Σταύρωση και Ανάσταση
Αλληγορία, μεταφορά ή ανίερη παραπομπή; Όπως έκλεισε το πρώτο μέρος ανοίγει το δεύτερο. Θέμα μας η Σταύρωση ως σύμβολο και οι μεταλλάξεις αυτής μέσα στις κινηματογραφικές εικόνες.
Στην πεντάδα ταινιών του πρώτου μέρους είχαμε πέντε διαστάσεις της Σταύρωσης: σατιρική [Ένας Προφήτης μα τι Προφήτης!], έντεχνη [Ο Ιησούς του Μόντρεαλ], τρομακτική [Η Σιωπή των Αμνών], σεξουαλική [Υπόθεση Λάρι Φλιντ], ερμηνευτική [Ο Τελευταίος Πειρασμός του Χριστού].
Στην ερμηνευτική ενδιαφέρον έχουν κυρίως αυτές οι ταινίες που παρεκκλίνουν από την επίσημη θέση, όπως π.χ. εκφράζεται στη σάγκα Η Ωραιότερη Ιστορία του Κόσμου του Τζορτζ Στίβενς. Αποκλίσεις της βλέπουμε στην αποκαλυπτική κατά Μπέργκμαν Έβδομη Σφραγίδα [1957], στον φιλιππινέζο Kristo [1996], στον ρωσοβρετανικό κουκλοθεατρικό Miracle Maker [2000] που απλουστεύει τα πράματα για χάρη των μικρών θεατών και... στα Πάθη του Χριστού [2004] του Μελ Γκίμπσον που αιματηρά ξεχειλώνει την κόκκινη γραμμή Σκορτσέζε.
Στην Αμερική ο Νόρμαν Τζούισον προσφέρει μια παγκόσμια μουσικοχορευτική εκδοχή [Ιησούς Χριστός Υπέρλαμπρο Άστρο, 1973] που εσκεμμένα συγκεράζει την πράξη της Σταύρωσης με την ύψωση της αστερόεσσας στην Ιβοζίμα. Ενώ ο Άγιος Άνθρωπος [1998] και η σειρά South Park [1997-2013] συνδυάζουν τα χρωματοσώματα του Χριστού με αυτά του Γκάντι με τρόπο μάλλον εύκολο και ηνωμενοπολιτειακό.
Στη σενσουαλική κατηγορία ανήκει καταρχάς ο πολύς Κεν Ράσελ με ένα βιβλικό χαρμάνι [The Lair of the White Worm / Η Φωλιά του Ασπροσκώληκα, 1988] που προσφέρει σεξοσατανιστικές ακρότητες ακόμη και πάνω στο σταυρό. Ο Άγιος Παφνούτιος [Pafnucio Santo, 1977] του μεξικανού [;] Ραφαέλ Κορκίδη τσαλαβουτάει βλάσφημα και ξεδιάντροπα στα κουλουβάχατα της ιστορίας [Κου Κλουξ Κλαν, Άουσβιτς, Κορτέζ, Φρίντα Κάλο κι ένας θηλυκός δαίμονας Εμιλιάνο Ζαπάτα]. Βλέπει τα γυμνά οράματα και τους γυμνούς πειρασμούς του Αγίου Αντωνίου και αναγκάζει την επιτροπή των ξενόγλωσσων όσκαρ να απορρίψει παμψηφεί την υποψηφιότητα ως απαράδεκτη.
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο Νάιτζελ Γουίνγκροουβ. Στα μικρού μήκους Εκστατικά Οράματα [Visions of Ecstasy, 1989] η Αγία Τερέζα της Αβίλα συνουσιάζεται με τον εσταυρωμένο επάνω στο σταυρό και η ταινία επιτρέπεται να κυκλοφορήσει χωρίς περικοπές μόλις το 2012. Ο σκηνοθέτης έχει υποτροπιάσει ξανά στη μεγάλου μήκους Άγια Σάρκα [2000] όπου η εσταυρωμένη μοναχή δέχεται την "επίσκεψη" της Καλόγριας του Θανάτου και το όραμα της μεσαιωνικής Μαρίας της Μαγδαληνής και φτάνει στα όρια της παραφροσύνης μέσω "οργασμικής αυτοκαταστροφής". Μετά απ' αυτά η γυμνή σταυρωμένη στο Jeepers Creepers 2 [2003] του Νικήτα Σώτου [Βίκτορ Σάλβα] φαντάζει σχεδόν μίκι μάους. Δε σχολιάζω καν την αφίσα Λάνα Τάρνερ στο ρόλο της Σαμάρα [Ο Άσωτος Υιός, 1955].
