sόnar cinema 2001
Play it again sόnar
Το άρθρο αυτό αποτελεί συνέχεια του ηχητικού διάπλου της υφηλίου. Οι επαϊοντες του φεστιβάλ θα έχουν ήδη διαβάσει τις ακροαστικές μου περιπέτειες στην Βαρκελώνη. Όσοι δεν μελέτησαν το μάθημά τους, χάνουν έναν γύρο. Οι χαμένοι πατήστε εδώ για να ξεκινήσετε από την αρχή. Εκτός λοιπόν από τους τρελούς μουσικούς, είχαμε και τρελούς παραγωγούς αλλά και τρελούς σκηνοθέτες. Πλούσιο πρόγραμμα, για περάστε παρακαλώ. Οι προβολές στην πολύ όμορφη και αμφιθεατρική αίθουσα άρχιζαν στις 12 και κάτι το μεσημέρι, λίγο μετά το άνοιγμα των πυλών. Η ροή των προβολών ήταν ασταμάτητη, σχεδόν πάντα χωρίς διάλειμμα, μέχρι τις 9 μετά μεσημβρίας. Το πρόγραμμα ήταν κυλιόμενο, με κυκλικές επαναλήψεις, από μέρα σε μέρα. Το αιρκοντίσιον δούλευε καλά και η αίθουσα έμοιαζε με όαση δροσιάς.
Τρία είναι τα κομβικά σημεία που καθόρισαν το ρεπερτόριο των προβολών: συγχρονία, ανακύκλωση και animation. Πρώτο στοιχείο είναι η ιδέα του συγχρονισμού ήχου και εικόνας, η σύγχρονη μίξη αφηρημένων παραστάσεων με ήχους ασυνάρτητους ή ακόμη και θορύβους. Στο θέμα αυτό βασίζεται η ενότητα "Abstractos" (αφηρημένα), μια συλλογή σύντομων πειραματισμών, που αποτελεί και μια μικρή ιστορική αναδρομή στην τεχνική αυτή, επιμελημένη από την παρισινή ομάδα Light Cone. Περιλαμβάνει το πρωτοποριακό "Ornament sound" (1932) του Oskar Fischinger, αλλά και το "Film exercise No 4-5" (1945) των αδελφών Whitney, που επηρέασαν καταλυτικά όλη την σημερινή οπτικοακουστική σκηνή και τέχνη. Της οποίας πήρα μια ισχυρή δόση στη συνέχεια.
Ανάλογες εφήμερες εξερευνήσεις οπτικού θορύβου έχει αναλάβει να προβάλλει στις μέρες μας το φεστιβάλ οπτικών μέσων του Ελσίνκι. Ο συντονιστής Mika Taanila συγκέντρωσε τις πιο πρόσφατες απ' αυτές υπό τον τίτλο "Ruido Visual. Lo Mejor de Avanto". Πρόκειται για ένα εκλεκτικό μείγμα μεθόδων οπτικού σαμποτάζ, βασισμένου σε σφάλματα, μεταλλαγές και α-συμπτώσεις, που προέρχονται από το χώρο της ψηφιακής εικόνας και του σινεμά. Σαν προέκταση αυτού, η ενότητα "Disco Duro en Directo" μας παρουσίασε τις ευρείες δυνατότητες σύνθεσης ηχο-εικόνων σε πραγματικό χρόνο, με την βοήθεια υπολογιστών και των ανάλογων προγραμμάτων. Το αποτέλεσμα εξαρτάται απόλυτα από την κουλτούρα, τη λογική και τα κέφια του κάθε καλλιτέχνη. Με άλλα λόγια, βλέπετε ποια φάση περνάει ο καλλιτέχνης στην προσωπική του ζωή ή τις κυκλοθυμικές του διαθέσεις.
Δεύτερο σημείο τομής είναι η ιδέα της ανακυκλωμένης χρήσης υλικού που αναδύθηκε επιτακτική, ενοποιώντας τις ανταλλαγές παρόμοιων προγραμμάτων. Η χρήση αρχειακού ή αχρησιμοποίητου ή ακόμα και άχρηστου υλικού που προέρχεται από την τηλεόραση ή το σινεμά, είχε την τιμητική της φέτος στο πρόγραμμα "Sonic Genetics". Το ιδιόμορφο αυτό προϊόν προήρθε όταν κάποιοι νέοι σκηνοθέτες (σπουδαστές;) ανέλαβαν να ξαναμιξάρουν μίξεις των προηγουμένων ετών από το πρόγραμμα "Sonic Fragments", που κι αυτό με την σειρά του βασίστηκε στο τηλεοπτικό πρόγραμμα "Sonic Acts". Όπως αντιλαμβάνεστε, η έννοια του πρωτοτύπου αρχίζει να εκφυλίζεται, ενώ παράλληλα μιξάρονται και διαφορετικά οπτικά μέσα, δηλαδή ανακυκλώνονται ακόμα και οι φόρμες του υλικού. Με αυτόν τον τρόπο βρίσκει εφαρμογή στο τομέα της εικόνας μια κλασική τεχνική στον τομέα του ήχου, η μίξη και η ανάμιξη.
