Σινεμά και ποδόσφαιρο: Η μπάλα είναι στρογγυλή...
Το ποδόσφαιρο στην μεγάλη οθόνη είναι διαφορετικό. Σε αυτή της κινηματογραφικής αίθουσας είναι η αναφορά, όχι στην ...θηριώδη καινούργια σας plasma.
- 24 μαντράχαλοι που κλωτσάνε ένα τόπι.
- 22 είναι, αγάπη μου, όχι 24.
Στιχομυθία μεταξύ συζύγων, νεονύμφων μάλιστα, όπου ο άνδρας ορίζεται ανταποκριτής στο παγκόσμιο κύπελλο ποδοσφαίρου του 1954 και η γυναίκα του ονειρεύεται μέλητα στο Μαρόκο και στην Αίγυπτο. Σε παράλληλο χρόνο βλέπουμε έναν μπαμπά, πρώην ναζί, να επιστρέφει από τα γκούλαγκ και να μην μπορεί να παρακολουθήσει τον ρυθμό της οικογένειας, της γειτονιάς ή της χώρας του, μιας Γερμανίας που προσπαθεί να πιαστεί από παντού προκειμένου να ορθοποδήσει.
Οι πιτσιρικάδες παίζουν με μια πάνινη μπάλα στις αλάνες. Ο πόλεμος δημιούργησε ουκ ολίγες απ’ αυτές. Ο μικρός ήρως, γιος του επιστρέψαντος απροσάρμοστου μπαμπά, βλέπει ως πνευματικό του πατέρα έναν μπαλαδόρο της εθνικής Γερμανίας που μένει κάπου κοντά τους. Ο προπονητής της ομάδας αντιμετωπίζει με σκληρότητα τους παίχτες γιατί πιστεύει ότι η ατσάλινη πειθαρχία θα τους οδηγήσει μακρύτερα. Η καθαρίστρια του δείχνει τον δρόμο προς τη νίκη νικώντας τον σε μια σύντομη μονομαχία με παροιμίες.
Τελικά όλοι είναι παρόντες στο Θαύμα της Βέρνης [2003] του Σένκε Βόρτμαν. Η μαγεία της και η κατάρριψη του μύθου της κρύβεται στα μικρά πράγματα. Η σκοπιά της είναι γλυκόπικρη και βλέπει αισιόδοξα προς μια διχασμένη Γερμανία που θέλει ν’ αποδείξει ότι είναι ικανή και για έργα ειρηνικά. Φυσικά είναι δύσκολο να βάλει γκολ, όπως επιτάσσει η ποδοσφαιρική ορολογία. Οι αρκετές αμετροέπειες ή οι εξ ανάγκης αποδεκτές συμβάσεις, δεν καταπίνονται και τόσο εύκολα ούτε ίσως προς χάριν της διασκέδασης και της ελαφράδας του τελικού αποτελέσματος.
Μην νομίσετε όμως ότι υπάρχουν και πολλές ταινίες περί τη λεγομένη «στρογγυλή θεά» που να έχουν κάτι σοβαρότερο και ουσιαστικότερο να επιδείξουν. Μια σύντομη αναδρομή μπορεί να σας πείσει [ή όχι] για των λόγων μου τα αληθή.
Τα πιο ενδιαφέροντα σχόλια επί του θέματος προέρχονται αυτοδικαίως από τη Γηραιά Αλβιώνα. Το 2002 το ενεργό τότε Βρετανικό Συμβούλιο μάς είχε φιλοδωρήσει το αφιέρωμα "Στον στίβο του βρετανικού σινεμά", για το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εκτενώς στο ομώνυμο άρθρο μου – παραπομπή στο τέλος αυτού του κειμένου. Εκεί θα βρείτε εντός των άλλων και Το μυστήριο του σταδίου της Άρσεναλ [1939] του Θόρολντ Ντίκινσον, Το κορίτσι του Γκρέγκορι [1980] του Μπιλ Φόρσαϊθ, Χωρίς ταυτότητα [1995] του Φίλιπ Ντέιβις, Όταν έρχεται το Σάββατο [1996] της Μαρία Γκίζε και Πυρετώδης κατάσταση [1996] του Ντέιβιντ Έβανς. Από αυτές ξεχωρίζω άνετα, ως ιδιαίτερη, τη σπουδή του Φίλιπ Ντέιβις επί των χούλιγκανς και των σκίνχεντς [Χωρίς ταυτότητα].