Σειρά έχει η τρομολαγνική διάσταση η οποία, βέβαια, αλληλοκαλύπτεται και αλληλοσπαράσσεται από την προηγούμενη ομάδα. Καθαρόαιμος προπομπός του Χάνιμπαλ μπορεί να θεωρηθεί Ο Τέταρτος Άνθρωπος [1983] του ολλανδού σεξοσαδιστή Πολ Βερχόφεν που στιγμιαία μετατρέπει το δράμα σε σκοτεινό βίτσιο. Στα Βαμπίρια [Vampires, 1998] ο Τζον Κάρπεντερ ανοίγει δρόμο για την τριλογία των Σκοτεινών Δυνάμεων [Blade Ι, ΙΙ, ΙΙΙ] και σταυρώνει [προσωρινά] τον κυνηγό Ιάκωβο Κοράκη στην πυρά του ιερέα και αρχηγού των βαμπίρ.
Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει και τρας εκπροσώπους. Πρώτος και καλύτερος ο καναδός Ιησούς Χριστός, Βαμπιροκυνηγός [Jesus Christ Vampire Hunter, 2001] που συνδυάζει φρίκη, καράτε, λεσβιακή χορωδία, φάρσα και δευτέρα παρουσία. Σε ανάλογο ύφος κυμαίνεται και ο επίσης φιάξτο-μόνος-σου Ούλτρα-Χριστός [Ultrachrist!, 2003] που κατεβαίνει στη Νέα Υόρκη [βολεύει λόγω ανυπαρξίας μπάτζετ] για να σώσει τον κόσμο από τον Χίτλερ, τον Νίξον και τον Τζιμ Μόρισον που είναι όλοι τους φαντάσματα. Η Ενδεκάτη Εντολή [1999] δεν είναι λοιπόν αυτή που ψάχνει ο Κριστόφ Λαμπέρ... Είναι η αφοριστική "ου δεις ποτέ αυτήν την ταινία".
Και τώρα μπαίνουμε στα δύσκολα. Η έντεχνη διάσταση ερμηνεύει την [εν]τέχνη. Η τέχνη θυσιάζεται για την τέχνη. Κορυφαίο παράδειγμα η σπονδυλωτή σαλάτα RoGoPaG [1963] που προέρχεται από τα αρχικά των τεσσάρων σκηνοθετών της: Ροσελίνι, Γκοντάρ, Παζολίνι, Γκρεγκορέτι. Μας ενδιαφέρει το τρίτο επεισόδιο [La Ricotta / Curd Cheese / Τυρί Στάρπης ή τουλουμοτύρι] που σκηνοθετεί ο Πιέρ Πάολο. Διαδραματίζεται στη διάρκεια των γυρισμάτων των Θείων Παθών στα περίχωρα της Ρώμης, όπου ο υπερόπτης σκηνοθέτης [Όρσον Γουέλς] και οι υπόλοιποι του συνεργείου "σταυρώνουν" τον πεινασμένο παρία Στράτσι με την υποκρισία, την απανθρωπιά και την μπουρζουάδικη καθολικότητά τους. Χαρακτηριστικό αυτοκριτικής και αυτοσαρκασμού ότι οι σκηνές της στυγνής [στάρπης] πραγματικότητας είναι μαυρόασπρες ενώ η μυθοπλασία πνίγεται στα χρώματα.
