Τα καλύτερα φιλμ του 2002 και τα ρέστα μου

Οι ασιάτες γνωρίζουν ότι η ποικιλία, ακόμη και στο ίδιο πιάτο, ανανεώνει το ενδιαφέρον και παρατείνει την απόλαυση. Το fusion, τα samplings και τα dj-sets πέρασαν από τη μουσική στις υπόλοιπες τέχνες, ακόμα και στην μαγειρική, δίνοντας πολύ ενδιαφέρουσες μαρμίτες. Η 'ελεγχόμενη' σύγχυση οδηγεί σε νέες μορφές τέχνης. Έτσι εξηγείται και η επικράτηση ανατολίτικων πρακτικών, συνηθειών και θρησκειών, που κατέκτησαν τη δύση ως φτωχοί πλην παμπόνηροι συγγενείς. Όταν οι δυτικοί προσπαθούσαν δια πυρός και σιδήρου να 'εκπολιτίζουν τους άξεστους κιτρινιάρηδες', δεν φαντάζονταν πόσο κενοί ήσαν και πόσο υπόγεια θα τους κατακτούσαν οι παραδόσεις των 'απολίτιστων'. Η 'υποκουλτούρα' τους αναβαθμίστηκε κι έγινε καλτ. Η ιστορία επαναλήφθηκε πολλές φορές και η αποστασιοποίηση έδειξε ποιος κατακτήθηκε από ποιον και ποιος επηρέασε τον άλλον. Η οδυνηρή αυτή γνώση έφερε την αναθεώρηση και την επανεξέταση, την πειραματική μείξη και την παραβίαση των ειδών, που με τη σειρά τους οδήγησαν στην ανανέωση όλων και όλων [ατόμων και εκφραστικών μέσων]. Γιν και γιαν και γαία πυρί μειχθήτω.

Ο κινηματογράφος δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος αφού είναι ένας 'καθρέφτης της κοινωνίας' μας. Το ντοκιμαντέρ και το σινεμά καταγραφής, το πρώτο ιστορικά κινηματογραφικό είδος [αφοί Λιμιέρ και σία], επανήλθε στο προσκήνιο, ανέκτησε ταχέως το χαμένο έδαφος και επικράτησε θριαμβευτικά. Κέρδισε τη μερίδα του λέοντος, ανέλαβε τα ηνία και τη θέση που του αξίζει. Ταυτόχρονα όμως, προλείανε το έδαφος για το σινεμά της νέας χιλιετίας. Η καθαρόαιμη μορφή του ντοκιμαντέρ οδήγησε και ενέπνευσε διάφορες υβριδικές παραλλαγές, λιγότερο ή περισσότερο αναμεμειγμένες με το μυθοπλαστικό στοιχείο. Ακριβώς εκεί εντοπίζεται το ενδιαφέρον και το μέλλον του σινεμά: στα κάθε λογής υβρίδια, που προκύπτουν από τολμηρά παντρέματα και μπολιάσματα, υποθετικά ασύμβατων μορφών τέχνης και τεχνικής. Έτσι προχωράει και η έρευνα εξάλλου.

Εδώ βρισκόμαστε σήμερα και με το πέρας του 2002. Η πραγματικότητα δεν συλλαμβάνεται απλώς από μια κάμερα που μένει αμέτοχη να καταγράφει τα τεκταινόμενα. Η βιντεοκάμερα και η παρουσία του χειριστή της γίνεται δυναμικό στοιχείο στην εξέλιξη και την αντίληψη αυτής της πραγματικότητας. Ο δημιουργός εισβάλλει στο πραγματικό χωρόχρονο και τον στρεβλώνει, όπως ακριβώς μια σκουληκότρυπα μετουσιώνει δυο παράλληλα σύμπαντα ύλης και αντί-ύλης. Η δράση του σκηνοθέτη επεκτάθηκε σε χαοτικές καταστάσεις όπου συμμετέχει πια και ο ίδιος, εκούσια ή ακούσια. Αδυνατώντας να αποστασιοποιηθεί και ανήμπορος να διατηρήσει τον πλήρη έλεγχο, έκανε βουτιά μέσα στα θέματά του, ενσωματώθηκε σ' αυτά και αφέθηκε σε μια αλληλεπίδραση, δημιουργώντας μια δεύτερη σκουληκότρυπα μικρότερης κλίμακας και εμβέλειας. Έτσι αν ξαναγυρίσουμε στην αρχή της ιστορίας και του άρθρου μου, θα δούμε ότι παντού ξεφυτρώνουν σκουληκότρυπες, λαγούμια ανεξερεύνητα που οδηγούν καταφανώς σε μια νέα εποχή.