Σε ανάλογο του Θαύματος ιστορικό πλαίσιο τοποθετείται και Η μεγάλη απόδραση των 11 [1981] του Τζων Χιούστον. Ο Huston φρόντισε να μεταγράψει πραγματικούς άσσους της μπάλας [Πελέ, Μπόμπι Μουρ, Αρντίλες, Ντέινα] και πέτυχε πιο ρεαλιστική αναπαράσταση του ματς, αλλά έχασε κι αυτός στα σημεία δυστυχώς. Πριν απ’ αυτόν είχε προσπαθήσει πιο σθεναρά ο ούγγρος Ζόλταν Φάμπρι με τα θρυλικά Δυο ημίχρονα στην κόλαση [1961]. Ο οποίος Fábri παρακινήθηκε από την επιτυχία του Γεβγένι Καρελόφ, Το ημίχρονο του θανάτου [1960], όπου άτυπα πρωταγωνιστούσε ο παγκοσμίου φήμης ρώσος γκολκίπερ Λεβ Γιασίν.
Ο μόνος νεότερος που κατάφερε να υπερβεί τα εσκαμμένα ήταν ο Βιμ Βέντερς με τη σχεδόν καφκική του Αγωνία του τερματοφύλακα πριν από τα πέναλτι [1971] να μας κλείνει πονηρά το μάτι. Βοηθούντος και του Πέτερ Χάντκε, μάστορα του σεναρίου και της νουβέλας στην οποία βασίστηκε. Αλλά και του συνθέτη αυτής, Jürgen Knieper. Καλύτερο των καλύτερων το ματς των φιλοσόφων [The Philosophers' Football Match, 1972], σκετς από Το ιπτάμενο τσίρκο των Μόντυ Πάιθον, όπου οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι κερδίζουν τους γερμανούς ομολόγους τους με 1-0 με οφσάιντ γκολ του κεντρικού επιθετικού Σωκράτη [Eric Idle]. Παράξενο πως [απορία του αναμεταδότη Michael Palin], στην γερμανική ενδεκάδα παίζει ο Franz Beckenbauer!
Στο επίπεδο της γραφικότητας και της υγειούς φαρσοκωμωδίας κινούνται ο γιάννης-κερνάει-και-γιάννης-πίνει Δον Καμίλο [1984] του Τέρενς Χιλ με τον εαυτό του, ο σουηδός Φίμπεν, ο μπόμπιρας των γηπέδων [1974] του Μπο Βίντερμπεργκ και το πιο πρόσφατο Κάντο όπως ο Μπέκαμ [2002] της Γκούριντερ Τσάντρα. Ή «σπάστο όπως ο Μπέκαμ» αφού την εποχή που έκανε πρεμιέρα η ταινία ο βρετανός γκολτζής είχε πάθει αδέξιο κάταγμα στο πόδι σε κάποιον διεθνή αγώνα, με αποτέλεσμα να πέσει στο κενό όλη η σχετική ρεκλάμα για την πρώτη του κινηματογραφική εμφάνιση.
Πλαγιομετωπικά θα συναντήσουμε κι αλλού αναφορές. Στη βραζιλιάνικη Πόλη του Θεού [2002] της Κάτια Λουντ και του Φερναντο Μερέγιες με το ποδόσφαιρο στις φαβέλες. Αλλά και στα [κι άλλα] βρετανικά Τ' όνομά μου είναι Τζο [1998] του Κεν Λόουτς, Άνδρες με τα όλα τους [1997] του Πήτερ Κατάνεο και φυσικά στο σπιντάτο Trainspotting [1996], με κοινό σημείο αναφοράς τον πολύ σπουδαίο πρωταγωνιστή Ρόμπερτ Κάρλάιλ. Βέβαια το ποδοσφαιρικό τρέινσποτιν αστείο γίνεται μεταξύ του Ρέντον [Ewan McGregor] και του Σπαντ [Ewen Bremner].