Δεύτερο παράδειγμα Αυτοί που ξέχασαν τον Θεό [1951], το μοναδικό σκηνοθετικό εγχείρημα του συγγραφέα Κούρτσιο Μαλαπάρτε [ψευδώνυμο του Κουρτ Έριχ Σούκερτ]. Γεννημένος στην Τοσκάνη από γερμανό πατέρα, πολέμησε ενάντια στην αυστροουγγρική κυριαρχία ενώ φυλακίστηκε δις από τους ιταλούς φασίστες για τα φιλελεύθερα, κάποτε λογοκριμένα, γραπτά του. Μένουμε στην Ιταλία αλλά περνάμε σε γουέστερν σπαγκέτι. Ο μιγάς, ήρωας του Εμφυλίου, Κεόμα [Φράνκο Νέρο] σταυρώνεται σε τροχό για να σώσει την παραμεθόριο γενέτειρά του, κατέρχεται στην κόλαση και ανέρχεται μηδενιστής. Με κάτι τέτοια, ο φιλόσοφος σκηνοθέτης Έντζο Καστελάρι [ψευδώνυμο του Τζιρόλαμι] κερδίζει επάξια τον τιμητικό τίτλο "Ο Πέκιμπα των φτωχών".
Και η πρώτη έσσεται εσχάτη. Τελευταία κατηγορία η σατιρική πλευρά. Χολή και όξος... που λένε. Στην τελευταία ταινία του αμφισβητία Καμερίνι [1972, Don Camillo e i giovani d'oggi], ο τελευταίος Δον Καμίλο δεν είναι ο Φερναντέλ γιατί... αρρώστησε [Ιούλιο του 1970]. Ο πρωταρχικός σκηνοθέτης [Κρίστιαν-Ζακ] κι ο συναγωνιστής [Τζίνο Τσέρβι] αρνήθηκαν χωρίς... εκείνον. Οι λεφτάδες όμως συνέχισαν με αναδιανομή αρμοδιοτήτων και ρόλων. Ο Φερναντέλ σταυρώθηκε και πέθανε στις 26 Φεβρουαρίου 1971 χωρίς ν' αναστηθεί.
Τρέχουμε τώρα. Στον σουρεαλιστικό Γαλαξία του [1969] ο Μπονιουέλ σταυρώνει μια καλόγρια στο όνομα της ιστορίας του κα[λο]θολικισμού. Στις αντιπολεμικές Μπανάνες [1971] ο αμίμητος Γούντι Άλεν σταυρώνει τον εαυτό του [ως συνήθως]. Ο συγγραφέας-σκηνοθέτης Πασκουάλε Φέστα Καμπανίλε διατείνεται ότι Ο Μεγάλος Ληστής [1980] είναι πιο καλός και πιο αληθινός από τον σύγχρονό του, Χριστό. Στον ιάπωνα Τζάνγκο αλά σουκιγιάκι [Sukiyaki Western Django, 2007] ο Τακάσι Μιίκε καρφώνει έναν ξύλινο ταφικό σταυρό στην πλάτη του κακού [αλληγορία πισώπλατη], καταργώντας τις κηδείες και τις αηδίες.
Η σάτιρα όμως έχει και τα όριά της. Ας σοβαρευτούμε να τελειώνουμε. Στον επικό Κόναν το Βάρβαρο [1982] ο δενδρο-σταυρωμένος Άρνολντ είναι συγκερασμός Μεσσία και Προμηθέα Δεσμώτη που μασάει κόνδορες. Στο εξίσου επικό Cyborg [1989] ο Ζαν-Κλοντ βαν Νταμ κονιορτοποιεί τη Σταύρωση με το μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού, στέλνοντας τον Ντέρεκ Τζάρμαν στο καναβάτσο [Sebastiane, 1976].
Καλή Ανάσταση σε όλα.