Το παζλ μοιάζει να συμπληρώνεται ελλειπτικά και οι λούπες πολλαπλασιάζονται σας φράκταλς. Τώρα μιλάνε οι λίστες.

0. Ακήρυχτος πόλεμος (Bowling for Columbine, ΗΠΑ, 2002) του Michael Moore
Οι κορύνες έπεσαν στο Κολουμπάιν όπως οι χάρτινοι δίδυμοι πύργοι. Αν εκλείψει και το χιούμορ τότε την έχουμε [μπι-τουτ] πολύ άσχημα. Ευτυχώς που το σινεμά τεκμηρίωσης έχει έναν κολοσσό Μάικ Μουρ. Οι βολές του είναι εύστοχες με επιτυχία 100 στα 100. Μόνο που, αντί να σημαδεύει με διόπτρα, μας κλείνει το ένα μάτι και κοιτάει μες απ' το φακό. 20/20 vision και καθαρό μυαλό. Η επιτομή της σκουληκότρυπας: ένας ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ που θέλει να δει τον κόσμο να ξαναφτιάχνεται και αρχίζει την ανακατασκευή από τον εαυτό του, χωρίς να βγάζει την ουρά του απόξω ούτε και να την βάζει στα σκέλια. Ένας μοναδιαίος και μοναδικός άνθρωπος, που εκθέτει πρώτα τον εαυτό του και ύστερα τους άλλους.
Σχετικό άρθρο: Bowling for Columbine, ανατινάζοντας τα όπλα με εικόνες  

1. 24 Hour Party People (Μ.Βρετανία, 2002) του Michael Winterbottom
Το πάρτι της γενιάς μας, αλλά και των επομένων μέσω της ταινίας. Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Απ' αυτές που ακούν οι φοιτητές απ' το στόμα του γερο-Τόνι Γουίλσον. Απ' αυτές... Η αγάπη μας έκανε κομμάτια αλλά εμείς τα μαζέψαμε όλα σε μια ταινία. Με φλούο τίτλους, με δράση επί σκηνής και εκτός αυτής, με χιούμορ και ετοιμότητα, με νεύρο και χαλαρότητα ως τα εξωτικά ειρηνικά νησιά. Σαν έτοιμοι από καιρό Winterbottom και Wilson. Αυτός που υποδύεται τον Martin Hannett είναι παραληρηματικός. Happy Blue Monday.
Σχετικό άρθρο: Η χώρα των θαυμάτων του Μάικλ Γουίντερμπότομ  

2. Ο μακρύς δρόμος του γυρισμού (Rabbit-proof fence, Αυστραλία, 2001) του Phillip Noyce
Ένα χιτλερικό σχέδιο στην καρδιά της πιο νέας ηπείρου. Η καθαρότητα της φυλής των αβοριγίνων και το κολλημένο μυαλό του ύπατου αρμοστή της περιοχής τους. Ο Κένεθ Μπράνα μεταμορφώνεται σε στρίγγλο, σε λύκο που φυλάει τα πρόβατα. Τα συρματοπλέγματα, αντί να παραπέμπουν σε εγκλεισμό και στέρηση της ελευθερίας, οδηγούν στο σπίτι, δείχνουν το δρόμο της επιστροφής στη μήτρια γη.
Σχετική σελίδα: Ο μακρύς δρόμος του γυρισμού  

3. Τζέρι (Gerry, ΗΠΑ, 2002) του Gus Van Sant
O Γκας Βαν Ζαντ έπαθε την πλάκα του με τον Μπέλα Ταρ. Πήγε στην Αργεντινή, στην Κοιλάδα του Θανάτου, για να κάνει την απόλυτη περιπλάνηση με τους δυο Τζέρηδες, τον Casey Affleck και τον Matt Damon. Ο διάλογος απουσιάζει στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας και την δράση αναλαμβάνει να καλύψει η επιβλητική φωτογραφία του Χάρη Σαββίδη [Harris Savides αν προτιμάτε] και τα πιανίσιμα του Arvo Part. Το αποτέλεσμα δείχνει τι μπορεί να κάνει ο σκηνοθετικός μινιμαλισμός εκτός και πέραν του Χόλιγουντ.
Σχετική σελίδα: όλες οι ταινίες που περιλαμβάνουν μουσική του Άρβο Περτ  