Σε παράλληλο μήκος κύματος κινείται και η ενότητα "Cut-Sex-Up", μια συλλογή έργων που πρεσβεύουν την σύγχρονη θέση της μη ηθικής , σύμφωνα με την οποία τα 'γυμνά' σώματα κινούνται σ' έναν κόσμο ατμοσφαιρικό και ανάλαφρο. Πολύ ενδιαφέρον το ντελιριακό κολάζ "Downs are feminine" του Lewis Klahr. Αλλά και τα εκστατικά κεφάλια του "All you can eat" του Michael Brynntrup, που πετυχαίνει την απόλυτη αποσπασματικότητα και την τέλεια απεξάρτηση από τα 'συμφραζόμενα', ανακυκλώνοντας εικόνες πορνό. Όσων το μάτι γυάλισε περίεργα, έκανε πολύ καλά. Αλλά θα μείνετε με την όρεξη καθότι είναι μάλλον απίθανο να δείτε τέτοια 'πράματα' στην τηλεόραση.
Το τρίτο κομβικό σημείο κείτεται στο χώρο του κινούμενου σχεδίου (animation) και του ψηφιακού βίντεο. Ο πλουραλισμός των γραφιστικών τεχνικών και η ραγδαία πτώση της τιμής των υπολογιστών, οδήγησαν σε μία έκρηξη γραφικών και μια ανάλογη ανομοιογενή παραγωγή έργων κινουμένων σχεδίων, σχεδιασμένων είτε με το χέρι είτε με το ποντίκι, ενίοτε και με τα δύο. Αλλοπρόσαλλες νέες τεχνικές, νέα εκφραστικά μέσα και νέες φόρμες αποτύπωσης δημιούργησαν έργα διαφορετικών στιλ, από βίντεο-παιχνίδια μέχρι πειραματικά φιλμάκια. Το διαδίκτυο είναι ένα πολύ ανοιχτό πεδίο δράσης. Η υψηλή συμπίεση εικόνων και οι ολοένα αυξανόμενες ταχύτητες σύνδεσης, απέφεραν θεαματικούς καρπούς όπως το "Obra-Red" που είδαμε εδώ. Το οποίο προέρχεται από τις συνεισφορές διαδικτυακών καλλιτεχνών σε προγράμματα σαν το βρετανικό stopforaminute.com, μια συνεργασία του Channel 4 και του περιοδικού Dazed and Confused.
Στον αντίποδα του "Obra-Red" είδαμε και το "Obra Grάfica", μια συλλογή εργο-γραφικών από πέντε διαφορετικές χώρες (Αργεντινή, Αυστρία, Κροατία, Ισπανία και Αγγλία) σε μορφή βίντεο, που παρουσιάζει ένα ευρύ φάσμα τεχνικών και αισθητικών τάσεων. Από τα διασκεδαστικά πειράματα της αργεντίνικης κολεκτίβας Doma στην περίεργη έρευνα του ινστιτούτου Fractal B. της Βαρκελώνης. Κι από το βραβευμένο "Disembodies" του Ars Electronica ως τα αρχιτεκτονικά κινούμενα σχέδια του Marko Brajovic. Τρίτο πόδι ήταν η συλλογή "D-Fuse" μιας ομάδας λονδρέζων vjs που παίζουν με την εν θερμώ σύνθεση εικόνων και την ιδέα της ροής σε πραγματικό χρόνο. Ενώ ένας τέταρτος αντίποδας ήταν το "Wave Twisters-The movie", ένα περιπετειώδες υπερθέαμα με τις μουσικές επιλογές του καλιφορνέζου dj Q-bert, που έκανε πρεμιέρα στο φεστιβάλ του Sundance. Ή ακόμη και το "Netmage Italia" που προέρχεται από το ομώνυμο φεστιβάλ της Μπολόνια.