Η Πρώτη 5άδα+ των Παθών
1979 Ένας Προφήτης μα τι Προφήτης! /Monty Python's Life of Brian [ΗΒ, 94'] Terry Jones
1988 Ο Τελευταίος Πειρασμός του Χριστού /Last temptation of Christ [ΗΠ /Καναδάς, 164'] Martin Scorsese
1989 Ο Ιησούς του Μόντρεαλ /Jesus de Montreal [Καναδάς /Γαλλία, 120'] Denys Arcand
1991 Η Σιωπή των Αμνών /The Silence of the Lambs [ΗΠ, 118'] Jonathan Demme
1996 Υπόθεση Λάρι Φλιντ /The People vs. Larry Flynt [ΗΠ, 129'] Milos Forman
Η άλλη 25άδα+ των Παθών
1951 Αυτοί που ξέχασαν τον Θεό /Il Cristo proibito /The Forbidden Christ /Strange Deception [Ιταλία, 96'] Curzio Malaparte
1955 Ο Άσωτος Υιός /The Prodigal [112'] Richard Thorpe
1957 Η Έβδομη Σφραγίδα /Det sjunde inseglet /The Seventh Seal [Σουηδία, 96'] Ingmar Bergman
1963 RoGoPaG /Let's Have a Brainwash /Ας Εγκεφαλο-πλυθούμε [Ιταλία /Γαλλία, 122'] Rossellini, Godard, Pasolini, Gregoretti
1965 Η Ωραιότερη Ιστορία του Κόσμου /The Greatest Story Ever Told [ΗΠ, 225'] George Stevens
1969 Ο Γαλαξίας /La voie lactee /The Milky Way [Γαλλία /Δ.Γερμανία /Ιταλία, 105'] Luis Bunuel
1970 Don Camillo e i giovani d'oggi /Don Camillo et les contestataires [έμεινε μμ] Christian-Jaque
1971 Μπανάνες /Bananas [ΗΠ, 82'] Woody Allen
1972 Don Camillo e i giovani d'oggi /Don Camillo et les contestataires /Ο Δον Καμίλο και οι Αμφισβητίες του Αύριο [Ιταλία /Γαλλία, 111'] Mario Camerini
1973 Ιησούς Χριστός, Υπέρλαμπρο Άστρο /Jesus Christ Superstar [ΗΠ, 108'] Norman Jewison
1976 Sebastiane /Σεβαστιανός [ΗΒ, 90'] Paul Humfress, Derek Jarman
1976 Κεόμα /Keoma [Ιταλία, 105'] Enzo G. Castellari
1977 Pafnucio Santo /Παφνούτιος ο άγιος [Μεξικό, 100'] Rafael Corkidi
1980 Ο Μεγάλος Ληστής /Il Ladrone [Ιταλία /Γαλλία, 108'] Pasquale Festa Campanile
1982 Κόναν, ο Βάρβαρος /Conan The Barbarian [ΗΠ, 129'] John Milius
1983 Ο Τέταρτος Άνθρωπος /De vierde man /The Fourth Man [Ολλανδία, 102'] Paul Verhoeven
1988 The Lair of the White Worm / Η Φωλιά του Ασπροσκώληκα [ΗΒ, 88'] Ken Russell
1989 Cyborg /Κυβερνοργανισμός [ΗΠ, 86'] Albert Pyun
1989 Visions of Ecstasy /Εκστατικά Οράματα [ΗΒ, 18'] Nigel Wingrove
1996 Kristo /Χριστός [Φιλιππίνες, ;;] Ben Yalung
1998 Άγιος Άνθρωπος /Holy Man /Mister G. [ΗΠ, 114'] Stephen Herek
1998 Βαμπίρ /Vampires [ΗΠ /Ιαπωνία, 108'] John Carpenter
1999 Η Ενδεκάτη Εντολή /Resurrection [ΗΠ, 108'] Russell Mulcahy
2000 Άγια Σάρκα /Sacred Flesh [ΗΒ, 75'] Nigel Wingrove
2000 The Miracle Maker / Ο Θαυματοποιός [Ρωσία /ΗΒ, 90'] Derek W. Hayes, Stanislav Sokolov
2001 Jesus Christ Vampire Hunter /Ιησούς Χριστός, Βαμπιροκυνηγός [Καναδάς, 85'] Lee Demarbre
2001 Χάνιμπαλ /Hannibal [ΗΒ /ΗΠ, 131'] Ridley Scott
2003 Jeepers Creepers II /Jeepers Creepers 2 [ΗΠ, 104'] Victor Salva
2003 Ultrachrist! /ULTRACHRIST! [ΗΠ, 92'] Kerry Douglas Dye
2004 Τα Πάθη του Χριστού /The Passion of the Christ [ΗΠ, 127'] Mel Gibson
2007 Sukiyaki Western Django /Τζάνγκο αλά Σουκιγιάκι [Ιαπωνία, 121'] Takashi Miike
2013 Χάνιμπαλ, η τηλεσειρά /Hannibal TV Series [ΗΠ, 13x43'] δημιο[υργό]ς Bryan Fuller