4. Ο γιος (Le fils, Βέλγιο, 2002) των αφων Jean-Pierre & Luc Darden
Οι Ζαν Πιέρ & Λυκ Νταρντέν ακολουθούν μια μοναδική πορεία, βγάζοντας το βέλγικο σινεμά από την αφάνεια. Ξεκίνησαν από το χώρο της καταγραφής και κατάδειξης των προβλημάτων της εργατιάς και διακήρυξαν δειλά το δικό τους δόγμα: δράση σε τρέχοντα χρόνο, αυτοσχέδιοι χαρακτήρες, φυσικοί φωτισμοί, απουσία μουσικής και όλων των άλλων φτιασιδωμάτων. Αυστηρές επιλογές που τους οδήγησαν σε ένα καθαρό σινεμά, που απέχει πολύ λίγο από το ντοκιμαντέρ και διατηρεί μια σπάνια λιτότητα και αμεσότητα. "Ο γιος" είναι το ωριμότερο δείγμα αυτής της πορείας, που ολοκληρώνει το τρίπτυχο της "Υπόσχεσης" και της "Ροζέτας".
Σχετικό άρθρο: Αφοί Νταρντέν, οι βέλγοι δογματικοί  

5. Ματωμένη Κυριακή (Bloody Sunday, Ιρλανδία, 2001) του Paul Greengrass
Άλλος ένας δημιουργός που προέρχεται από το σινεμά καταγραφής και τεκμηρίωσης, ο Πωλ Γκρίνγκράς μας συντάραξε με τις πολλαπλές του αντιμεταθέσεις μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Η ανάπλαση των γεγονότων της "Ματωμένης Κυριακής" μας έφερε τα τραγικά περιστατικά της σε απόσταση αναπνοής, μας έκανε κυνηγημένους, ντροπιασμένους, ακόμη και πεθαμένους. Μας συγκλόνισε και μας άφησε παράλληλα να πάρουμε θέση μόνοι, χωρίς να πατρονάρει ή να προβοκάρει, και κυρίως χωρίς να αφορίσει κανέναν.
Σχετικό άρθρο: Ματοβαμμένη Κυριακή  

6. Ο άνθρωπος χωρίς παρελθόν (Mies vailla menneisyytta, Φιλανδία, 2002) του Aki Kaurismaki
Η πιο μειλίχια και γλυκόπιοτη ταινία του 2002. Η μελαγχολική της αισιοδοξία, η ανάταση των ηρώων και η εσωτερική τους δύναμη, δίνουν κουράγιο και δείχνουν το δρόμο προς μια πραγματική ζωή. Ο Άκι Καουρισμάκι βασίζεται σε ένα καταπληκτικό επιτελείο ηθοποιών και συνεργατών, δοκιμασμένων από πολυετή φιλία, συνύπαρξη και συνεργασία. Η ζωή τους - πραγματική και φανταστική, φανερή και κρυφή - εισβάλλει απ' την μεγάλη οθόνη στην καρδιά και το μυαλό μας. Η ηρεμία και η ταπεινότητα κομματιάζουν αθόρυβα το άγχος και την καταπίεση του καθενός μας.
Σχετικό άρθρο: Ο χαρισματικός Άκι Καουρισμάκι  

7. No Man's Land (Nikogarsnja zemlja, Σλοβενία, 2001) του Danis Tanovic
Η χώρα του πουθενά και του ποτέ έχει πολλά ονόματα: νεκρή ζώνη, πράσινη γραμμή, τριεθνές, λευκή περιοχή, κ.α. Τα σύνορα όμως δεν έχουν ιδιαίτερα ονόματα, ούτε φαίνεται να ενοχλεί η ύπαρξη τους. Έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ τον χωρισμό μας και τον περιορισμό μας σε κράτη, έθνη, φυλές και μειονότητες, που όλ' αυτά έχουν εγκατασταθεί μέσα στο κεφάλι μας. Χωρίσματα, διακρίσεις, μίση φυλετικά, φανταμενταλιστικά χτυπήματα, μαχαιριές στο ίδιο μας το σώμα, προς όφελος των πολεμοκάπηλων και των εμπόρων όπλων. Ο Ντάνις Τάνοβιτς μας χάρισε ένα τρομακτικό σοκ δείχνοντας με απόλυτο και ωμό ρεαλισμό πως περιχαρακώνεται η ανθρώπινη ύπαρξη και πως διατηρείται 'ζωντανή' μια πολεμική αντιπαράθεση ως προσοδοφόρα και ανθούσα επιχείρηση. Ο Γιώργης Σιατίδης είναι πολύ καλός και η αδικοχαμένη Κατρίν Κάρτλιτζ επίσης.
Σχετική παραπομπή στην επίσημη σελίδα  