Μισοριξιά επίσης ο νεόκοπος Ροζ Πάνθηρας [2006] του Σων Λέβι, ένα πρήκουελ όπου ο δαιμόνιος ντετέκτιβ [ο Στιβ Μάρτιν να το παλεύει] πρέπει να εξιχνιάσει τη δολοφονία ενός διάσημου προπονητή, πέρα από την αναζήτηση του κλέφτη του περίφημου αδάμαντος με το παράξενο όνομα.
Στο δικό μας γήπεδο τι παίζεται; θα με ρωτήσετε. Ο αγώνας ξεκίνησε πολύ δυναμικά με τους απρόσμενα καλούς και διαχρονικούς Άσσους του γηπέδου [1956] του Βασίλη Γεωργιάδη. Έδειξαν την αξία τους και εκτός αγωνιστικού χώρου οι Μουράτης, Λινοξυλάκης, Μανταλόζης, Πετρόπουλος και Πούλης. Συνυπάρχουν, δε, πραγματικές σκηνές αγώνων με ένα πανέξυπνο σενάριο συνδικαλιστικής δράσης και αγωνίας. Καλά λόγια άκουσα για ένα λησμονημένο ντοκιμαντέρ που τιτλοφορείται Συντροφιά με το ποδόσφαιρο [1965] και για το μικρομηκάδικο Το ποδοσφαιράκι [1996].
Στο θέμα του φιλαθλητισμού και του παραγοντισμού επενδύουν Η φανέλα με το 9 [1988] του Παντελή Βούλγαρη όπου ο Θανάσης Μυλωνάς ρεστάρει ως μεγαλοπαράγων, ο Βετεράνος [2002] του Βασίλη Δουβλή με καταπληκτικό ρόλο παλαιμάχου από τον Νίκο Νομικό, και ο Μπραζιλέρο [2001] του Σωτήρη Γκορίτσα με τον άπαιχτο Στέλιο Μάινα, τον οποίο μπορείτε να μελετήσετε παρακάτω στα λινκ τέλους. Καταπληκτικός είναι όμως και ο Πάρης Μορφίδης στον άλλο μικρού μήκους Βετεράνο [2012] των Τάσου Κορομηλά & Γιώργου Κοντούλη.
Χιουμοριστικά και διαχρονικά βλέπει το ίδιο θέμα ο αξεπέραστος Αλέκος Σακελλάριος με την τσαούσα Βλαχοπούλου ως Η Ρένα είναι οφσάιντ [1972]. Μια ταινία μέσα στην εφταετία που πλασάρεται ως ελαφρά κωμωδία αλλά τα χώνει ευθέως και ευθαρσώς στην παράγκα του ελληνικού πρωταθλήματος που τότε θεωρούνταν «όπιο του λαού». Μια σάτιρα ανελέητη γεμάτη μαύρο χιούμορ που ανατέμνει με χειρουργική δεινότητα τις παθογένειες του δημοφιλούς «αθλήματος», τις πρώην τις νυν και τις επόμενες, μέχρις σημείου ώστε ο δημιουργός της ο κυρ Αλέκος [ετών 59 τότε] να θεωρείται προφήτης στον τόπο του. Φυσικά, τα υπονοούμενα δεν αφορούν μόνον τον χώρο του ποδοσφαίρου διότι κλωτσιές και δοκάρια τρώμε κάθε μέρα στη μάπα.
Η μπάλα είναι στρογγυλή [τρις]
και πουθενά δεν μένει
αλλού την σπρώχνεις για να μπει [τρις]
κι αλλού συνήθως μπαίνει...
Ασθμαίνοντας προσπαθούν Ο Πούσκας των Πετραλώνων [1972] του Γιώργου Παπακώστα με τον Τάσο Γιαννόπουλο και ο Μανωλιός Υβάκης [Γιώργος Παπαζήσης] στο Υβ!... Υβ!... [1972] του Κώστα Καραγιάννη. Περιττό να σχολιάσω την Εθνική παπάδων [1984] του βιντεάρχοντα Όμηρου Ευστρατιάδη και το καρακάλτ αρρωστούργημα Ο Βαμβακούλος και η γκολάρα του [1987] με την Νατάσα Γερασιμίδου.