Πέρα από όλα τα παραπάνω που είχαν κυρίως ένα διερευνητικό ενδιαφέρον, υπήρχαν και οι 'κλασικές' κινηματογραφικές δουλειές που αγκάλιασαν την μουσική και τους μουσικούς με τρόπο απόλυτα ερωτικό, ικανοποιώντας εμάς τους κινη-μουσικά διψασμένους θεατές. Πρώτο θα αναφέρω το α-ρ-ι-σ-τ-ο-ύ-ρ-γ-η-μ-α "Step Across The Border" (1990) των Nicolas Humbert και Werner Penzel. Είναι ένα μουσικό ταξίδι στην ζωή του αβάντ-γκαρντ κιθαρίστα Fred Frith, που τον ακολουθεί στις εμφανίσεις και τις συναντήσεις του σε τρεις ηπείρους (Ευρώπη, Ασία, Αμερική), μεταξύ των ετών 1979-1989. Τον βλέπουμε στην καθημερινή του ζωή, πως σκέφτεται, πως εμπνέεται, πως κινείται, πως προβάρει, πως παίζει επάνω στην σκηνή. Πως ψωνίζει μουσική απ' το σούπερ-μάρκετ. Διάφορα απίθανα υλικά, από μακαρονάκι κοφτό μέχρι ρίγανη και φασόλια ξερά, που τα αποθέτει τυχαία πάνω σε μια επιτραπέζια κιθάρα και ηχογραφεί το αποτέλεσμα των συγχορδικών ταλαντώσεων. Βλέπουμε επίσης και την πρωτότυπη τεχνική παιξίματος κιθάρας με μια πετονιά που ταξιδεύει κάθετα, ανάμεσα στις χορδές.
Βλέπουμε και γνωρίζουμε τους φίλους του χορδοπαίχτη Φρεντ, με τους οποίους συνδιαλέγεται πνευματικά, μουσικά και ερμηνευτικά. Όλοι τους διάσημοι, σχολιάζουν χωρίς λόγια, με νότες και συγχορδίες τη μουσική ιδιοφυία του Φριθ. O Tom Kora, η Iva Bittova, ο Bob Ostertag, ο John Zorn, ο Arto Lindsay, ο Joey Baron, ο Ciro Battista κι άλλοι. Παρών και ο πάπας της ευρωπαϊκής αβάντ διανόησης Jonas Mekas, που εξηγεί πόσο καθοριστικό είναι για την ροή των πραγμάτων, το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Κίνα. Κορυφαία στιγμή όταν ο Tom Kora συνομιλεί με τους γλάρους σε μια ακρογιαλιά, Αυτοί κραυγάζουν κι εκείνος παίζει στο βιολί την απάντησή του. Βιολί και γλάροι μιλάνε την ίδια μουσική γλώσσα. Η ηχητική μπάντα της ταινίας είναι εκπληκτική, αντάξια της εικόνας. Κάθε ήχος είναι και μια μουσική στιγμή. Όλοι οι ήχοι είναι μουσικοί. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι αντάξιο του μουσικού κολοσσού που λέγεται Fred Frith.
Άλλο ένα ενδιαφέρον σημείο είναι όταν ο καλλιτέχνης αναπολεί την μουσική του παιδεία. Μας εξηγεί πως πήγαινε σ' ένα πολύ καλό μουσικό σχολείο και διάβαζε μουσική περισσότερο απ' οτιδήποτε. Και ξαφνικά θυμάται ότι η πρώτη πραγματική μουσική που έμαθε χωρίς παρτιτούρες και νότες, ήταν τα blues. Ήταν γι' αυτόν μια πραγματική μουσική ανακάλυψη, μια αποκάλυψη της ουσίας και της ζωής των μουσικών των θλιμμένων τραγουδιών. Από τότε έκανε μια απόλυτη μουσική ζωή. Ότι άκουγε ήταν ερέθισμα για να φτιάχνει αυτοσχέδιες μουσικές πατέντες. Δυστυχώς όσα περισσότερα γράφω, τόσο λιγότερα σας εξηγώ απ' αυτό που είδα. Απλά ψάξτε να βρείτε την ταινία πάση θυσία. Αν πάλι δεν ξέρετε το άτομόν του, ψάξτε για τις συνεργασίες του με τον John Zorn και θα πάρετε μια καλή γεύση φρενήρους, χειμαρρώδους, αβάντ καταιγίδας.
Δεύτερο ταξίδι στο μαγικό κόσμο του σινεμά είναι η προβολή του κλασικού "Metropolis" (1926) με την νέα μουσική επένδυση του Jeff Mills. Ο inspector Mills έκανε μια ασύλληπτη ηχητική παρέμβαση στο βωβό αριστούργημα, επαναπροσδιορίζοντάς το και προκαλώντας το ενδιαφέρον ενός πολύ νεαρού κοινού, που δε θα 'βλεπε μια ξερή, μουγκή ταινία με μεσότιτλους. Οι μουσικές διαδρομές του Jeff συντηρούν και αναδεικνύουν τα γοτθικά στοιχεία των εικόνων του Fritz Lang, το τευτονικό χαρακτήρα της λεγόμενης γερμανικής σχολής του Bauhaus, τα ψήγματα fluxus αισθητικής, αλλά και το ιντάστριαλ μοτίβο μιας μεγαλόπνοης βιομηχανικής παντοκρατορίας. Το φιλμ είναι προφητικό της νέας πολυεθνικής παγκοσμιοποίησης, συνθλιπτικό, πεσιμιστικό και απαισιόδοξο, παρά το αίσιο τέλος. Παράλληλα ο Mills δίνει εξετάσεις και παίρνει άριστα στην μετατροπή των συναισθημάτων και στην ανάδειξη του νοήματος των εικόνων, που 'μιλάνε' διαφορετικά με τις δικές του μουσικές μίξεις. Επιβεβαιώνει περίτρανα το δόγμα Eisenstein, που λέει ότι η μουσική καθορίζει το μήνυμα και το συναίσθημα της εικόνας.