8. Ο κρουπιέρης (Croupier, Μ.Βρετανία, 1998) του Mike Hodges
Πως γεννιέται ένας συγγραφέας; Πως φτάνει να γράψει το πρώτο του βιβλίο; Τι γίνονται όλοι αυτοί οι 'συγγραφείς του ενός βιβλίου'; Που βολοδέρνουν μέχρι να μαζέψουν το υλικό τους; Είναι κλέφτες, εκμεταλλευτές, αγύρτες, τυχοδιώκτες, απάτριδες αετονύχηδες; Σίγουρα είναι. Δεν τους δίνεται τίποτε κι αυτοί το οικειοποιούνται βίαια. Το μυστικό της ταινίας είναι αυτή η ιντριγκαδόρικη λογική που κατάγεται από την Νότιο Αφρική και υπονομεύει διαρκώς τις σκέψεις του ήρωα. Η προέλευσή του έχει ενσωματώσει μια υποσυνείδητη μπαγαποντιά στα κύτταρά του. Ο Κλάιβ Όουεν είναι ένας ιδανικός φορέας για την καλλιέργεια τέτοιων συμπτωμάτων κι ο Μάικ Χότζες βρίσκει μια σπάνια ευκαιρία να αυτοσαρκαστεί. Αλλιώς δεν εξηγείται η μετέπειτα ραγδαία ανέλιξη του πρωταγωνιστή που επισκίασε τον πολύπειρο σκηνοθέτη. Ο Όουεν γράπωσε την ευκαιρία που έψαχνε για χρόνια. Κι ο Χότζες τόξερε καλά αυτό.
Σχετικό άρθρο: Κλάιβ Όουεν, ο παίχτης  

9. Οι γάμοι των μουσώνων (Monsoon wedding, Ινδία, 2001) της Mira Nair
Το σινεμά είναι και ψυχαγωγία και διασκέδαση, δεν είναι μόνο προβληματισμός και περίσκεψη. Όταν αυτά συνδυάζονται τότε μάλλον το ενδιαφέρον μεγαλώνει και πλαταίνει. Μπορεί να υπερισχύει η διασκέδαση στους "Γάμους των Μουσώνων" [γεγονός που δεν μας χάλασε καθόλου], αλλά πίσω απ' το προπέτασμα μας κρυφοκοιτάνε όλες οι γοητευτικές ατέλειες και οι δυσμορφίες μιας μακρινής εξωτικής κουλτούρας. Κι αν το "Κάντο όπως ο Μπέκαμ" προτίμησε να μείνει στην [σ]αχλή επιφάνεια, η Μίρα Ναϊρ καταδύθηκε για χάρη μας στο πολύχρωμο ινδικό βασίλειο και μας πέρασε πανέξυπνα πίσω από τα τουριστικά αξιοθέατα, ώστε να δούμε μέσα από το ραγισμένο γυαλί τα προβλήματα του τόπου της.
Σχετικό άρθρο: Μίρα Ναϊρ, το ζαφείρι της Βομβάης  

10. Μίλα της (Hable con ella, Ισπανία, 2002) του Pedro Almodovar
Η ωριμότητα και το πάθος μετουσιώνονται σε ποίηση. Το κιτς υποχωρεί [τώρα πια έχει γίνει σούπα από τους κάθε λογής μιμητές του] και αναδύεται μια γλύκα σχεδόν διαστροφική, συνωμοτική, άγρια και ήρεμη, κατασταλαγμένη και πλούσια, σαν παλιό βαθυκόκκινο κρασί. Αφού έκανε μια νέα στροφή με την "Καυτή Σάρκα" και ξεπέρασε τον θάνατο με το αφιερωματικό "Όλα για τη μητέρα μου", άνοιξε την καρδιά του και μας την χάρισε με λόγια απλά και τρυφερά. "Μίλα της" μας λέει σιωπηρά με το σώμα η Πίνα Μπάους. 'Μίλα της' τραγουδάει σιγανά και ταπεινά ο Καετάνο Βελόζο. Μίλα της... με έργα και με πράξεις σπουδαίες και τέλειες [=ολοκληρωμένες] προστάζει και προτάσσει η ερμηνεία της ταυρομάχου Ροζάριο Φλόρες. Η φλόγα τους, καίει - και τους καίει για πάντα.
Σχετικό άρθρο: Ο Πέδρο Αλμοδόβαρ μιλάει στην καρδιά  