Ξώφαλτσα πέρασε Μια κυρία στα μπουζούκια [1968] του Γιάννη Δαλιανίδη, όπου Βουτσάς και Γεωργίτσης ήταν γκολτζήδες σε γνωστή ομάδα. Κορυφαίο το Αλαλούμ [1982] με τσολιάδες ποδοσφαιριστές, Γκόλφες και Τάσους, που μας πρότεινε ο απερίγραπτος ακαταπτόητος ασυγκράτητος αοίδημος Χάρρυ Κλυνν. Χώμα και νερό [1999] έκανε τον παοκτσή ποδοσφαιριστή ο Πάνος Καρκανεβάτος. Φυλακισμένους μπαλαδόρους μας έδειξε Ο κήπος του Θεού [1994] του Τάκη Σπυριδάκη. Ξαναζεσταμένες φάσεις γυρίζουν οι δαιμόνιοι φαντάροι του τότε απίθανου Νίκου Περράκη στην ορίτζιναλ Λούφα και παραλλαγή [1984]. Ερασι-τεχνίτες επιλέγει κι ο Δήμος Αβδελιώδης στην πολύπαθη αλλά ηρωική Νίκη της Σαμοθράκης [1990].
Όσο για μένα, «Φράνσις Φορντ Κόπολα, Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ και ξερό ψωμί».
Μια ιδανική ενδεκάδα
Χωρίς ταυτότητα /Δελτίο ταυτότητας /iD /I.D. [1995 ΗΒ /Γερμανία, 107λ] Phil Davies
Δυο ημίχρονα στην κόλαση /Ket felido a pokolban [1961 Ουγγαρία, 140λ] Zoltán Fábri
Το ημίχρονο του θανάτου /Tretiy taym [1960 ΕΣΣΔ, 88λ] Yevgeni Karelov
Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι /Die Angst des Tormanns Beim Elfmeter [1971 Δ. Γερμανία /Αυστρία, 191λ] Wim Wenders
Πόλη του Θεού /Cidade de Deus [2002 Βραζιλία /Γαλλία, 135λ] Katia Lund & Fernando Meirelles
Οι άσσοι του γηπέδου /Κυριακάτικοι ήρωες /Stars of the Soccer Stadium [1956 Ελλάς, 92λ /104λ] Βασίλης Γεωργιάδης
Μπραζιλέρο /Brazilero [2001 Ελλάς, 95λ] Σωτήρης Γκορίτσας
Η φανέλα με το 9 /The Striker with Number 9 [1988 Ελλάς, 121λ] Παντελής Βούλγαρης
Η Ρένα είναι οφ-σάιντ /Rena Is 'Offside' [1972 Ελλάς, 85λ] Αλέκος Σακελλάριος
Αλαλούμ /Alalum [1982 Ελλάς, 116λ] Γιώργος Αποστολίδης, Γιάννης Σμαραγδής, Γιάννης Τυπάλδος
Λούφα και παραλλαγή /Loafing and Camouflage [1984 Ελλάς, 99λ /120λ] Νίκος Περράκης
Αναπληρωματικοί
Νίκη της Σαμοθράκης /Nike of Samothrace [1990 Ελλάς, 95λ] Δήμος Αβδελιώδης
Άνδρες με τα όλα τους /The Full Monty [1997 ΗΒ /ΗΠ, 91λ] Peter Cattaneo
Τρέινσποτιν /Trainspotting [1996 ΗΒ, 94λ] Danny Boyle
Ο κήπος του Θεού /The Garden of God [1994 Ελλάς, 117λ] Τάκης Σπυριδάκης
Το θαύμα της Βέρνης /Das Wunder von Bern [2003 Γερμανία, 118λ] Sönke Wortmann
Το κορίτσι του Γκρέγκορι /Gregory's Girl [1980 ΗΒ, 91λ] Bill Forsyth
Ο βετεράνος /The Veteran [2002 Ελλάς, 22λ] Βασίλης Δουβλής
Ο βετεράνος /Veteran [2012 Ελλάς, 23λ] Τάσος Κορομηλάς & Γιώργος Κοντούλης