Πολύ καλό και το κυβερνοπάνκ 20λεπτο νουάρ "Bakuha.com" του Suguru Takeuchi. Ο ήρωας χαμένος στην χώρα του πουθενά. Δυο βαλίτσες, η μια γεμάτη με ναρκωτικά κι η άλλη με το πτώμα του φίλου του. Δυο καλές νεράιδες, σαν εξωγήινες γκρούπις, που τον ακολουθούν και τον προστατεύουν. Η μαφία απ' τη μια και τα ούφο απ' την άλλη. Εξωγήινοι εισβολείς και επίγειες δυνάμεις του κακού. Σαδομαζοχιστικές νύξεις και υποτροπές, σουρεαλιστική υπόθεση και ένα τέλος ανοιχτό όσο κανένα, σαν τη ζωή και το θάνατο. Ο Takeuchi είναι γνωστός στην Άπω Ανατολή για τα ποπ βιντεοκλίπς που έχει γυρίσει. Κι εδώ χρησιμοποιεί την ποπ αισθητική (έντονα χρώματα, υπερβολικά γυαλισμένα νυχτερινά φώτα, ευρυγώνιες λήψεις). Αλλά και μια διαρκή αργή κίνηση, ένα στιλιζαρισμένο slow-motion, που υποδηλώνει μια χαρακτηριστική κινηματο-γραφή κι ένα προσωπικό ύφος με επιρροές από την ευρωπαϊκή κουλτούρα.
Το SonarCinema ικανοποίησε και τους λάτρεις των μουσικών βίντεο-κλιπς. Πρώτη ενότητα τα "Clips Brazil", όπου θαυμάσαμε και βιντεοπτικο-ακουστικά τους νέους βραζιλιάνους ηχοτροπικούς, XRS Land, O Discurso, dj Mark, Ram Science, Otto, Drumagik και Max de Castro + Patife. Δεύτερη δόση τα clips απ' όλο τον υπόλοιπο κόσμο: Sigur Rόs, Pluramon, Phila, Gorillaz,Wagon Christ, Chateauflight, Spacer, Le Peuple de l'Herbe, Mouse on Mars, Austrohungaro, Funkstorung, Beanfield, I:Cube. Τρίτο πακέτο το "TouchKino" επ' ευκαιρία του εορτασμού των είκοσι χρόνων της εταιρίας Touch, που περιέλαβε και το "Silent movie for a listening eye" του συνιδρυτή της Jon Wozencroft.
Όλα τα παραπάνω συνθέτουν ένα πολυ-οπτικό πανόραμα με έμφαση στην ηχητική μπάντα. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις η μουσική ήταν πρωταγωνιστής και η εικόνα το υπόβαθρο ή το φόντο του ήχου. 'Είδαμε' λοιπόν αρκετές μουσικές συνθέσεις με οπτική, εικονιστική επένδυση. Κάποτε πρέπει να αντιστρέφονται οι ρόλοι για να επανεκτιμάται αυτό που περνάει σχεδόν στο ντούκου σε μια συνηθισμένη ταινία ή τηλεοπτική εκπομπή. Αυτό που χρησιμοποιείται κατά κόρον στην τηλεόραση για την καθημερινή μας πλύση εγκεφάλου, ένα αδιόρατο και απαρατήρητο ηχητικό χαλί, που περνάει ασυναίσθητα τα υπόγεια μηνύματά του, κακά και καταναλωτικά.
Με τις υγείες μας.
Παραπομπές
Η σελίδα του Stop For A Minute
Υπάρχει και σελίδα Bakuha.com
Netmage Bologna επίσημο video-site
Σχόλια του Fred Frith για την ταινία
Η Metropolis του Jeff Mills
ΥΓ: Γύρω από την ιδέα της μουσικής επαν-ένδυσης έχουν εργαστεί και πολλοί άλλοι ηλεκτρονικοί μεταπράτες. Orbital, Cinematic Orchestra, Felix Kubin, Sofa Surfers, Mouse On Mars, καθώς και η λονδρέζικη εταιρία Leaf (http://www.posteverything.com/leaf/).
Κλικ εδώ για το photos as memories.