11. Γκόσφορντ Παρκ (Gosford Park, 2001) του Robert Altman
Ο Κλάιβ Όουεν ήταν ήδη φίρμα απ' τον "Κρουπιέρη". Ο Άλτμαν τον διάλεξε αμέσως. Τον έβαλε ν' αναμετρηθεί με άλλους πιο φτασμένους. Τον πέταξε μέσα σ' έναν ορυμαγδό 30 και πλέον προσώπων και τον άφησε μετέωρο ανάμεσα στους υπηρέτες του κάτω υπογείου κόσμου [Alan Bates, Helen Mirren, Derek Jacobi, Emily Watson, Richard E. Grant] και στους χαμερπείς 'ευγενείς' του πάνω υπο-κόσμου [Michael Gambon, Kristin Scott Thomas, Maggie Smith, Charles Dance]. Κι αυτός βγήκε παλικάρι. Ένα έξοχο αγκαθακριστικό ανακάτωμα με χιτσκοκικό διαστροφικό χιούμορ και σασπένς, και τον πρέποντα φλεγματικό κομπασμό.
Σχετικό άρθρο: Altman Park, Gosford maverick  

12. Επιστροφή στο σπίτι (Vou para casa, Γαλλία/Πορτογαλία, 2001) του Manoel De Oliveira
Η μεγαλειώδης αίσθηση της βραδύτητας των πραγμάτων και η εξέλιξη αυτής της βραδύτητας είναι σήματα κατατεθέντα του δημιουργού. Τα δάνεια από τις άλλες τέχνες [το αγαπημένο του θέατρο, τη ζωγραφική, τη λογοτεχνία, αλλά και τη μουσική] δεν μειώνουν, δεν καπελώνουν ποτέ την κινηματογραφική του γραφή. Απλά του δίνουν την ευκαιρία να επαναπροσδιορίσει τα εκφραστικά του μέσα και να τα εμπλουτίσει καλλιτεχνικά. Προσφέρει, σε μας τους θεατές, μια ιδιαίτερη ένταση κι έναν νέο βαθύτερο πλούτο συναισθημάτων. Ο Μισέλ Πικολί είναι το σφριγηλό άλλο εγώ του σκηνοθέτη Μανοέλ Ντε Ολιβέιρα. Λειτουργεί σοφά ως προέκταση του σώματος και του πνεύματος αυτού του αειθαλούς πορτογάλου κινηματογραφο-πόρου.
Σχετική σελίδα στην Madragoa Filmes  

13. Οικογένεια Τένεμπάουμ (The Royal Tenenbaums, ΗΠΑ, 2001) του Wes Anderson
Ο Γουές Άντερσον μοιάζει νάχει κατακτήσει αυτό που άλλοι ονειρεύτηκαν: μερικά ψήγματα σοφίας και την ικανότητα μετάδοσης μιας θετικής ενέργειας. Οι ηθοποιοί του, απολαυστικοί όλοι τους, μοιάζουν να πλέουν, να κολυμπάνε χαλαρά, σ' έναν κόσμο που δεν βιάζεται καθόλου να γεράσει. Η θυμοσοφία και η ροή των γεγονότων, τους γερνάνε αναπότρεπτα, αλλά τους κάνουν ακόμα πιο γοητευτικούς. Η απόλυτη έλλειψη άγχους λειτουργεί ως μυοχαλαρωτικό. Το υψηλής αισθητικής λεπτό κοινωνικό χιούμορ είναι μοναδικό. Οι μουσικές βοηθάνε επίσης στην διάχυση και τον εξωραϊσμό. Είναι φτιαχτό, είναι ψεύτικο αυτό που βλέπουμε, αλλά είναι ωραίο μέσα στην υπερβολή του. Ως αμερικανιά είναι πολύ εντάξει και ευπρόσδεκτη.
Σχετική σελίδα: Οι Tenenbaums στον τρίποδα  

