρίζει τους Κόκκινους (1981) του Γουόρεν Μπίτι ένα πολιτικό ρομαντικό μελόδραμα όπου η τεχνική μοντάζ του Αϊζενστάιν ανασυγκειμενοποιείται ως αμερικανικό "μοντάζ Βόρκαπιτς" με φευγαλέα δίλεπτα πλάνα που συμπιέζουν (συμπυκνώνουν) κοινωνικά και ιστορικά το θέμα.

Το χολιγουντιανό μοντέλο μελετάται στις τρεις διαδοχικές ιστορικές του φάσεις: Κλασική (1930-1945), Μεταπολεμική (1946-1966) και Σύγχρονη (1967-1980). Η πρώτη περίοδος εστιάζεται στο μελόδραμα, στα καουμπόικα και τις μεταστάσεις τους με παραδειγματικό αποκορύφωμα την Καζαμπλάνκα (1942) και τα πολεμικά έπη.

Στη δεύτερη περίοδο αναλύονται οι καλτ και νουάρ τάσεις, τα "ατίθασα νιάτα", ο κοινωνικός προβληματισμός και η διόγκωση των μιούζικαλ και των γουέστερν. Η ανάλυση των προτύπων επικεντρώνεται σε δυο σημαντικές ταινίες, Μια υπέροχη ζωή (1946) και Ο άνθρωπος που σκότωσε τον Λίμπερτι Βάλανς (1962).

Στο νεότερο τμήμα περιλαμβάνονται το "νέο κύμα", το σινεμά αυτοσυνείδησης, ο αριστερόστροφος ανανεωτικός κύκλος και ο δεξιόστροφος "περπατημένος". Αναλύονται καρέ-καρέ δυο εκπρόσωποι αυτών των ρευμάτων, Ο Ταξιτζής (1976) και Ο Νονός (1972).

Στο επίμετρο έχουμε μια ανακεφαλαίωση που βασίζεται στη μπρεχτική δραματουργία, τον λακανικό φαντασιακό συμβολισμό και το δίπολο κινηματογράφος/αντι-κινηματογράφος.

Όπως αντιλαμβάνεστε πρόκειται για μια σοβαρότατη μελέτη του εμπορικού αμερικανικού σινεμά, γραμμένη με επιστημονικό κύρος και γλώσσα βατή αλλά αυστηρή. Ένα ιδανικό εγχειρίδιο γνώσης για όποιον θέλει να εμβαθύνει και να εντρυφήσει διεξοδικά στο θέμα.

Ελένης Ν. Βαρμάζη: Still Carre / Ο δραματουργικός ρόλος της στατικής φωτογραφίας σε ταινίες μυθοπλασίας * Σκηνοθετικές προσεγγίσεις
[εκδόσεις University Studio Press 2011, 271σελ.]

Ο τίτλος είναι μακρύς και περιγραφικός. Το περιεχόμενο είναι το αντικείμενο διδακτορικής διατριβής που εκπονήθηκε στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ. Ο νεολογισμός Still Carre είναι συγκερασμός φωτογραφικού στιγμιότυπου (still photography) και κινηματογραφικού παγώματος της εικόνας (stop carre) και θέλει να αποδώσει το δραματουργικό πέρασμα στατικών εικόνων μέσα στο φιλμικό σώμα.

Δεν υπάρχει στο βιβλίο κάποιο βιογραφικό σημείωμα της κας Βαρμάζη όπου να φαίνεται και πότε εκπονήθηκε αυτή η διατριβή (το 2003 ίσως). Από όσα κατάφερα να ψαρέψω από το διαδίκτυο, είναι απόφοιτος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, συνέχισε στο New School for Social Research της Νέας Υόρκης και μετά έκανε το ντοκτορά στο Καποδιστριακό. Πέρασε από τη Σχολή Κινηματογράφου του ΑΠΘ (2009) και σήμερα εργάζεται ως διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Μπαχτσέ-σεχίρ στην Πόλη.

Στο θεωρητικό πλαίσιο του πρώτου κεφαλαίου μας λέει ότι από φωτογραφικής πλευράς στηρίζεται στα κείμενα του Ρολάν Μπαρτ και της Λίντα Σέγκερ. Ενώ για την κινηματογραφική χρήση των εικόνων στο μοντάζ της ταινίας, πατά επάνω στη νεο-φορμαλιστική σχολή του Γουισκόνσιν, στους Ρούντολφ Αρνχάιμ και Χέρμπερτ Ζετλ.

Η ανάλυσή της επικεντρώνεται σε εννιά ταινίες μυθοπλασίας, διαφορετικών τόπων (Ευρώπη, Ασία, Αμερική, Αυστραλία), κινηματογραφικών ειδών και εποχών. Τα Blow Up (1967) και The Watcher (2000) είναι αστυνομικά θρίλερ στα προάστια του Λονδίνου και του Σικάγου αντίστοιχα, που απέχουν όμως παρασάγγες. Ο Σκοτεινός Θάλαμος (One Hour Photo, 2002) είναι ψυχολογικό θρίλερ αλλά δε συγγενεύει διόλου με το γιαπωνέζικο ετεροθαλές Φίδι του Ιούνη (2002) του ακραία ερωτικού Τσουκαμότο. Ο Άθικτος (Intacto, 2001) ψάχνει τη μεταφυσική του στα Κανάρια Νησιά ενώ το Memento (2000) του αυστραλού Νόλαν δε χρειάζεται εξωτισμό για να είναι κλειστοφοβικό ανεστραμμένο νουάρ. Η κοινωνική ψυχολογία φέρνει κοντά τον Παπατάκη (Η Φωτογραφία, 1987) και την Μουρχάουζ (Με τα μάτια του έρωτα / Proof, 1991) αλλά ο έλληνας γείτονας δίνει πολιτική διάσταση και η αυστραλέζα ανοίγει τα μάτια της ψυχής.

Η Αμελί (2001) του Ζενέ είναι κόμικ ρομαντικό ηθογραφικό μουσικοχορευτικό κωμειδύλλιο, τελείως αλλού. Έτσι όμως δίνεται η δυνατότητα στην κα Βαρμάζη να μελετήσει διαφορετικές οπτικές και τεχνικές υλοποιήσεις του θέματός της. Τα συμπεράσματά της δεν αφορούν μόνο μελετητές αλλά και σινεφίλ. Κι έτσι μπορούμε να παραβλέψουμε τις όποιες τυπογραφικές ατέλειες.