Συντροφιά με το ποδόσφαιρο /In the Company of Football [1965 Ελλάς, ντοκ 80λ] Λέων Λοΐσιος
Brazuca /Μπραζούκα [2017 Ελλάς, 19λ] Φαίδων Γκρέτσικος
Η μεγάλη απόδραση των 11 /Escape to Victory [1981 ΗΒ /ΗΠ /Ιταλία, 116λ] John Huston
The Philosophers' Football Match /Το ματς των φιλοσόφων [1972] Ian MacNaughton σκετς από
Το ιπτάμενο τσίρκο των Μόντυ Πάιθον /Monty Python's Flying Circus [1969-1974 ΗΒ]
Παραπληρωματικοί
Το μυστήριο του σταδίου της Άρσεναλ /The Arsenal Stadium Mystery [1939 ΗΒ, 85λ] Thorold Dickinson
Όταν έρχεται το Σάββατο /Η μέρα του αγώνα /When Saturday Comes [1996 ΗΒ, 98λ] Maria Giese
Πυρετώδης κατάσταση /Fever Pitch [1996 ΗΒ, 102λ] David Evans
Δον Καμίλο /Don Camillo [1984 Ιταλία, 126λ] Terence Hill
Φίμπεν, ο μπόμπιρας των γηπέδων /Fimpen [1974 Σουηδία, 89λ] Bo Widerberg
Κάντο όπως ο Μπέκαμ /Bend it like Beckham [2002 ΗΒ /Γερμανία /ΗΠ, 12λ] Gurinder Chadha
Τ' όνομά μου είναι Τζο /My Name is Joe [1998 ΗΒ /Γερμανία /Γαλλία /Ισπανία, 105λ] Ken Loach
Ροζ Πάνθηρας /The Pink Panther [2006 ΗΠ /Τσεχία, 93λ] Shawn Levy
Το ποδοσφαιράκι [1996 Ελλάς, μμ] Θοδωρής Λιμήτσιος / Γιάννης Σκοπετέας
Ο Πούσκας των Πετραλώνων / Puskas of Pertalona [1972 Ελλάς, 89λ] Γιώργος Παπακώστας
ΥΒ-ΥΒ /Ο άσος της μπάλας /Yves-Yves [1972 Ελλάς, 94λ] Κώστας Καραγιάννης
Εθνική παπάδων /Τα φώτα της μπάλας [1984 Ελλάς, 90λ] Όμηρος Ευστρατιάδης
Ο Βαμβακούλος και η γκολάρα του /Η μαφιόζα των γηπέδων [1987 Ελλάς, 90λ] Παναγιώτης Κωνσταντίνου
Μια κυρία στα μπουζούκια /A Lady at the Bouzouki Joints [1968 Ελλάς, 96λ] Γιάννης Δαλιανίδης
Χώμα και νερό /Earth and Water [1999 Ελλάς /Βουλγαρία /Λουξεμβούργο, 112λ] Πάνος Καρκανεβάτος
Ο διαιτητής /The Referee [1963 Ελλάς, 88λ] Φίλιππος Φυλακτός
Ο τρελλάρας /The Madman [1963 Ελλάς, 68λ/72λ] Τζανής Αλιφέρης
Παρά//πομπές
ΥΓ1: Ένα μεγάλο μέρος της άνωθεν λίστας είναι παρμένο από το βιβλίο του δασκάλου μου Χρήστου Ζαχόπουλου Ο πολιτισμός των γηπέδων [Ιανός ο μπαλαδόρος, 2004]. Τον ευχαριστώ θερμά που με διδάσκει γηρασκόμενοι αμφότεροι!
ΥΓ2: Κάποτε το ινστιτούτο Γκαίτε προωθούσε στις αίθουσες γερμανικά επίκαιρα, πριν από την όποια ταινία. Σχεδόν πάντα υπήρχαν εκεί και φάσεις από κάποιον αγώνα της Μπάγιερν, του Αμβούργου, της Μπορούσια, της Σάλκε κ.α. Η έπαρση των αφηγητών των στιγμιοτύπων αυτών μας έχει μείνει ως ανέκδοτο.