Θα με δυσκόλευαν πολύ στη λίστα αν δεν τά 'χα δει μέσα στο 2001
0. Ο ποταμός του έρωτα (Suzhou he, Κίνα, 2000) του Lu Ye
1. Σώσε με (2001) του Στράτου Τζίτζη
2. My sweet home (Σπίτι μου σπιτάκι μου, Γερμανία, 2001) του Φίλιππου Τσίτου
3. Ο μικρός Λίαμ (Liam, Μ.Βρετανία, 2000) του Steven Frears
4. Θέλω και τη μαμά σου (Y tu mama tambien, Μεξικό, 2001) του Alfonso Cuaron
5. Οδός Μαλχόλαντ (Mulholland Dr., ΗΠΑ, 2001) του David Lynch

Αφιερωματικά και άξια μνείας
0. Το χέλι (Unagi, Ιαπωνία, 1997) του Shohei Imamura
1. Ταξί για τρεις (Taxi para tres, Χιλη, 2000) του Orlando Lubbert
2. Η μαντόνα των δολοφόνων (La virgen de los sicarios, Κολομβία, 2000) του Barbet Sroeder
3. Οι υπηρέτες (Domesticas, o filme, Βραζιλία, 2001) των Fernando Meyrelles και Nando Olival
4. Το Πόρτο της παιδικής μου ηλικίας (Porto de minha infancia, Πορτογαλία, 2001) του Manoel De Oliveira
5. Ο βάλτος (La cienaga, Αργεντινή, 2001) του Lucrecia Martel

Φεστιβαλικά που έρχονται το 2003; [κάντε υπομονή ή ψάχτε στην τηλεόραση ή/και στο βίντεο]
0. Χακλ (Hukkle, Ουγγαρία, 2002) του Gyorgy Palfi [Η σιωπή του είναι χρυσός]
1. Οι αρμονίες του Werckmeister (Werckmeister harmoniak, Ουγγαρία, 2000) του Bela Tarr
2. Ο Άκλα στα βάθη της γης (La Discesa di Acla a Floristella, Ιταλία, 1992) του Aurelio Grimaldi
3. Μυστικά στο μπάνιο (Intimidades de un cuarto de bano, Μεξικό, 1989) του Jaime Humberto Hermosillo
4. Το μάθημα (La tarea, Μεξικό, 1990) του Jaime Humberto Hermosillo
5. Κούκλες (Dolls, Ιαπωνία, 2002) του Takeshi Kitano
6. Παρασκευή βράδυ (Vendredi soir, Γαλλία, 2002) της Claire Denis
7. Λίλια για πάντα (Lilja 4-ever, Σουηδία/Δανία, 2002) του Lukas Moodysson
8. Ο εραστής (Lyubovnik, Ρωσία, 2002) του Valeriy Todorovskiy
9. Halbe treppe (Γερμανία, 2002) του Andreas Dresen
10. K (K, ΗΠΑ/Μαρόκο/Ιράν, 2002) του Shoja Azari
11. Ο λευκός ήχος (Das weisse rauschen, Γερμανία, 2001) του Hanz Weingartner
12. This is not a love song (Αυτό δεν είν' ερωτικό τραγούδι, Μ.Βρετανία, 2001) της Bille Eltringham
13. Ο κούκος (Kukushka, Ρωσία, 2002) του Aleksandr Rogozhkin
14. Όαση (O-ah-si-su, Νότια Κορέα, 2001) του Lee Chang-dong
15. Ψίθυροι της άμμου (Pasir berbisik, Ινδονησία, 2001) της Nan T. Achnas
16. Χαπόν (Japon, Μεξικό-Ισπανία, 2002) του Carlos Reygadas
17. Ο βασιλιάς (2002) του Νίκου Γραμματικόυ
18. Θα το [μετα]νιώσεις (2002) της Κατερίνας Ευαγγελάκου
19. Εγκώμιο βραδύτητας (2001/2002) του Γιάννη Λεοντάρη

ΥΓ: Η σκουληκότρυπα είναι μια εκλαϊκευμένη απόδοση του επιστημονικού όρου worm-hole και αποτελείται από μια μαύρη και μια λευκή τρύπα που ενώνουν δυο παράλληλους και άγνωστους μεταξύ των κόσμους. Δυο καταβόθρες ύλης και αντί-ύλης με αντίστροφες δράσεις. Η δράση της μιας λειτουργεί ως αντί-δράση της άλλης. Οι ορισμοί αντιμετατίθεται ανάλογα με τον κόσμο που ζούμε και ανάλογα προς την θέση ή την αντί-θέση παρατήρησης.